Сулейман-Стальский районда хуьруьн майишатдин продукция гьасилунал 27 кархана, лежбервилинни фермервилин 47 майишат, 960 арендатор ва 20000-далай виниз хсуси куьмекчи майишатар машгъул я.
Районда кар алай “Нетижалу АПК” проект, “2014-2020-йисара Сулейман-Стальский районда хуьруьн майишат вилик тухун” ва “2013-2020-йисара Сулейман-Стальский районда багъманчивал вилик тухун” программаяр уьмуьрдиз куьчуьрмишзава. Ида чкадин шартIара гзаф менфятлуди тир багъманчивал вилик тухудай мумкинвал гузва. Алай вахтунда багъманчивал районда экономикадин ва хуьруьн майишатдин кьилин хилерикай сад я. Виликдайни гьакI тир. Советрин девирда райондин совхозри ва арендаторри гьар йисуз 25000-26000 тонн емишар кIватI хъийизвай.
Эхиримжи 8-10 йисан вахтунда районда менфятлу и хел вилик физва, багъларин ва анрай кIватI хъийизвай емишрин кьадар йисалай-суз артух жезва. ИкI, шаз районда, санлай къачурла, 18000 тонн ичер, шефтелар, чуьхверар, хутар ва маса емишар кIватI хъувуна.
Алай вахтунда райондин хуьруьн майишатдин карханайрихъ, КФХ-рихъ ва ЛПХ-рихъ 3400 гектар багълар ава, абурукай 2700 гектар бегьер гъизвайбур, 83 гектар фад бегьердал къведайбур (интенсивный ва супер-интенсивный) я. Алай йисузни районда 75 гектарда багълар кутун планламишнава, и кар патал чил гьазурнава.
Багъманчивилин хиле инвестицийрин чIехи майданар кардик кутазва. ИкI, 2020-йисалди районда АПК вилик тухунин программадихъ галаз алакъалу яз инвестицийрин майданар тайинарнава, инвесторри хуьруьн майишатдин карханаяр тешкилзава. Ихьтин проектар патал чилерин фонд (500 гектардилай виниз) арадал гъанва.
Багъманчивал вилик тухуниз “СтIалрин багълар” проектди еке куьмек гузва. Ам уьмуьрдиз куьчуьрмишун яз, 1000 гектардин майданра виниз тир бегьер гудай ичин, шуьмягъин ва пIинидин багълар кутада. И проект кьилиз акъатайла, саки 1000 касдиз йисан кьиляй-кьилиз ва вахтуналди кIвалахдай чкаяр жеда. Гьа са вахтунда бюджетдиз къвезвай налогрин кьадарни артух жеда.
Адет яз, районда асул гьисабдай ичин, хутарин, чуьхверин, пIинидин, шефтелин, машмашин багълар кутазвай. Гила, абурухъ галаз санал, шуьмягъин, хатрутдин багъларни кутазва. Цмуррин мулкунал инвесторди “Восход” ООО-да 40 гектарда шуьмягъин багълар кутунва. Иесивилелди гелкъуьн тешкилнавай багълар хъсан гьалда ава.
Райондин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин управленидин начальникдин заместитель Гьамидин Абдулкъафарова къейдзавайвал, багъманчивал Вини СтIалрин мулкунал иллаки вилик физва, ана инвестицийрин проектар кардик акатнава, карханайра хъсан еридин, экологиядин жигьетдай михьи продукция гьасилзава.
Хсуси майишатар тешкилнавай, чилин участокар арендада кьуна, багълар кутунвай хуьруьнвийрин кьадарни гзаф я. ИкI, Геродот Велибеговахъ, Къадир Мегьамедовахъ, Назир Абдулкъафаровахъ, Алифенди Алиевахъ, Шихрасул Абдулаевахъ, Мегьамеднаби Мегьамеднабиевахъ ва масабурухъ бегьердал атанвай ичин, чуьхверин, шефтелин, пIинидин, алучадин, Ярмет ва Альберт Пирмегьамедоврихъ цIийиз кутунвай багълар ава.
Кьулан СтIалрин мулкунал тежрибалу агроном Мингьажидин Мегьамедова 1,2 гектарда кутунвай пIинидин, Шихзагьир Гьажимурадова 2,5 гектарда кутунвай ичин багъларни хъсан гьалда ава. Нарик Мегьамедрасулован ЛПХ-да 0,30 гектардин участокда некьияр, цIирицIар, ичер ва маса емишар гьасилзава. Ада кутунвай багъ кьетIен жуьрединди я, анай Н. Мегьамедрасулова гьар йисуз пуд бегьер вахчузва.
Герейханован хуьруьн мулкунал тешкилнавай “Бабаев Н” КФХ неинки районда, гьакI Кьиблепатан Дагъустандани кIвенкIвечи лежбервилинни фермервилин майишатрикай сад я. Ана 20 гектардин майданра алучаяр, 7 гектарда шефтелар гьасилзава, йисалай-суз бегьердин кьадар артухарзава.
Ана Расим Къараханова, Исмаил Тагьировани менфятлу и хел вилик тухузва, хъсан еридин пIинияр, шефтелар, хутар гьасилзава. Гьамидин Абдулкъафаровахъ галаз чун Эминхуьруьн участокда арендаторри кутунвай багъларизни фена. Чилин къадир авай лежбер итим тир Тажир Батмановахъ 8 гектар ичин багъ ава. Чаз акурвал, багъ чешнелу гьалда ава. Азаррин ва зиянкар гьашаратрин аксина дарманар, тарарин пунариз пер янава, гербицидар ягъуналди, багъ чIуру хъчарикай, кьаларикай михьнава, ятарни ганва. Идалайни гъейри, арендаторди вичин участокда емишар хуьдай гьамбархана эцигнава.
Тажир Батмановахъ “МТЗ-80” маркадин трактор, хуьруьн майишатдин алатарни ава. Ида адаз багълара агротехникадин серенжемар вичин къуватралди тухудай мумкинвал гузва.
Багъманчийрикай-арендаторрикай рахадайла, Гьамидин Абдулкъафарова чаз Эминхуьряй Тагьир Селимован, Назир Гьамзатован, Курхуьрелай Тарлан Сейбулаеван, ДаркIуш-Къазмайрилай Имран Дадаеван, Роман Уьзденован, Агъа СтIалдилай Аким Османован, Абдурагьман Абдурагьманован, Алимегьамед Асадулаеван, ЦIийи Макьарилай Хайир Абасован тIварарни гьуьрметдивди кьуна.
— Алай йисуз райондин хуьруьн майишатдин карханайри, КФХ-ри ва ЛПХ-ри 20000 тонндилай тIимил тушиз емишар кIватI хъувун планламишнава, — лугьузва Гь.Абдулкъафарова. — И кар патал вири къуватар желбнава, багъларихъ чешнелу гелкъуьн тешкилнава.
Хазран Кьасумов
