Къе заз вичин уьмуьр рикIел аламукьдай крар авуналди кечирмишай, ери-бине Ах­цегьай тир духтур-офтальмолог, медицинадин илимрин кандидат (1979-йис), профессор (1989-йис), медицинадин къуллугъдин подполковник, отставкада авай полковник, рагьметлу  Султанов  Мамед  Юсуфовичакай суьгьбет ийиз кIанзава. Гзаф аялар авай лежбердин хизанда дидедиз хьайи ада итижлу ва гзаф вакъиай­рив ацIанвай уьмуьр кечирмишна.

1951-йисуз Даггосмединститут куьтягьайдалай кьулухъ Мамед Юсуфовича Советрин Армиядин жергейра, 1962-йисалди Дальневосточный военный округда къуллугъна. 1951-1953-йисара Кореядин ва Китайдин халкьариз интернациональный куьмек гуна иштиракна. Ам неинки Китайдин наградайриз, гьакI виликан СССР-дин са жерге медалризни лайихлу хьана. 1962-1964-йисара М.Султанова Ленинград шегьерда авай С.М.Кирован тIварунихъ галай военно-медицинский академиядин къвалав гвай вилерин азарар сагъардай духтуррин пешекарвал хкаждай курсар акьалтIарна. 1964-1979-йисара ада Эрменистан ССР-дин Ле­нинакан шегьерда гарнизондин госпиталда духтур-офтальмологдин къуллугъ тамамарна. 1979-йисуз, сагъ­ламвилин гьал себеб яз, ам во­енный къуллугъдилай элячIна.

Яргъа авай гарнизонда къуллугъзавай вахтунда ам активвилелди илимдинни ахтармишунрин кIвалахдал машгъул жезвай. Военно-медицинский академиядин офтальмологиядин кафедрадин гзаф йисарин кIвалахдин материалрин, гьакIни хсуси ахтармишунрин нетижайрин бинедаллаз ада В.Волкован регьбервилик кваз кандидатвилин диссертация хвена. 1969-йисан мартдиз военно-медицинский академиядин советдин къарардалди Султановаз медицинадин илимрин кандидатвилин дережа гана. Ахтармишунрин кIвалахар давамаруналди, ада 1979-йисуз гьа ина медицинадин илимрин докторвилин диссертацияни агалкьунралди хвена.

Военный къуллугъдилай элячIайдалай кьулухъ 1979-йисуз Мамед Юсуфович хизанни галаз Бакудиз куьч хьана. Ина З.Алиевадин регьбервилик кваз ада вилерин азаррин патологиядин лабораторияда илимдин чIехи къуллугъчивиле кIвалах­на. Зарифа Алиева Азербайжан Республикадин а вах­тунин президент рагьметлу Гьейдар Алиеван уьмуьрдин юлдаш тир. 1982-йисалай М.Сул­танова Азербайжандин А.Алиеван тIва­рунихъ галай духтуррин пешекарвал хкаждай госинститутда вилерин азаррин кафедрада кIва­лахна. 1986-йисуз ам и кафедрадин кьиле­ акъ­вазна. 1989-йисуз адаз профессорвилин тIвар гана.

Профессор М.Султанова офтальмологиядик, иллаки дакриологиядик (медицинадин и хиле нагъв арадал атун чIур хьунин себеб­рай­ кьил акъудзава, идахъ галаз алакъалу азарар­­ сагъарзава) чIехи пай кутуна. Ада зегьмет­ чIу­гур йисара илимдин 186 кIвалах, 4 монография­,  методический теклифар чапдай акъудна,­ 8 изо­бретение гьазурна, рационализаторвилин 87 теклиф гана. Мамед Юсуфовичан вад ученикди кандидатвилин, кьве касди докторвилин диссертацияр гьазурна, агалкьунралди хвена.

М.Султанован регьбервилик кваз Азербайжандин хейлин духтурри-офтальмологри практикадин чирвилер къачуна. И вахтунда хирургиядин практикадиз кьетIен фикир гузвай. Ада кIвалахзавай йисара кафедрада педагогический кIвалахдин ери датIана хъсанарзавай. Азарлуяр сагъар хъувунин алай аямдин хирургиядин ва терапиядин  къайдаяр практикада ишлемишзавай. ИкI ишигъдин органдин азаррин кьетIенвилер чирунин рекьяй ахтармишунрин кIвалах кьиле тухузвай. Военно-медицинский академиядин офтальмологиядин кафедрадихъ галазни пешекарвилин ва карчивилин алакъаяр хуьзвай. Къе кафедрадин илимдинни ахтармишунрин, сагъламардай ва педагогвилин кIвалах Мамед Юсуфовичан ученикри давамарзава.

Инсанвилин къилихар авай, гафунин вири манада халкьдин духтур хьайи Мамед Юсуфович 1999-йисан 3-апрелдиз рагьметдиз фена. Гзаф ахцегьвийриз  еке хажалат хьана, гьикI хьи гьар йисуз, отпуск къачуна, Ахцегьиз хтайла, ада вичин патав къвезвай районэгьлийриз гьам гафуналди, гьамни кардалди алакь­дай куьмекар гудай. Мамед Юсуфовича­ а йисара вилерин азарри тади гузвай цIудрал­ди ахцегьвийриз операцияр авуна ва дарманралди куьмекна. Кьилинди ам я хьи, ада тама­марзавай къуллугъар ва ийизвай операцияр пулсуз тир. Мамед духтур рагьметдиз фин ил­лаки тIимил таъминвал авай агьалияр патал еке магьрумвал хьана. Районэгьлийри лап хъсан инсан ва чIехи алим Мамед Юсуфович хуш келимайралди рикIел хкизва. Эхь, дугъриданни, хъсанвал квахьдач.

М.Нариманов