Жамидинан — 85 йис

ЦIинин йисуз чи кьве сатирикдин — кьве дустунин (рагьметрай чпиз) юбилеяр сад-садал ацалтнава: Дагъустандин халкьдин шаир  Байрам  Салимован  —  90  йис,  Жамидинан  —  85 йис. Кьве юбилярдикайни са бязи материалар чна и йисуз газетда гана. Амма чаз абур тIи­мил яз аквазва. ГьикI хьи, и вакъиаяр гегьеншдиз, республикадин дережада, гьукумат, писателрин Союз, илимдинни культурадин общественность сад хьана, къейдна кIанзавайбур я.

Кьве сатирикни майдин вацра экуь дуьньядал атана. Яшарин жигьетдай тIимил тафават авайтIани, Байрам Наврузбе­го­вични Жамидин Гьажимура­до­вич чеб-чпел рикI алай ва саки вири мярекатра санал хьайи ксар, гьакъикъи дустар тир. Б.Са­лимовакай гегьенш материал виликдай гайивиляй, и сеферда чун Жамидинакай рахазва.

Критикада ва чи милли литературадин тарихда Жамидин анжах сатирадинни юмордин эсерар кхьей шаир яз гьатнава. Кеферпатан Кавказда ам и рекьяй яратмишай са кас яз чида. Гьавиляй Расул Гьамзатова адаз “чи Марк Твен” лагьана, виниз тир къиметни гана. Шаирдин бажарагъ дуьньяда машгьур сатирик ва юморист американви писателдив гекъигна.

Ина, чна гьиссзавайвал, са кIусни лавгъавал ва артуханвал авачир. ГьикI хьи, Жамидинан сатира ва юмор инсандин гуь­гьуьл хадай, ам виляй вегьедай туькьуьлди, заланди туш. Ам вер­­цIи ва кьезил я. Са­вадлу духтурдин суьгьбетри хьиз, инсанрин рехнеяр, эксиквилер, татугайвилер алудиз куьмек гузва. Шаирди вичин эсерра, асул гьисабдай, халкьдин мисалрикай, тешпигьрикай, айгьамрикай, къаравилийрикай, халкьдин махарикай, кьисайрикай, басняйрикай, маса такьатрикай менфят къачунва. Абурун гъавурда гьар са кас фад акьазва, яргъалди рикIелайни алатзавач.

КIелен сивиз темен гуда, гьелбетда,

Адахъ галай куьк тумунин гьуьрметдай.

* * *

Дуьньядал зун эхиримжи инсан хьиз

АтанватIа, рикIивай заз  такIан я…

Инсанар, фад михьи хьана рикIер куь,

Эхиримжи сатирик хьун заз кIан я…

* * *

Къачунвай кьел кьезил яз

Акурда мурмурна:

“Туьквенчиди, аквар гьал,

Инал зун алцурна”.

 

Рекье гвай пар а касдиз

Къвердавай агъур хьана.

Гила ада фикирна:

“Туьквенчи алцур хьана”…

Хейлин эсерар гьа сад хьтин гафар тикрар авуналди арадал гъанвайбур я. Амма а гафари санал инсандин тарифзаватIа, ма­санал адан нукьсанрал, бейниванвилел, авамвилел хъуьрезва. “Башуьсте!”, “Куьмекда чна!” “Ая зи тариф”, “Вилералди акунан ваз?” мад ва мад эсерар гьа ихьтин куьруь, амма дериндай таъсирзавай, мефтIе­рив кIвала­хиз тазвайбур я.

Жамидинан яратмишунрин тIебиат шаирди вичин са эсерда­ (“Сатирикдин хуьрекар”) хъсандиз лишанламишнава:

Гьар жуьредин тIуьнар ава

Зи кIвалевай сиягьда,

За мугьманриз гуда абур

Анжах жуван саягъда.

 

Чеб уьмуьрда къайибуруз

Гуда чими хуьрекар,

Чеб фад чими жедайбуруз

Гуда къайи хуьрекар.

 

Шит суьгьбетар кIанибуруз

КIуь хуьрекар гьазур я.

Эй чандик кьел квай мугьманар,

Куь хуьрекни гьазур я.

 

Къайгъусузрин вилик за фад

Истивутрин тIуьн гъида.

Темпелдиз за гуда хуьрек

Туьтуьнилай геж фидай.

 

КIарабар квай балугъ гуда

Фад-фад недай инсанриз.

Рахан тийиз недайдаз за

Ички гуда  хъсандиз.

 

Вичихъ иштягь авачирдаз

Гуда хинкIар хъчарин.

Руфун вилик кутадайдаз

Шурва гуда кIвачерин.

 

Чеб гьамиша секинбуруз

ЧичIекни серг хуьрек я.

Туьнт мугьманриз мичIи тевле,

Заз чиз, “тади куьмек” я.

 

Акъваз тийиз рахадайбур

Жеда абурун арада.

Гьахьтинбуру хуьрекрин дад

Къведай сефер аквада…

Ингье квез Жамидинан хъверни зарафат, айгьамни паркут, теклифни тедбир, насигьатни тапшуругъ…

За са кар мад сеферда тикрарзава: Жамидина чи милли сатира ва юмор, шииратдин жанраяр яз, лап вини дережадиз акъудна. Вичи ада чи классикривай — Етим Эминавай, СтIал Сулейманавай, Муграгъ Мардалидивай, Хуьруьг Тагьиравай, Шагь-Эмир Мурадовавай тарс къачуна. Вичивай тарс чи хейлин авторри — Сажидина, Шихзада Юсуфова, Арбен Къар­даша, Мегьамед-Садикьа, Нариман Магьманова, Ражаб Ражабова, Нуьсрет Агъакеримова, Мерд Алиди ва масабуру къа­чуна.

Жамидин уьмуьрдал ашукь, гьакьван вичин ватандал, мугьманрал, суьгьбетрални хъуьруьнрал рикI алай инсан тир. Ам авай межлисда маса тамада ге­рек жедачир, я адан гафунални гаф эцигдачир. КIвале мугьман кьабул тавур югъни адахъ бажагьат хьана.

Рагьметлуди зи хуьруьнви хьунилай гъейри, зи къуншини тир, къадим Миграгъа. Гьавиляй чун гзаф мярекатра санал хьа­на­. Адахъ галаз рекье хьун гьар сад патал камаллувилинни  уях­вилин, умудлувилинни инан­мишвилин, куьрелди, руьгьдай михьи, хци ва къуватлу хьунин тарсар къачуниз барабар жедай. Ана сефил, къайгъусуз, пашман жедай мумкинвал амукьдачир.

РикIел хквезва: са сеферда Жамидина заз чун Махачкъаладай Миграгъиз хъфин лазим  тирдакай хабар гуда. Амма, Ха­са­вюрт райондин ЦIийи Къурушдилай, зи вах Заният пис начагъзава лагьана, хабар агакьна, зун, гьаниз физ, рекьел алай.

Жамидина лугьуда: — Яъ, чун гьа Къурушдилай яна, Мигра­гъиз­ хъфида ман!..

Фена чун ЦIийи Къурушдал. Вахан гьал лап писзавай. Амма Жамидинан сесини ва лагьай га­фари ам уяхарна: — Я вах, ви па­тав пуд дарман — пуд стха атанва! Ваз чун аквазвани?

— Аквазва вахаз, аквазва… Стхаяр авай вах сагъ хъжечни?..

Дири хъхьанай вах а чIавуз, саки пуд йисуз мадни вичин хтуларни птулар, багърияр шадарнай.

Чунни а чIавуз Миграгъиз, Жамидина лагьайвал, “ЦIийи Къурушдилай яна” хъфенай. А рехъ чаз лап куьруь хьанай…

Жамидин — сатирадинни юмордин а кьакьан дережадин устад, руьгьдин халисан жерягь чи рикIелай садрани алатдач.

Мердали Жалилов