Алатай гьафтеда информациядин “Дагъустан” агентстводин майдандал республикадин СМИ-рин векилрихъ галаз РД-дин Гьукуматдин Председателдин заместитель — хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр Абдулмуслим Абдулмуслимов, и ведомстводин мелиорациядинни механизациядин управленидин начальник Нисред Нисредов ва экономикадинни финансрин управленидин начальник Гьажимурад Энхов гуьруьшмиш хьана.
А.Абдулмуслимова мярекат РД-дин агропромышленный комплексда авай гьаларикай суьгьбет авунилай башламишна. “Хуьруьн майишат Дагъустандин экономикадин виридалайни важиблу хилерикай сад я. И хиле виш агъзурралди дагъустанвийри зегьмет чIугвазва, ам абурун асул кеспидиз элкъвенва. Республикадин хуьруьн чкайра 1,5 миллион кас, яни зегьметдиз къабил ва экономикадин жигьетдай активлу агьалийрин 30 процент яшамиш жезва. РД-дин АПК-да республикадин производстводин 12 процент асул фондар, хуьруьн майишатдин 800-дав агакьна тешкилатар, гьа жергедай яз 11,5 агъзур КФХ ва 440 агъзур ЛПХ ава. 2018-йисан нетижайралди РД-дин хуьруьн майишатди гьасилзавай санлай къачурла суьрсетдин кьадар 124 миллиард манатдиз барабар я. Адакай 59,2 миллиард манат — набататчивилин, 64,8 миллиард манат малдарвилин хилерал гьалтзава”, — малумарна ада. Министрди къейд авурвал, алатай йисуз РД-дин АПК-дин бязи хилера са жерге агалкьунар хьанва.
— Малум тир делилралди, лапагрин суьруьдин кьадардал гьалтайла, республика уьлкведа кIвенкIвечи чкадал ала. Къейд ийин, алатай йисуз чна Дагъустандихъ авай малар, лапагар ва цIегьер цIийи кьилелай гьисаб хъувуна. ИкI, 2018-йисан 1-декабрдин делилралди, республикада 4,6 миллион лапаг авай, абурукай 3 миллиондилай артух диде хипер я. Им суьруьяр хуьнин жигьетдай хъсан делил яз гьисабиз жеда. Хипехъанвилин хел вилик тухунин нетижада чахъ са кьадар агалкьунарни хьанва. Дагъустандин лапагрин якIу гьам уьлкведин маса регионрин, гьамни къецепатан уьлквейрин базарра лайихлудаказ машгьурвал къазанмишнава. 2018-йисуз чна къецепатан уьлквейриз маса гузвай лапагрин якIун кьадар 20 сефердилай гзафарнава. Инал заз са кар къейд ийиз кIанзава. Бязи чи агьалийри лапагдин як багьа хьун ам къецепатан уьлквейриз маса гуз башламишунихъ галаз алакъалу ийизвай ванер-сесер акъуднай. Им гьахълу ихтилат туш, вучиз лагьайтIа, маса базарриз рекье твазвай кьадар, республикадин лапагрин санлай къачур кьадардив гекъигайла, лап тIимилди я — 4 агъзур тонн (тахминан 150 агъзур лапаг). Къиметрикай рахайтIа, къейд ийин, и йикъара чна Махачкъаладин 2-нумрадин базар ахтармишна. Малум хьайивал, ина лапагдин якIун са килограмм 380-400 манатдай маса гузва — им, зи фикирдалди, кутугай къимет я. Инал заз алава хъийиз кIанзава, къецепатан уьлквейрин базарра неинки чи лапагрин якIун, гьакIни дуьгуьдин машгьурвал гегьенш жезва. И мукьвара чна прунз гьялдай мад са завод ачухнава ва гила чи дуьгуь Тажикистандиз, Узбекистандиз ва Азербайжандиз рекье твада, — лагьана министрди.
Малум хьайивал, гьасилзавай майвайрин ва ципицIрин бегьердин кьадардал гьалтайлани, республика вилик жергейра ава — 2-чкадал ала. Идалайни гъейри, РФ-дин дигидай вири чилерин 10-12 процент чи республикадал гьалтзава. Министрди хабар гайивал, алай вахтунда мелиорация хуьруьн майишатдин хиле кар алай рехъ яз хкянава, гьикI лагьайтIа, зиянкар цIицIерихъ галаз сад хьиз, мелиорация усал хьунини АПК вилик тухунин кардиз виле акьадайвал кьецI гузва, ам хаталувилик кутазва.
“Мелиорация хьайитIа, техил жеда, техил хьайитIа, алафар жеда, алафар хьайитIа, малдарвал жеда”, — инанмиш я министр.
А.Абдулмуслимов цадай никIерин месэладални акъвазна: “Чи республикада цадай никIер яз чара авунвай 470 агъзур гектар чил — им чи лежберрин къизилдин фонд я ва чна и чил менфятлудаказ ишлемишунин месэладиз кьетIен фикир гузва. 2018-йисуз чалай зулун магьсулар цун патал алава 8,7 агъзур гектар чилер ишлемишиз алакьна. Гьа са вахтунда республикада, и ва я маса себебар аваз, 103 агъзур гектар кьуьгъверар ишлемишуник кутаз жезвач. И кардин себеб ам я хьи, и чилер, лазим фикир тагун себеб яз, кул-кусри кьунва ва я абур малар хуьнин нетижада вижесузбур хьанва. Абур къайдадиз хкун патал чна вири серенжемар кьабулзава”.
Министр кIватIзавай бегьер гьялунин месэладални акъвазна. Ада хабар гайивал, ихьтин продукциядин кьадар артухарун патал алава 150 миллион манат чара ийидайвал я. “Республикадин Кьили гьахълудаказ къейд авурвал, набататчивилин хел малдарвилин хилелай са кьадар гуьгъуьна ама. И месэла чавай дигидай чилерин майданар артухаруналди гьялиз жеда. Гьаниз килигна, республикада мелиорациядин хилез 500 миллион манат пул чара авунва. И кIвалах лазим къайдада кардик кутурла, чавай агъзур гектарралди хуьруьн майишатдин чилер ишлемишиз хъжеда ва, месела, прунздин лакарин бегьерлувал са гектардай 50-далай 70 центнердив агакьдалди хкажиз алакьда”.
Нисред Нисредова хабар гайивал, кьабулзавай серенжемрин нетижада 2020-йис алукьдалди гьасилзавай хуьруьн майишатдин суьрсетдин кьадар 1 миллиард манатдин артухариз, 120 майишатда дигидай цихъ галаз алакъалу гьалар хъсанариз, 2 агъзур гектардин майданда мелиорациядин цIийи сетар туькIуьриз, гьакIни 6 агъзур гектардин чилерал алай объектар цIийикIа туькIуьр хъийиз жеда.
Пресс-конференциядал гьакIни зиянкар цицIерихъ галаз женг чIугунин ва и рекье вилик пад кьадай серенжемар кьабулинин, тIебиатдин бедбахтвилерикди хуьруьн майишатдиз гузвай зарар эвез хъувунин, жегьил карчийриз субсидияр ва грантар гунин ва са жерге маса месэлайрикайни рахана.
Жасмина Саидова
