Ихьтин суал чи обществода инсанрин саки вири къатари чпин вилик эцигзава. Дугъриданни, инсанар, иллаки чIехи пулар, къуватар, мумкинвилер, къуллугъар чпин гъиле авайбур садрани тух жедайди хьиз туш.

Жуван фикирар за и мукьвара гъилиз  атай “АиФ” газетдин са шумуд нумрадай кIелай материалрал бинеламишзава. Уьмуьрда аквазвай мисаларни гзаф я.

Тух тахьун нефсинин хесет я. И  кардикайни чи саки вири арифдар шаирри чпин эсерра лагьанва. (Е.Эмин, Кь.Саид, Р.Али, СтIал Сулейман ва мсб).

Урусрин классикада нефсинин лукIа­рин лап вини дережадин къаматар А.С. Пушкинан, Н.Гоголан, М.Е.Щедринан эсерра гьалтзава. Марксизмдин илимда нефс къати хьун капитализмдин къурулушдин кьилин идеология, дибдин къуват тирди субутнава. Яни къанихвал хсусиятдихъ (девлетдихъ) галаз сих алакъа­да ава. Капиталист вичин хсусият хуьн ва артухарун патал женгина тахьайтIа, ам кIватда, терг жеда. Гьавиляй лагьанвайди я: “Жанавуррихъ галаз яшамиш жез кIан­заватIа, гьабуру хьиз къувни яна кIан­да”.

Хсусиятди чи общество ахьтин къатариз пайнава хьи, виликрай абурукай анжах махарай ва я тарихдин бязи ктабрай ван жедай.

Дугъриданни, олигархар, банкирар,  чиновникар, сенаторар, карчияр, бизнесчияр, менеджерар,  коллекторар… Ибурун гуьгъуьна куьлуь къуллугъчияр,  арачияр, алверчияр, селемчияр ва масабур ава.

Пуд лагьай къат чилел кIвалахзавай фялейри, лежберри, малдарри, чекмечийри, пинечийри, ахпа къат къекъверагри, гъилибанри, къабачийри ва масабуру тешкилзава. Зун хьтин къелем-ктаб гвайбурни, культработникарни, скальпель гвайбурни, кьилдин са къат я. Куьрелди, виликрай лугьуз хьайивал, туьрез гвай садал ирид кас тIурар гвайбур гьалтзава. Гуж нел ацалтзава? Гьасятда лугьуда-туьрез гвайдал, яни шей гьасилзавайдал. Адав гвай туьрезни, яцарни, чилни чараданбур я эхир?..

Къе юкьван таъминвал авайди пака къекъверагрик кваз аквада. Куьлуь лавкаяр гвайбур «супермаркетар» гвайбуру туькъуьнда. Мад недай затI амачирла, “суперри” чпи чеб “нез” башламишда…

Бес чиновникар? Депутатар? Къуватдин къурулушар?.. Государстводи абур “битмишарун” ва хуьн патал махсус законар кьабулнава. Абурукай хана рахунни къадагъа я.

Хсусият чина садавайни хуькуьриз, кягъиз тежедай эменни ва сир тирди Конституциядин сад лагьай къанун яз кьабулнава. Адалди алверун хсусиятчийрин чпин хуш ва къанун я. Гьина кIан­да­тIани, хуьх ви девлет! Гьавиляй чи чиле­рин, ятарин, вири девлетрин иесияр са гьина ятIа къецепата яшамиш жезвай кса­рикайни хьанва. Асул пай пуларни (долларар, еврояр) гьа яргъара, чара бан­кара хуьзва. Хсусиятчидиз вичиз хийир­лу чкада.

Чи Госдумадин депутатри девлет гвайбуруз пуд лагьай сефердани “амнистия” (менефис, тахсирдилай гьил къачун) малумарнава, амма иниз, а девлет кIватIнавай, чпи  гилани къечезвай чкадиз хкизвач. Тух жезвач, кичIезва квахьиз­ чпи кIватIайди, тарашайди…

Девлетар виридалайни гзаф авай, гьакьван гзаф гьасилни ийизвай чи уьлкведа газдин, нафтIадин, электроэнергиядин, ибурухъ галаз санал цин, фан, якIун ва  икI мадни маса затIарин, сифте герек суьрсетрин къиметар са къатда хкажзава. ТIимил ава лагьана ваъ, къецепата абур багьаз къачузва лугьуз…

Чна ишлемишзавай транспортдин такьатрин, чи рекьерин, чилерин, кIвалерин ва икI мадни маса затIарин, ийизвай къуллугърин (ЖКХ-дин) гьакъини цаварихъди физва… Абурал гуьзчивалун, къиметрал зарпанд гьалдун, багьачивал акъвазарун государстводи вичин хивяй  акъуднава. Ибур гуя базарди, хсусиятчийри чпи идара авун лазим тир крар я лугьузва. Хсусиятчиди анжах налог гун лазим я. “Налог це — секиндиз ксус!” лозунг буш чкадал атанвайди туш. Амма гьа налог гуникай гзаф девлетлуйри чпи кьил къа­къуд­зава.

Бюджетдиз, маса фондариз къвезвай пулар, харжар тIимил жезва лугьузва. Белки, гьакI я. Амма чиновникрин, депутатрин, маса-маса вини къатарин мажибар агъуз хьайи вахт аватIа? Акунани квез? Газетра гузвай рекъемрай а кар аквазвач.

Усал жезвайди виридалайни зайиф, лап агъа кIанин дережадин къатарин гьал я. Гила гьабурувайни “самозанятый” налог къачунин” къанун кьабулнава.

Государстводин къаюмвилик квай мектебарни, больницаярни, бахчаярни, стадионарни, ял ядай чкаярни яваш-яваш тIимиларзавайди, хсусиятчийрин “къуллугъар” артухарзавайди тIебии гьал яз къалурзава. Хсусиятчиди вичин мектебдиз, бахчадиз бес аял ужуз къиметдай, вичиз хийир авачиз кьабулдани?! Гьар сад вичив гвай затI, вичин алакьун, гьатта зигьинни хсусиятдиз (пулдиз) элкъуьриз алахъзава. Бязибуру гьатта чпин гуьзелвал (беден) маса гузва…(?) Капитализм, демократия я!

Хсусиятчидин хушунилай вири аслу я. Гьадаз кIанивал тавурдан югъ гьанал куьтягьда. Иниз са суд-дувандивайни куьмекиз жедач.

“Вучиз икI хьана?”  — суалди къал къачузва. Жаваб четинди я, вични тарихда ава. Социализмдин тIебиат инсан марифатдин геле твадайди, гьар садан алакьунриз рехъ ачухдайди, “инсан инсандин дуст, стха, арха я” лугьудайди тир. Го­сударство, эхь, халкьдинди тир, тарашчийринди, олигархринди — ваъ!..

Социализмдин девирда бязибуру рехъ гайи гъалатIри хсусиятчийриз рекьер ачухна. Онкологиядин азарри хьиз, михьи беден бархунламишна. Н.Хрущев хьтин авантюристри, чпин тахсирар далдаламишун, кьисас вахчун патал лап михьи, лап къуватлу машгьур ксарин кьилиз яд чимна. (Гьич тахьайтIа, ЧIехи Гъалибвилин Маршал Георгий Жукован кьисмет гьихьтинди хьанатIа, ри­кIел хкун кутугнава). “Культ личности” лугьудайда 30 йисалай “перестройка”, “гласность”, “демократия” гафар “хана”. Ибуруни “прихватизациядал” чан гъана. “Гьар садаз — чпин алакьунриз килигна, гьар садаз — игьтияжриз (руьгьдиз)  кIани кьван!” лозунг (Хрущева майданда тур) кьилиз акъатна. Алакьдайвал тарашна вири халкьдин пай квай девлетар гьар сада. Зайифбур, лугьудайвал, “гъейратлубур” кьулухъ галамукьна. Ихьтин тарашунри, гьахъсузвилери арадал гъанвай обществодин къилих нефсининди тахьана, акьулдинди, марифатдинди жедани бес?!

Бес вучда? Марифат, акьул-камал, гьахълувал, барабарвал, стхавал, архавал?.. Заз чидач, амма ихьтин эрзиманар, мурадар квахьунихъ заз инанмиш жез кIанзавач. Яд хьайи вирериз (булахриз) яд хкведайди я лугьузва кьван… Белки, гьакI жен… За кIелай са жерге макъалайрин авторрини гьа кардихъ инанмишвалзава.

Мердали Жалилов