РикIиз тIал акъудзавай и суал, зав хьиз, маса ксаривни, белки, мукьвал-мукьвал агатзава. Иллаки гьа чIехи сувар чаз мукьва жезвай йикъара чи телеканалрай гузвай бязи сюжетри, газетра чапзавай бязи макъалайри къалабулух кутазва.
ЧIехи Гъалибвал… Ам ЧIехиди вучиз я? Адал а тIвар акьалтна гила 74 йис тамам хьанва. ЧIехи Гъалибвал Ватандин ЧIехи дяведа чи чIехи бубайрини дидейри, чIехи стхайрини вахари къазанмишна.
Амма ЧIехиди адаз лугьунин асул себеб чи халкьди ам патал лап чIехи зегьметар ва женгер чIугунихъ галаз, ам лап чIехи ивийрин ва магьрумвилерин нетижа яз чав агакьунихъ галаз алакъалу я. Са бязи тарихчийри лугьузвайвал, чи халкьдикай а женгера 22 миллиондилай гзаф агьалияр телеф хьана.
Бес гьикьванбур далу пата кашарини азарри, хирерини дердисервилери, маса дуьшуьшри къакъудна?.. ЧIехи Гъалибвал чав чIехи къиметдихъ агакьна. Гьавиляй а суваризни “вилерал накъвар алай” шадвилинди лугьузва.
ЧIехи Гъалибвал къазанмишай несилри чIехи дуьнья фашизмдин тIегъуьндикай хвена! И кардиз къимет гуз нелай алакьда? Чун къе экуь дуьньяда, жуван чил, чIал, адетар, мумкинвилер, умударни къастар аваз яшамиш хьунай гьа ЧIехи Гъалибвал къазанмишай несилрин вилик буржлу тушни! Ам вахкуз жедай бурж яни бес?..
Къенин югъ хвейибурун сесер зав чи тарихдин яцIарай агакьзава:
Чун садни фенвач, ваъ!
И чилел алама.
Чал гьеле барутар,
БипIинар алама.
Чал гьеле къаябар
Алама къелейрин.
Хар къвазма чал гьеле
Гуьллейрин, къирмейрин —
Гьеле сивер кIевирнавач
Чахъ элкъвей луьлейрин…
Чун садни фенвач, ваъ!.
И чилел алама:
Хатындин зенгерни,
Японрин къугьарни,
Париждин лиферни,
Мадриддин цуькверни,
Потсдамдин икьрарни,
Москвадин маршарни —
Чун вири алама!
Тарс я чун несилрин,
Теселли — невейриз!..
( “Къенин югъ” поэмадай, ДКИ, 1993-йис )
Амма тарс хкуднавани? Чи къенин дуьньяда кьиле физвай вакъиайриз килигна къимет гайитIа, акьван еке магьрумвилеринни дирибашвилерин “тарсуникай” дуьз нетижаяр хкуднавач. Са бязибур гьатта а “тарс” цIийи кьилелай кхьин хъийиз, адан лацу пай чIулавариз, чIулавди лацу ийиз алахънава. Гуя акьван чIехи къимет (инсанрин уьмуьрар) ганачиртIа, чун маса дуьньяда яшамиш жедайди тир лугьузва. Лугьузвайбурни са гьина ятIа, яргъара авайтIа, низ дерт авай. Гьа жуван Ватанда, лап чIехи меркезра гьалтзава. Гуя Гитлер чаз “азадвал гваз” атайди тир лугьузвай “писателриз” чIехи залра жегьилрин вилик рахадай, ктабар акъуддай мумкинвал гузва. Телеканалар, газетар абурун ихтиярда твазва…
Жанабияр! Тарих еке муаллим я. Адакай ягьанатун низ герек я? Тарихда чи Ватандал татай жуьредин душманар авач. Тимурленгарни Батыяр, Македонскиярни Карлар, Наполеонарни антантаяр… Фашистрин геллегьар ХХ асирдин виридалайни вагьши чапхунчияр яз чал атана. Вирибурув и чилел чпин ажал агакьна. Турар хаз, сурар таз, амукьайбур катна.
Эхирни “къайи дяве” лугьудайди илитIна, чи обществода “5-колонна” лугьудайди битмишарна. “Перестройщикарни” “прихватизаторар”, тапан “демократарни” “инсандин ихтиярар” хуьдайбур, тарашчиярни угърияр майданда туна. Къе дуьньядин гагь са, гагь маса пипIе “рангунин революцияр” лугьудайбур кьиле физва. Гьихьтин цивилизацияр тергзава, са тахсирни квачир миллионралди инсанар къирмишзава… Югославия, Ирак, Ливия, Афгъанистан, Йемен..
Гьихьтин гужар японвийриз (Хиросима, Нагасаки шегьеррал атомдин бомбаяр вегьиналди), кореявийриз, вьетнамвийриз, лаосвийриз ва масабуруз къалурна!..
Сирия гьи йикъал гъанватIа, чун шагьидар я. Гила Венесуэла, Никарагуа, Куба ли-шандик кутунва… Душманар, чпин чилел чпихъ дяведин ялав галукь тавурбур, сакIани секин жезвач. ЧIехи Гъалибвални абуруз аквадай вилер авач.
Гьелбетда, ЧIехи Гъалибвилин тарсари несилар халисан ватандашар яз тербияламишзава. И кар чи душманриз хуш жеч эхир! Гьавиляй къе гьар са патай, гьатта чи виликан “дустарини” кваз са къатда “санкцияр” лугьудайбур илитIзава. Чи акьалтзавай несилар кIваливай — къавай, дуьм-дуьз чирвилеривай, бубайрин ирсинивай къакъудиз алахънава. Ишлемишзавай такьатар лап хаталубур ва гьакьван марифатсузбурни я. Сифте нубатда, чаз чи тарих чирун герек туш лугьузва.
ЧIехи Гъалибвал къазанмишай адан чIехи руководителриз, полководецриз тегьне язава. Верховноглавнокомандующий, ЧIехи Гъалибвилин асас регьбер хьайи И.В. Сталинан тIвар кьаз кIанзавач, адакай еке “зулумкар”, “диктатор” авунва. ТIвар кьуртIани, — анжах чIуру патахъай. Гьакьван “ивидихъ къаних” касдикай регьбер жедани лугьузва.
Тарих, гьакъикъи идеалар, халкьдин игитар, Ватан хвейибур, тарихдин эквер хьайи ксар жегьил несилриз чир тавурла, гьелбетда, абур гьар нихъ хьайитIани инанмиш жеда. Бес чи образованидин стандартар (гила нацпроектар) туькIуьрзавайбуруз, Советрин девирдилай (литературада, тарихда, киноматографда, театрда) цIар чIугурла, акьалтIай фукъиранар, чпихъ инанмишвал, руьгьдин къуватар авачирбур, къайгъусузар арадал къведайди чизвачни?.. Гужлубур “женнет жагъуриз”, ИГИЛ-дизни (чина къадагъа авунвай) маса къурулушриз фидайни?
Идеология, идея авачир вахт, общество хьайиди туш. Гилани гьакI я. Коммунистрин идеология терг авунни тарашистринни марифатсузрин идеология (фикирар, крар, къалурунар, инанмишвилер) гужлу хьанвайди аквазвачни?.. Гьа и “идеологриз” ЧIехи Гъалибвал хуш туш, гьавиляй адан метлеб усаларзава. Усал кинояр къалурзава, усал ктабар акъудзава, усал концертар гузва, усал крариз майданар гегьеншарзава…
Гьатта “Гьамиша дири полк”, “Жегьил армеецрин гьерекат”, “Вирироссиядин школьникрин гьерекат”, “Волонтеррин гьерекат” хьтин тешкилатарни четиндиз арадал атуни, 1 Май, ЧIехи Октябрдин революциядин, маса бязи суварар къейд тийиз, Игит шегьеррин тIварар тун тавуни, маса хейлин чIуру крарини, са шакни алачиз, ЧIехи Гъалибвилин метлеб усаларзава, агъузарзава.
Чи парадар гьикI къалурзава? Чи Ватандин гимн гьикI язава? Чи обелискар, аскеррин сурар гьикI хуьзва?.. ЧIехи Гъалибвиликай чIурукIа рахадай, адан метлеб агъузардай ихтияр садазни авачирди аннамишна кIандачни?…
Мердали Жалилов
