Лезгистандин чилел чпихъ тарихдин метлеб авай надир чкаяр пара ала. Мисал яз, Кьуьчхуьра авай XI асирдин жуьмя мискIин, гьа и хуьревай, вичин кьакьанвилел 20 метр алай тагъ квай муьгъ, Ахцегьрин къеле, ЛукIварин хуьруьн мулкарал алай сур къеледин цлар, чIехи бубайри дагъларин этегривни тик синерал кутур хуьрер ва масабур. Гьайиф хьи, абурукай гзафбур гъиляй-виляй вегьезва. И кардин кьилин себебни руьгьдин имаратрин къадир тахьун, къайгъударвал тавун я.
Малум тирвал, цIи Ахцегьрин къеле эцигайдалай инихъ 180 йис тамам жезва. Тарихдинни архитектурадин федеральный метлеб авай и имарат Урусатдин мулкарал алай виридалайни кьибледин къеле яз гьисабзава. Са вахтара къеледин дарамат цIийикIа туьхкIуьрда, гьатта ина кадетрин корпус, музейни кардик кутада лугьудай ванер-сесер акъатна. Амма къукърумар марф галачирбур хьана. Исятда лагьайтIа, къеле акваз-акваз чкIизва.
Алай йисан апрелдин эвел кьилера Дагъустандин медениятдин ирс хуьнин рекьяй Агентстводин къуллугъчийри Ахцегьрин XIX асирдин къеле авай гьал ахтармишна. Малум хьайивал, мукьвара объектдин патарив гвай мулкар михьдайла (залан техникадин куьмекдалди) къеледин са цлаз хасаратвилер хьана. Агентстводин регьбердин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Руслан Шехмегьамедован гафаралди, къеледин патарив аваданламишунин кIвалахар кьиле тухудайла, къанун чIурнава. Медениятдин ирсиник акатзавай объектрин патарив гьи жуьредин кIвалахар кьиле тухуз хьайитIани, талукь органриз виликамаз хабарна кIанзава. Жавабдарвални мукъаятвал тахьайла, ихьтин крар арадал къвезва…
Вири Кавказда машгьур шейх, арифдар Ярагъ Мегьамедан хайи хуьревай мискIиндин кьисметни, гьайиф хьи, рикI тIардайди я. Медениятдин надир имарат — вири республикадин, сифте нубатда, лезги халкьдин мал-мулк къенин юкъуз акьалтIай пис гьалда ава.
Къейд ийин хьи, Дагъустандинни Чечнядин имамрин муаллим, дагъвийрин руьгьдин буба яз гьисабзавай Ярагъ Мегьамед Вини Ярагъдал дидедиз хьана. Вичин уьмуьрдин чIехи пайни ада ина акъудна. Ихтилат физвай мискIин шейхдин буба Исмаил эфендиди эцигнай. ЧIехи шейхдин саваддин бинени сифте яз гьа и мискIинда кутунай. Гуьгъуьнлай ина Гъазимегьамеда, имам Шамила, къазикъумухви Жамалуддина чирвилер къачунай. Алай вахтунда Вини Ярагърин хуьр ичIи хьунихъ галаз алакъалу яз, мискIиндихъни касни гелкъвезмач. Марфаринни ракъинин, гарарин “гьужумрик” сур тарих авай имарат чкIана куьтягь жезва.
Лагьана кIанда, мискIин цIийикIа туькIуьр хъувунин месэла виликдай са шумуд сеферда къарагъарнай. Амма… Гила и месэла Ярагъ Мегьамедан ирсинин къайгъудар, вич адан хтулрикай тир Мегьарамдхуьруьн райондин имам Агьмад Мегьамедова гъиле кьунва. Ада чи редакциядиз хабар гайивал, мискIин цIийикIа туькIуьр хъувун, Вини Ярагъдал хъфидай рехъ къайдадиз хкун ва мискIиндин патав мярекатар кьиле тухудай махсус майдан туькIуьрун патал пул кIватIзава. Мергьяматлу и кардик пай кутаз кIанзавай гьар са ватанэгьлидивай пул Сбербанкдин картадин 5469600019954098 нумрадиз рекье тваз, месэладин патахъай суалар арадал атайтIа, +7 928 501-89-68 нумрадиз зенг ийиз жеда.
“Гъиле кьунвай и карда чун сад хьана кIанда. Чи Ватандин баркаллу векилрин машгьурвал арадал хкун, абурун ирс квадар тавун, экуь къаматар рикIера хуьн чи виридан буржи я”, — лугьузва Агьмад Мегьамедова. Чи фикирдалди, хайи чилихъ, халкьдихъ рикI кузвай гьар са касдин рикIе гьа ихьтин фикирар ава. Ярагъ Мегьамед чи кьилин винизвал, намусдин пайдах я. А пайдах гьамиша вине кьун, несилрилай несилрал агакьарун лазим я. Килиг Имаматдин регьбер хьайи имам Шамила чи машгьур ватанэгьлидикай вуч лагьанатIа: “Садра кьванни шейх Мугьаммадан вязерин ван хьайи кас Исламдин пеленгдиз элкъведа ва душмандихъ галаз женгина ам магълуб жедач». Гьакьван девлетлу векилар, карчиярни алверчияр аваз, чIехи алимдин, шейхдин зиярат къе гьайиф чIугвадай гьалда ава. Чун, лезгияр, XX асирдин Гомер СтIал Сулейманан кIвал-музей арадал хкидай чIавуз хьиз, мад сеферда сад жедай вахт алукьнава. Аваристанда шейх кучукнавай хуьре — Согъратлда адан зияратдихъ хъсандиз гелкъвезва. Чун кьулухъ акъвазун дуьз туш. Дагъустандин диндин меркезда — Вини Ярагъдал азандин ван хъжедайвал къуватар садна кIанда. Хуьруьз цIийи рехъ хъувурла, мискIиндал чан хкайла, белки, бубайрин чилерал хтуларни хквен. Машгьур шейхдин Ватанда цIийи несилар чIехи жеда. Ихьтин чешнеяр авачизни туш. Мисал яз, куьгьне ДаркIушрин хуьр къалуриз жеда.
Играми ватанэгьлияр! Ша чун миллетдин тIвар хкажзавай кIвалахривай къерех тежен. Мумкинвал авай гьар са касди и кардик къуьн кутан. Къуй чи виридан садакьаяр Аллагьди кьабулрай, лезги чилел берекатар артух хьурай! Амин.
Мегьамед Ибрагьимов, «ЛГ»-дин кьилин редактор
