Советрин девирда уьлкведин халкьдин майишат пландин бинедаллаз вилик тухузвай, гьар са карханади, майишатди, идаради йисан, вад йисан махсус планар виликамаз тестикьарзавай, абуруз килигна, бюджетдик пулар кутазвай. Вахт-вахтунда карханайра цIийи цехар, линияр тадаракламишзавай, ма­йишатар цIийи техникадалди таъминарзавай. Ихьтин сиясатдин, экономикадин алакъайрин бинедаллаз производстводин менфятлувал, бегьерлувал хкажзавай, дуьньядин майданда игьтияж авай продукция акъудзавай, зегьметда гъалибвилер къазанмишзавай, инсанар датIана кIвалах­далди таъмин тир.

Союз чукIурунихъ галаз вири и хъсан крар­­ни амукьнач. Базардин экономикадал эля­­чIай уьлкведин халкьдин майишатда цIийи  къайдаяр, гафарни пайда хьана. Ингилис чIалай атанвай маркетинг гафни. Куьрелди лагьайтIа, адан мана базардин кIва­лах я. И гафунин мана мадни ачухарай­тIа, са шей гьасилун, маса гун, базардин игьтияж таъми­нарун ва къазанжияр арадал гъун патал тешкилзавай кIвалах. И гафунин ва месэладин гьакъиндай хейлин йисара М.Гьажиеван тIварунихъ галай заводда зегьмет чIугур пешекар, алай вахтунда РФ-дин политический партийрин региональный отделенийрин советдин председатель, РД-дин карчийрин ва промышленникрин союздин правленидин член  Муфтали  Ягьяева  суьгьбетзава.

— Алатай асирдин 90-йисара Россиядин эко­номика базардин алакъайрал элячIуник гзаф кьадар карханаяр, гьа гьисабдай яз М.Гьажиеван тIварунихъ галай заводдин коллективни финансринни экономикадин жигьет­дай кIеве гьатна. Вишералди инсанри кIва­лах­за­вай цехар яваш-яваш акъвазна. Карха­нади акъудзавай продукциядихъ игьтияж амукьнач.

Гьа и чIавуз зун, Санкт-Петербургдин экономикадин ва финансрин госуниверситет акьал­тIарна, хтана, заз М.Гьажиеван тIвару­нихъ галай заводда кIвалах теклифна. Анин генеральный директор Абдулвагьаб Папалашева зал заводда маркетингдин отдел тешкилун тапшурмишна. ГьикI хьи, карханадин производстводин кIвалах базардин алакъайрин бинедаллаз цIийикIа тешкилна кIанзавай.

Маркетингдин отдел арадал гъун регьят акъвазнач. Вучиз лагьайтIа, и кеспидай чирвилер авайбур, кIелнавайбур авачир. Заводдин управленидин къуллугъчияр, цехрин на­чальникар месэладин гъавурда тун патал за пуд гьафтедин курсар тешкилна, абуруз маркетингдин бинеяр чирна. Заводдин коллективди бегьерлудаказ кIвалахун патал са кар герекзавай: базардин игьтияж авай, уьлкведин маса заводри акъудзавай продукциядихъ галаз бягьс чIугвадай шейэр арадал гъун. Инсанри зегьмет чIугваз, акъудзавай продукция складра амукьуни я къазанжияр арадал гъизвачир, я рабочийрин, инженервилинни техниквилин работникрин жибинриз артухан пулар къведайвал ийизвачир. Гьавиляй заводда къазанжияр арадал гъидай продукция акъудунал элячIун йикъан важиблу месэла яз гьисабна. Зун кьилеваз инженервилинни техниквилин работникри уьлкведа кьиле тухузвай  выставкайра иштиракна. Карханадивай акъудиз жедай продукция тайинарна.

Малум тирвал, М.Гьажиеван тIварунихъ галай заводдихъ цIивиндин промышленность патал винтовой насосар акъудунин рекьяй еке тежриба авай. И кар фикирда кьуна, за йисалай гзаф вахтунда Россиядин базарда нафт хкудзавай мяденра чилин дерин къатара ишлемишзавай винтовой насосрихъ гьикьван игьтияж аватIа чирна. И кар патал зун Россиядин нафт хкудзавай хейлин карханайриз, мяденриз фена. Нафт хкуддайла ишлемишзавай тадаракриз талукь международный выставкайрин иштиракчи хьана.

Заз якъин хьайивал, нафт хкуддайла иш­лемишзавай винтовой насосрин установкайрихъ авай игьтияж екеди тир. Кардик кутунвай нафтIадин мяденриз йиса 30 агъзур винтовой насосрин установкаяр герек къвезвай. Гъиле кьунвай мяденарни гьисабайтIа, 60 агъзур на­сос. Мисал яз, РагъакIидай патан Си­бирда, Ар­хангельский областда, Коми Рес­публикада, Ненецкий Автономный Округда кардик квай мяденриз йиса 21 агъзур винтовой насос герек къвезвай. Чи уьлкведи абур Германиядин “Меч”, Канададин “Куду”, США-дин “Гриффин” фирмайривай маса къачузвай.

И крар фикирда кьуна, чна  заводда наф­тIадин мяденар патал винтовой насосар акъу­дун кьетIна. “Роснефть” ОАО-дихъ галаз сиф­тегьан 6 установка гьазурунин икьрар ку­тIунна. Заводдихъ Россиядин базарда нафт хкудзавай мяденар патал винтовой насосрин установкаяр акъуддай монополист жедай мумкинвал арадал атана.

КIвалах вилик тухун, къецепатан уьл­квей­рин фирмайрин продукциядихъ галаз бягьс чIугвадай насосар арадал гъун патал чна гьазурзавай тадаракар Избербашдин, Южно-Сухокумскдин, Нефтекумскдин, “Татнефть” ОАО-дин, “Лукойл” ОАО-дин наф­тIа­дин мяденра ахтармишна. Нетижаяр лап хъсанбур хьана. Гьелбетда, государст­водин патай куьмек авачирвиляй ва кархана вични кIеве авайвиляй и хъсан проект садлагьана кьилиз акъу­диз алакьнач. И кар патал хейлин йисар герек атана. Алай вахтунда заводди гьар йисуз 500-лай виниз винтовой насосрин установкаяр акъудзава. Гьелбетда, им тIимил я. Эгер карханадив гьукуматдин патай куьмек агакьай­тIа, уьлкведин­ нафтIадин мяденра лап игьтияж авай продукция гзаф кьадарра акъудиз хьайитIа, неинки са завод, гьакI республикадин экономикани вилик фида. Гьа ихьтин насосрин установкаяр республикадин маса заводрани акъудиз жедай.

Карханадин генеральный директорди зал мадни жавабдарлу къуллугъар ихтибарна ва за жувалай алакьдай кьван бегьерлу крарни авуна. Эхиримжи йисара зун ана финансринни экономикадин рекьяй генеральный директордин заместитель тир. Базардин экономикадин четин шартIара карханадин коллективдин крар вилик тухуник жувани пай кутанал за къе разивалзава.

Тежрибади тестикьарзавайвал, маркетинг галачиз са производствони ви­лик­­ фидач. Гьавиляй республикадин промышленностдин вири карханайра маркетингдин от­делар ачухун, и рекьяй дуьзгуьн пеше­карар гьа­­зурун ла­зим я. Дагъустан Республи­кадин гьу­ку­ма­т­дин къурулушдани маркетинг­дин месэ­­­лаяр вилик тухудай, и кIвалах хъсанда­каз тешкилдай пешекарар ва отдел хьа­най­тIа, пис тушир­.

Заз мадни лугьуз кIанзава хьи, респуб­ли­ка­да кардик квай политический партийрин региональный 19 отделенидикай ибарат советдин членар тир тежрибалу промышленникри, эконо­мистри, юристри ва маркетологри карха­найрин, майишатрин коллективриз куьмек гу­да.

Нариман Ибрагьимов