Дагъустан Республикадин Кьили вичин Чарче экономикадин, яшайишдин, культурадин месэлайриз, дагъустанвийрин гьал — агьвал хкаждай рекьериз талукь инсанар агъадай ихтилатар пара авуна. Чар республикадин зегьметчи коллективра, кьилдин ксарин арада гьялзава, адаз къиметар гузва, чпин фикирар раижзава, теклифар гузва.

Алатай гьафтеда республикадин СМИ-рин векиларни журналистрин Союздин дараматда кIватI хьана ва абуру Чарчин къиметлувиликай, ана къарагъарнавай месэлайрикай ва республика­ патал важиблу крарикай чпин фикирар лагьана.

Элкъвей столдихъ рахай саки вирида Владимир Васильева Чар кIелай жуьредал фи­кир желбна. Сад лагьайди, РД-дин Кьилиз Чар анжах Халкьдин Собранидин депутатриз кIелун тIимил акуна. Республикада кьиле тухузвай цIийи крарикай, къайда туникай, кьабулзавай серенжемрикай, гьукуматдин членрилай гатIунна, зегьметчи гьар са коллективдин хиве авай ва гьатзавай везифайрикай, республика кар алай рекьерай вилик тухун патал жавабдар хьуникай, общест­водин вири къатариз чир хьунин мураддалди, РД-дин Халкьдин Собранидин депутатрилай гъейри, вичин тIваруни­хъай хуьруьн ма­йи­шатдин, промышленностдин работникриз, алимриз, муаллимриз, культурадин, искусстводин, литературадин, сиясатдин деятелриз, общественный, диндин, жегьилрин, коммерциядинбур тушир организацийрин векилризни  теклифна.

Кьвед лагьайди, В.Васильев Дуствилин кIва­­­лин чIехи залдиз кIватI хьанвайбурухъ га­лаз кIеви истемишунар авуналди, буйру­гъар­ гуналди, кичIерар кутуналди ваъ, вичин яш­дин­, башдин, барабар къуллугъдин инсанрихъ галаз меслятдалди, ара-ара “сагърай, чна икI авуртIа, хъсан я, и месэла квез гьикI аквазва, халкьдин гьакъиндай къайгъу чIугун гьукуматдин буржи я” лу­гьуз,­ рахана. Ида, са рахунни алач, адахъ ийизвай ихтибар мадни арту­хар­на.­

Пуд лагьайди, Владимир Васильева, ви­лик йисара хьиз, кьилиз акъат, акъуд тийидай­  планрикай, мурадрикай ван алаз малумарнач. Анжах цIи ва къведай йисуз уьмуьрдиз кечирмишдай, РД-дин Гьукуматдилай ва муниципалитетрилай, инвесторрилай алакьдай крарикай рахана.

“Гьар сада намуслувилелди, менфятлувилелди кIвалахун неинки кесерлу, гьакI жуваз хийир­луни жедай кIвалахдай шартIар тешкилун чи везифа я”, лагьана В.Васильева­. Ада чи агьалийрив агакьзавай лап куьлуь доходрал (мажибар, пособияр) наразивална. И гьакъикъат цIуд йисара давам жезва. И карда хъсан патахъ дегишвилер тун патал республикадин гьукуматди налогар гзаф кIватI­дай, чилер, эменни, карчивилел машгъул ви­ри регистрация ийидай серенжемар кьабулзава. Финансрин пайгар база хьайила, зегьметчийрин мажибар хкаждай, пособийрин кьадар артухардай мумкинвални жеда.

Къе республикадин агьалийри къачузвай мажибрин (юкьван гьисабдалди 17-18 агъзур манат)­, аялриз гузвай пособийрин (112 манат)­ кьадарар чир хьайила, гзафбур хъуьрезва. Гьавиляй РД-дин Кьили, виридаз ван къведайвал, Гьукуматдал цIи муаллимрин, аялрин­ бахчайра кIва­лахза­вайбурун ва бюджетдин маса хилера зегьмет чIуг­вазвай­бу­рун мажибар артухардай механизмаяр жагъурун дава­марун тапшурмишна. Гьа са вахтунда ада ма­­лумар­на: “За Гьукуматдал, алай йисан сифте паюна бюджет кьилиз акъудунин нети­жайриз килигна, аялриз гузвай пособийрин кьадар виле акьадайвал хкажунин гьакъиндай теклифар гун тапшурмишзава”. Чир хьун патал: алай вахтунда республикада по­со­­­­бияр къачузвай 450 агъзур кас ава. Абурал­ гьакI кесибвиле авай, куьмекдихъ муьгьтеж (етим аялар, кесиб хизанрай тир, 1-клас­с­диз физвай аялар, зегьметдин ветеранар, далу патан зегьметчияр, хуьрера кIвалахза­вай­ пешекарар…) 160 агъзур касни алава хъжезва. Эхиримжи йисара абуруз гузвай по­со­бий­рин кьадарра садрани дегишвилер тунвач (индексироватнач).

В. Васильева дагъустанвийриз намуслувилелди, республикадин аваданвал, халкьа­рин мублагьвал патал зегьмет чIугуниз, чпин крар бажармишуниз са шумуд сеферда эвер гана, хизандихъ галаз хьиз рахана. Ара-ара яб акалзавайбуруз таъсирдай мисаларни гъана. Тарашунрал, чуьнуьхунрал, халкьдин, уьлкведин хазинадиз гъил яргъи авунал эхир эцигун важиблу, хийирлу тирдакай лагьана.

Махачкъаладай Каспийскдин чиркин ятар михьдай имаратрал кьван тухузвай коллектордин проектдинни сметадин къимет 14 мил­лиард манатдиз акъуднавай! ЦIийи кьилелай гьахъ-гьисабар хъувурла, коллектор эцигна, ишлемишиз вахкун патал анжах 7 миллиард ма­нат герек къвезвай. Бес амай пул гьиниз ийиз­вайди тир? Нефсер къати бязибуруз нез кIанзавай.

Леваша районда рекьер къайдадиз гъунин программадин бинедаллаз 2012-йисалай кIвала­хар кьиле тухузва. Абур цIи куьтягьдай­вал я, пул тIимил харж авуналди. Ана муьгъ эци­гун патал пландик 1,6 млрд манат кутун­вай­. Гьахъ-гьисабар хъувурла, тайин хьана хьи, муьгъ 500 млн манатдихъни эцигиз жезва­.

Дагъустандин шегьерра, районра гъиле кьунвай, амма куьтягь тавунвай хейлин эцигунриз про­ектдинни сметадин документра кьадардилай артух пулар къалурнавай. Ахтармишунар хъувурла, гьахъ-гьисабар авурла, малум хьана хьи, къиметар сад-кьвед — пуд сеферда гзаф къалурнавай. Гила тIимил пуларалди абур эцигна куьтягьда. Республи­кадин ВТЭК-дин чIехибур кьурдалай гуьгъуь­низ, чпин набутвал тестикьар хъийиз­, ВТЭК-дин идарайриз 6 агъзур кас хтанач­. Им­ни республикадин бюджетда 1 миллиард манат амукьда лагьай чIал я.

Эхь, алатай вахтара гьукумдин кьиле авайбуру бюджетдин пулар недай, тарашдай, крар кьулухъ ядай, халкьдин месэлаяр кваз такьадай мумкинвал гузвай. Гила ахьтин крарин вилик пад кьазва, бюджетдай ахъайзавай гьар са манатдал гуьзчивал тухузва. Кьенятзавай пуларин гьисабдай школаяр, медицинадин идараяр, аялрин бахчаяр эцигзава, цин линияр тухузва ва маса хъсан крар ийизва.­

Дагъустанда агьалияр михьи, хъсан еридин бес кьадардин хъвадай целди таъминарунин месэлани кар алайди, важиблуди ва къурху кутадайди я. Дербентдин, Избербашдин, Буйнакск­дин, Хасавюртдин агьалийрив къени бес кьадарда хъвадай яд агакьзавач. И мукьвара Хасавюртда цIудралди инсанар санлай азарлу хьунни­ ерисуз хъвадай цихъ галаз алакъалу авунва. Агьа­лийри йисаралди гуьзетзавай и месэла гьялун патал цIи бюджетдай 1 миллиардни 700 мил­­лион манат чара ийидайвал я. Винидихъ тIва­рар кьунвай шегьерриз цин цIийи линияр тухуда.

Фикир це садра: алатай йисуз агьалияр хъвадай целди таъминарунин мураддалди еке 9 объект, гьа гьисабдай яз, 3 водопроводни ишлемишиз вахкана, и эцигунриз республикадин бюджетдай 363 млн манат харжна. ЦIи республикадин 18 муниципалитетда агьалияр хъвадай целди таъминардай 30 эцигунар гъиле кьада, вад квачиз, амайбур йисан эхирдалди ишлемишиз вахкуда.

Сулейман-Стальский райондани цин зурба гьамбархана эцигун давамарзава. Анай къадим Дербентдизни хъвадай яд агакьарда. Дагъустанвийри ихьтин крар, гьелбетда, хушвилелди кьабулзава. Республикада хъсан патахъ дегишвилер тун патал РД-дин Кьилни, Гьу­куматни, депутатарни алахъзавайди аквазва. Ам­ма дегишвилер, гьайиф хьи, яваш-явашдиз кьиле физва. ЦIуд йисаралди гьял, кьилиз акъуд та­вур крар, гьелбетда, сад-кьве йисан вахтунда тамамариз жедайди туш. Пулдин, инсанрин, об­ще­ст­во­дин такьатар, къуватар, къастарни герек я.

Нариман Ибрагьимов