Гьуьрметлу дустар! Ингье йисан лап гуьзел вахт-гатфарни алукь­на. КIелунин йисан чIехи пай акьалтIарна, куьне гила ял язава.

Амма кIелунривай акъвазнавач. Уьлкведин мектебрани ктабханайра аялрин ктабрин гьафте-кIелунрин кьетIен суварар тешкилзава.  КIелзавай жегьил — жаванар устад шаиррихъ, гьикаятчийрихъ галаз гуьруьшмиш жезва, сада-садаз яратмишунрин сирер ачухзава. ЧIалан сирерал ашукьбур садрани сугъулвиле, ялгъузвиле гьатдач!

КIела ктабар! Куьн руьгьдай мадни къуватлу, гуьрчег жеда!  И чинни чна куьн паталди гьазурнава.

___________________________________

ЧIал вучиз хквена кIанда?

ТIебиатда вири чеб чпихъ галаз алакъада ава: вацIар, тар — там, векь — кьал, дагъ — аран, инсанар, къушар, гьайванар… Чи фикирдалди, абур аваз хьунилай ва я тахьунилай инсандин уьмуьр аслу жезва. Месела, вацIари чаз экв гьасилдай, мал — мулк дигидай, булахри михьи гьамга ишлемишдай, тамари хъуьтIуьн къулайсузвиликай хуьдай, яшайишдин шартIар хъсанардай рекьер ачухзава. ВацIар булахрикай жезва. Булахар яшамиш хьун патал марф, жив, там чарасуз я. ТIебиатда вири чархуна ава. Вучиз булахар хвена кIанда,  вучиз тамар тергна кIандач? Тамарилай — булахар, булахрилай вацIар аслу я  эхир.

Чи макъаладин кьил муаллимди чаз гайи сочиненидин – веревирдерин тема тир. ЧIални тIебиатдин терездал ала, адан яратмишунрикай са алат я. Вични- инсандин къенепатан дуьнья ишигълаванзавай. Вилик эцигнавай месэла  регьятди тушир. Вучиз лагьайтIа са суалди агъзур жуьредин рангарин кIунчI арадал гъизва. Абурукай гьим дуьзди хьун лазим ятIа, чизвач. ЯтIани чун чаз хас тир жуьреда чалишмиш хьана.

ЧIал чаз бубайри тунвай аманат я. “Аманатдиз гъазават ийидач”, — лугьуда чи халкьди. Гьавиляй чаз адан къиметлувал чир хьун лазим я. ЧIала халкьдин милливал хуьзва, яни ам милливилин руьгь, гьисс я. Абур чеб чпивай чара ийиз хьун мумкин туш. Гьавиляй чIал хуьн чи кьилин буржи я. Руьгьдин гуьзгуьдиз элкъвенвай ада чи уьмуьр гуьрчегарзава. “Гуьзелвили дуьнья къутармишда”, гьавайда лагьанвач.

Миллет патал чIал вуч ятIа, ам вучиз хвена кIанзаватIа, гьеле чал къведалди лагьанва ва мадни хълагьда. Месела, алатай асирдин сифте кьилера лезги шаир Кесиб Абдуллагьа къейднава:

АвайтIа чахъ жуван ктаб, жуван чIал,

Агъуз жечир касдин вилик элдин гьал.

Эвел кьиляй вири тахсир хьана чал,

Кьуна лугьуз масадан векьцуькведай.

Эхь, гьахьтин вахтарни хьайиди чна инкарна кIандач. А карди чи меденият, эдебият — вири виш йисарин кьулухъ гадарайдахъни чна аннамишун лазим я.

“Женнет дидейрин кIвачерик ква”, — лагьанва са камалэгьлиди. Чавайни хълагьиз жеда: “ЧIал дидедин руьгьдилай, мецелай, гъилерилай, нефесдилай башламиш жезва”. АкI ятIа, чIални, диде хьиз, пак я. Пакди хвена кIанда.

Алай девирда къецепатан чIа­лар чируниз артух фикир гузва. Гьат­та абурай ЕГЭ-ярни тешкилнава. Милли чIалай имтигьан амач. Чи чIал икI кIвачерик вегьин вахтунин еке гъалатIрикай я. И тегьерда эгечIунал эхир эцигна кIанда.

ЧIал чи тарихни я эхир. Тарих чир хьун хъсан я.

Куьре пата милли чIалар хуьнин месэла веревирдзавай вахтунда чи гьиссерал мад са чайгъунди вичин къайи гъил элкъуьрна: Къуба пата хайи чIалан графика дегишарзава. Лезги чIалан сесерин вири гьарфар авачир ла-тин графикади халкьдиз чIал дуьздаказ, тамамвилелди иш­лемишдай мумкинвал гуч эхир…

Чан чи лезги чIал, вун къе къурхулу гарарин хура гьатнава. Бине авачир кардини дувул галачир тарци еримишдач, емиш гъидач. Инални гьакI яз аквазва чаз.

Селимат  Ашурагъаева , Женет  Дадашева, Альбина  Рамазанова, Альбина  Хидирова, Хив райондин Фиригърин школадин 10-классдин ученицаяр

___________________________________________________________________

Имуча-муча, муч халича:

Ам гьи къуш я фидайди,

Вичин мукай лув гана.

Мад садрани адавай

Хквез жедач элкъвена?

* * *

Имуча-муча, муч халича:

Ам цIалцIам никIе гъилив

Жерге-жерге цада за.

Ахпа мецевни гъилив

ЦIар-цIар, сад-сад неда за.

* * *

Имуча-муча, муч халича:

Кьиле жеда лугьуда.

Авачирди лап ях я.

Ам арифрив жедалда,

Камил касдин дамах я.

* * *

Имуча-муча, муч халича:

Ава кIалуб, ава чин,

Анжах чан алай затI туш.

Пешер я, сад -са фирчин,

Я тар, я набатат туш.

Авайди туш вичиз мез,

Ви мецелди рахада.

Вири метлебрикай квез

АцIай чирвилер гуда.

Жалал Багъираштул

_____________________________________________

Гатфарин югъ

Экуьнахъ фад къарагъна зун.

Рагъ экъечlна, ачух тир югъ.

Гуьзел йикъа гьейранна зун.

Вуч гуьзел я гатфарин югъ!

Чlив-чlивариз шад тир нуькlер.

Алван-алван гурчег цуьквер.

Шад аялрай ацlай рекьер.

Вуч гуьзел я гатфарин югъ!

Тараривни гва лап дамах,

Ахъайиз тlур, цуьквер сачах.

Женнет багъдин гуьзелрин чагъ.

Вуч гуьзел я гатфарин югъ!

Амина Насруллаева, 11-кл.

Яран сувар

Цlаяр, цlаяр, ялавар.

Яран сувар атана.

Паяр  кlватиз аялар

Кlвале-кlвале къекъвена.

Чантаярни ацlурна,

Шаддиз кlвализ хтана.

Чирагъарни акlурна,

Дустар вири атана.

Цlаярилай хкадриз,

Къугъвана чи аялар.

Шадвал, садвал акадриз,

Дерин тир чи хиялар.

Ялавар хьуй яранбур,

Шад мехъерин демерин.

Абур тахьуй пашманбур,

Чкlиз, кузвай кlвалерин.

Динара Гьуьсейнова, 8-кл.

Дидейрин югъ

Гатфарин сувар,

Дидейрин югъ я.

Чак кутур лувар,

Дидейрин югъ я.

Мартдин сувар квез

Тебрикзава къе.

Цуькверин кlунчlар

Багъишзава къе.

Ширин аваздал

Мани лугьуда.

Къе чи дидейриз

Савкьатар гуда.

Саида Девирова, 7-кл.        

* * *

Диде я чи гьардан сувар,

Чун цава кьадай.

Ваз и гуьзел мартдин сувар

Мубарак хьурай.

Диде авай гьардаз сад я.

Адан кефи хамир куьне.

Минет хьуй квез, чан аялар,

Ялгъуз кIвале тамир куьне.

И гатфарин гуьзел сувар

Тебрикзава, азиз диде.

Дуьньядавай хъсанвилер

Ваз хьун кIан я рикIиз, диде.

Амина Алиагьмедова, 5-кл.

* * *

Акьазва зи гъавурда,

Четин карда куьмекда.

Авайди зи гуьгьуьлда

Зи играми диде  я.

Йифиз ахвар тахьайди,

Кьепlин кlане авайди,

Зун икl чlехи авурди,

Ам зи хъсан диде  я.

Юлдашар, ша  килигин,

Кефи тахан дидедин,

Шадвал чна багъишин,

Ам чи масан диде я.

Милана абдулмеджидова, 6-кл.

* * *

Девлет я вун, зи шад гатфар,

Вилера нур авай диде.

Мецел алай ширин  гафар,

Сиве шекер авай диде.

Ви гуьзелвал садахъни жеч,

Ви чина хъвер аваз хьурай.

Вун галачиз за гьич фу неч.

Гьамиша чахъ галаз хьурай.

Зун я ви хва, вун зи диде,

Лай-лай ягъиз чlехи авур.

Чаз акьулар гайи диде,

Вун диде я лап такабур.

Агьмед Шамсудинов, 5-кл.

* * *

Дидеяр, куьн гуьрчегбур я виридлай­,

Чи вилерай куьн гуьлуьшан аквазва­.­

Гьикьван  чун  акъатайтlани яргъариз,

Чи  рикlера  куьн  гьамиша  авазва.

Гзаф ава къайгъуяр квез чахъ чlугвар,

Куь  везифа  яз  кьабулзава куьне.

Гьардаз вичин бала язва лап ширин,

Кlанивилин лишан я авай рикlе.

Гъвечlи куьрпе балаяр хупI кlанда  квез,

Бахтлу уьмуьр гун паталди гелкъведа.

Кьуьзуь къари хьайилани дидеяр,

Бадеяр яз куьн хтулрал элкъведа.

Марият Шамсудинова, 6-кл.

__________________________________________________

Женгчи

— Ба, за гаф гузва, хъсандиз кIел­да, эгер зи суалдиз жаваб гайи­тIа.

— Хъсандиз кIелда-а? Де хьуй ман, чан бала. Кибаштан, мад вуна гаф гузватIа, гьазур я буба жаваб гуз ваз.

— Гьикьван жедайди я къалар — дявеяр? — хабар кьазва хтулди.

— Къалар-дявеяр? Я хва, им лап гьа чIехибурун суал хьана хьи. Гъве­чIи­замаз чIехи  месэлаяр гьялзавай вакай, валлагь, женгчи жедайди я. Хъсан я, ша вил вегьен кван чна, накь чими тир, къе гар ава. Пака, низ чи­да, гьикI жедатIа? Гьамиша кIандайвал жедайди туш. И еке дуьньяда гьава гьар жуьре я. Санра гзаф чими я, санра — кьадарсуз мекьи. Гьавадик гьерекат акатзава. Гьараратдин тафават гзаф хьунивай гьавадин гьарекатдин йигин­вални артух жезва: чайгъунар, тIурфанар арадал къвезва. Инсандин уьмуьрни гьакI я, хва. Чун гьар сад са ккIал я и Чилин. Гьар са ри­кIиз ви­чин сир, къилих, вичин синих ава. Сад къуччагъ я, сад-къачагъ. Сад сабурлу я, сад-няс. Гьа икI, са кьиле — ифинар, муькуь кьиле, къана, агъмур хьайила, кьилерин гьараратрин тафаватни артух жезва. Кьазвач абур чеб чпив. Арада тIурфан — дяве гьатзава. ГьакI хьайила, чан хва, инсанар авай чкада къалар-дявеяр, сикIви­лер-фасикьвилер жедайди я ма-ан.

— Ваъ, я ба, вун гьахъ туш! Ваз чидайди тушни-е? Инсанар авай чкада, лугьузва вуна. Акейла, чи къуншидин кIвале авайбур инсанар тушни? Ирид хва, ирид свас, аялар ава. Бес анай са ван-къал акъатдач хьи? Гьабурни инсанар тушни?..

— Чан хва-а, им дехьнендалайни четин суал хьана. Чи улу-бубайривай гьялиз тахьана амай месэлаяр я абур. Чавайни гьялиз жезвайди туш. Ахьтин дегьне фикирар делилламишун патал вун, дугъриданни, хъсандиз кIелна, женгчи хьана кIанда! Анжах, хва, вун гъавурда гьатайла, вуча, а сир бубадизни ачухиз рикIелай ракъурмир.

ТIуб кIасда

Тарсуна муаллимди лугьузва: — Амазонка вацI къалура.

Картадин вилик акъвазнавай бицIи руша вилер туькIуьрна: — Ингье, — лугьузва яргъалай.

— Я бала, агата картадив, тIуб эцигна, къалура гьа вили цIар. Акурай аялриз виридаз, акурай а вацI.

Руш агатзавач картадив, я адан вилерни картадилай алатзавач.

— Муаллим, адаз чизвайди туш-е! — гьарайзава классдай.

— Къалура тIун вуна, эцига  тIун гьанал тIуб! — тади акатзава му­ал­лимдикни. Руш хиялрик ква. Кьил агъузна, пIузаррикай кичIез-ки­­чIез:

— Зи тIуб кIасда-е, муаллим, — лагьана, кам кьулухъ авуна, картадивай генани яргъа хьана.

— Ни?

— Крокодилди.

— Гьинава крокодил?! — гьарайна муаллимди.

— Гьа вацIа, муаллим, — лагьана, аялди гъилер вилерал тухвана…

Нурудин Насруллаев