Вичин вири уьмуьрда гьалал зегьметдалди яшамиш хьайи Зейнал Гьасанович Эфендиев 1928-йисан 28-июлдиз Ахцегьрин хуьре лежбердин хизанда дидедиз хьана. Адан буба Ватандин ЧIехи дяведин активный иштиракчи тир. Зейнал Эфендиев алай вахтунда къадим Дербент шегьерда яшамиш жезва.
Дяведилай гуьгъуьнин залан йисара ада бубадихъ галаз колхозда салан майваяр битмишарзавай. Зейнал Гьасановича рикIел хкизвайвал, зегьметчийри “Вири — хуьруьн майишат кIвачел ахкьалдарун, вири — Ватандин абадвал патал” лишандик кваз кIвалахзавай.
1949-1951-йисара Зейнал Эфендиева Советрин Армиядин жергейра, Калининград шегьерда бинеламиш хьанвай танкарин кьушунра къуллугъна. Къуллугъ бегьем хьайидалай кьулухъ ада, хайи хуьруьз хтана, Къ.Агъасиеван тIварунихъ галай колхозда зегьмет чIугун давамарна.
— Ибур четин вахтар тир. Виринра чкIайвили агъавалзавай. Халкьдин майишат энгелвал авачиз кIвачел ахкьалдарунин чарасузвал авай. Амма чна вири четинвилериз дурум гана, — лугьузва Зейнал Гьасановича.
Я зегьемвиликай, я мекьивиликай игьтият авачир З.Эфендиев тIебиатдин гьихьтин шартIара хьайитIани кIвалахал экъечIдай. Куьмекдиз къвез гьазурвиляй, зегьметдал рикI хьунай адаз бригададин членри дериндай гьуьрметзавай ва кIанивилелди адаз “ракьун итим” лугьудай.
70-йисара Къ.Агъасиеван тIварунихъ галай колхоз “Ахтынский” совхоздиз элкъуьрна. И вахтунда Зейнал Гьасановича багъманчивиле виниз тир нетижаяр къазанмишзавай, йикъан нормаяр 3-4 сеферда артухни алаз тамамарзавай.
Са сеферда кIвенкIве жергейра авай бригададин аламатдин агалкьунриз анализ гайидалай кьулухъ КПСС-дин райкомдин бюроди З.Эфендиеван кIвалахдин нетижайриз кьетIен итиж авуна. Мумкин я, ибур припискаяр хьунни, — гиман гъизвай бюродин членри. Абур инсанди суткада 16-17 сятда галатун тийижиз кIвалахдайдахъ инанмиш жезвачир. Гьа икI адан кIвалах ахтармишун кьетIна. И мураддалди, кьиле КПСС-дин райкомдин сад лагьай секретарь Н.Гьажиев аваз, комиссия тешкилна ва ада бригададин кIвалах ахтармишна. Гьакъикъатдани вири кIвалах са касди кьилиз акъудзавайдахъ инанмиш хьайи комиссиядин членар ахтармишунин нетижайри бегьем тажубарна.
КПСС-дин райкомдин нубатдин пленумдал З.Эфендиеваз виридан вилик чухсагъул малумарна ва ам КПСС-дин обкомдин членвиле хкягъунин теклиф гана. Гьа и пленумдал адаз “Экуьнин гъед” лагьай тIвар гана. Пленумдин кIвалахда иштиракай КПСС-дин обкомдин тешкиллувилин отделдин заведующий М.Ороева лагьайтIа, З.Эфендиеван агалкьунрихъ галаз таниш хьайидалай кьулухъ ам “гъвечIи трактордихъ” галаз гекъигна.
Майишатда зегьмет чIугваз хьайи 54 йисан девирда са сефердани больничный чар (лист) къачун тавур Зейнал Эфендиев анжах кIвалахдалди яшамиш жезвай. Производствода виниз тир агалкьунар къазанмишунай ам гьар йисуз санаторийдиз фидай путевкадалди гьевесламишзавай. Амма кIвалах авачиз ацукьзавачир, санаторийдани ам ана цанвай кул-кусрихъ гелкъвезвай..
Са сеферда уьмуьрдин юлдаш Совет Гьажиевнади, вичин гъуьлуь, суварин юкъуз хьайитIани кIвале амукьна, ял ягъун патал адан кIвалахдин парталар чуьнуьхна. Пакамахъ гъуьл кIвале авачирди малум хьайи паб бегьем тажуб хьанай.
Ватанди З.Эфендиеван гьакъисагъ зегьметдиз виниз тир къимет гана. Ам ДАССР-дин Верховный Советдин са шумуд созывдин депутатвиле, КПСС-дин обкомдин членвиле хкяна. СССР-дин ВДНХ-дин къизилдин кьве ва гимишдин са медалдин, Октябрдин революциядин, Зегьметдин Яру Пайдахдин ва Халкьарин Дуствилин орденрин сагьиб я. Адаз ганвай союздин ва республикадин метлебдин гьуьрметдин грамотайрихъ лагьайтIа, сан-гьисаб авач. Виридалайни еке шабагь ам патал им халкьдин кIанивал я. Инсанри ам Игит яз гьисабзава. Абуру адаз гьакI лугьунни ийизва — “Герой Зейнал”.
Зейнал Гьасановичахъ кьве рушни са хва ава — Жамиля, Женнет ва Гьасан.
— Гьам аялар тирла ва гьамни чIехи яшдив агакьайлани, чаз чи буба тек-бир дуьшуьшра кIвале жагъизвай, — суьгьбетзава адан веледри. — Пакаман ярарихъ галаз ам кIвалахал фидай ва нянихъ геж хьиз хкведай. Чаз чидай хьи, буба вичелай чешне къачуниз лайихлу инсан я ва ада Ватандин абадвал патал зегьмет чIугвазва…
2007-йисалай Зейнал Эфендиев къадим Дербент шегьерда яшамиш жезва. Аламатдин тарих авай и шегьердал ам рикIивай ашукь хьанва. Ам ина хъсан патахъ жезвай дегишвилерал, къадим шегьердин жегьилвилел ва мугьманпересвилел гьейран я. ЧIехи яшдизни килиг тавуна (мукьвара ада вичин хизандихъ галаз 89 йис тамам хьун къейдна), зегьметдин ветеранди шегьердин общественный уьмуьрда активвилелди иштиракзава. Зейнал Гьасановича дяведин ва зегьметдин ветеранрин шегьердин Советдихъ галаз сих алакъаяр хуьзва. Чна Зейнал бубадиз адан 89 йис тамам хьун рикIин сидкьидай мубаракзава ва адахъ гележегдани чандин сагъвал, уьмуьрдин хушбахтвал хьана кIанзава.
Нариман Мамедов
