Бязи вахтара са жизвидилайни кIвале къал къарагъда. ГъвечIидаз чIехиди, жегьилдаз яшлуди, къуватлудаз ажузди, папаз итим, стхадиз вах, вахаз стха чиз амукь тавуртIа, садаз муькуьдан гаф ван тахьайтIа, ана берекат бажагьат амукьда. Гьуьрметсузвили берекатсузвал гъизвайдал шак алач. Ингье ваз кIвал хъиткьин хьунин асул себебар. Цал къеняй хада гьавиляй лугьузвайди я.
Бес магьлени, хуьрни, районни, республикани гьакI тушни? КIвал-гъвечIи, республика чIехи хизан хьиз я. Сана гъвечIи къайгъуяр аватIа, муькуьна чIехи къайгъуяр, гьакьван гзаф алакъаярни ава. Са чкадилай абурук чуьруьт акатун бес я — вири уьлкведи (халкьари) а уьзуьр гьиссда. Хъсан я, уьзуьрдикай хабар хьайилани, адан вилик пад кьадай серенжемар кьабулайтIа. Гзаф вахтара уьзуьр таквазвай амаларда — ада вири беден бизарда. Кар кардай фейила, кьабулай серенжемри герек нетижайрал гьикI хьана гъида. Дувулрай юзурай тар хьиз, кьурада а кIвал, общество, санлай вири государство. ЧкIида ам, терг жеда… Тарихда ахьтин мисаларни кIани кьван ава. Абурукайни сад саки зур асирда дуьньядин саламатвал таъминариз хьайи СССР хьтин чIехи государство (империя) терг хьун я.
Гьасятда суал гун мумкин я: ам къеняй чукIурнани? За суал хгузва: къецяй ам чукIуриз жедайни?..
Гзафбуру и суал къе тикрарзава. Гьарда вичин саягъда жавабарни гузва. Амма зун инанмиш я: ахьтин государство, адан къурулушар, къеняй хаинар хьаначиртIа, садавайни я къачуз, я чукIуриз жедачир. И кар Ватандин ЧIехи дяведин ва адалай гуьгъуьнин гзаф вакъиайрини субутзава.
И тестикьарун мукьара чи кьилинбурукай тир “Рен ТВ” каналдай И.Прокопенкоди тешкилзавай “Территория заговора” программадай, “Россия 24” каналдай С.Михалкова тешкилай “Бесогон ТВ” программадайни, хейлин маса чешмейрайни гзаф ксарин — писателрин, журналистрин, тарихчийрин, политикрин мецелайни ван хьана. Гьатта Президент В.Путинани са шумуд чIехи мярекатдал СССР чукIурун чи вири халкьар патал чIехи магьрумвал (бедбахтвал) хьайиди къейд авурди рикIел хуьн кутугнава. Ихьтин фикир и йикъара Къазахстандин виликан президент Н.Назарбаевани, Белоруссиядин президент А.Лукашенкодини тикрарна…
Амма вучиз СССР чкIана? И суалдиз жаваб гуз алахънавайбур авайди чаз са артух раижзавач. ЦIийи “демократризни либералриз” и кар хуш туш. КичIе я абуруз гьакъикъат парабуруз чир хьунихъай. КичIе я тарихдай, хайи литературадай, философиядай, экономикадай акьалтзавай несилриз дуьз чирвилер гунихъай. Вучиз лагьайтIа СССР чукIурунин кьиле акъвазайбур гьа “цIийи” хаинар я. Кьилин тарашчияр, гила олигархар…
Власовчийрикай, бандеровчийрикай, латышрин легионеррикай игитарзавайбур… Генерал Карбышеван руьгьдал, къаматдал хъуьрезвайбур… Ленинград, Сталинград немсерив вуганайтIа, чун бахтлу жедай лугьузвайбур… Амма чир хьун лазим я: чапхунчи садрани ви азадвал, абадвал хуьз къвезвайди туш. Яргъал тарихриз вил вегьейтIани, мукьвал вахтариз къимет гайитIани, гьакI я. Дербент къачуз атай я хазарар, я арабар, я сельжукар, я туьрквер чкадин халкьар кIанз атайбур тушир. Дербентдин къеле, мублагь чилер, алишверишдин “Ипекдин рехъ”, маса къулайвилер къакъудиз атайбур я… Наполеоназ москвавияр ваъ, Москва тир кIанзавайди. Гитлераз урусарни украинар, белорусарни татарар, кавказвиярни сибирякар тушир кIанибур, чи чилерни девлетар, чи дагъларни гьуьлер тир къакъудиз кIанзавайбур. И гьакъикъат чин тийизвай несилривай Ватан хуьз жеда жал?! Ахьтин тербия вич арадал гъун тавуртIа, Америкадайни Великобританиядай, Франциядайни Бельгиядай, Арабрин Эмиратрайни Катардай атана, чи веледриз а тарс гуда жал?..
Бес и кар чи кьилин сагьибриз, политикадал машгъул гьакьван еке къурулушрин векилриз чизвачни? «Коммунизмдин гуруниз (гробдиз) эхиримжи мих» ягъайбуруз чпи вуч гъизвайди ятIа чизвачирни?.. Гилани чи жегьилринни аялрин кьилера къайгъусузвилинни таъсибсузвилин, къанажагъсузвилинни ягьсузвилин, “гъиляй къведайвал» авунинни савадсузвилин фикирар мягькемарзавайбур, мектебар, вузар, хизанар, миллетрин, несилрин алакъаяр зайифарзавайбур, игитвал усалвал хьиз, хаинвал игитвал хьиз къалуриз алахънавайбур вужар я? КIвал хуьдайбур яни абурун тарсар?..
И суалриз кутугай жавабар и мукьвара РФ-дин Президент В.Путина, вичин виликан чарара хьиз, гилани ганва. Ада Россияда хизандин агьваллувал, мягькемвал, бахтлувал, адан гьар са дережа лап гьа и мукьвал вахтара, вирида гьиссдайвал, виниз акъудун, хизанрихъ галаз алакъада аваз, халкь хуьнин, адан яшайишдин шартIар хъсанарунин везифаяр кьилинбур яз, чи обществодин крар чпелай аслу тир вирибуруз раижнава: “Чи общество патал, гзаф миллетрикай ибарат халкь патал иллаки хизанар хуьн, аялар хун, сихилрин ирс давамарун, яшлу несилриз гьуьрмет авун марифатдин кьилин ва кар алай каркас (къенепатан туькIуьр хьун) тир, я, инлай кьулухъни гьакI яз амукьда. Хизандин къиметлу ирс хуьн ва мягькемарун патал чна гзаф крар авуна, инлай кьулухъни хъийида. Им чи гележегдин месэлани я…”
Макъаладин кьилиз гъанвай суалдиз идалай кутугай жаваб жедани? Хизан къеняй мягькемди, сагъламди, вичин къаст вичив гвайди, гележегдихъ инанмишди ятIа, къецяй къвезвай басрухрин хура адавай дурум гуз жедайдал шак алач. Чи аялар, хизанар, хуьрер, шегьерар таз, чпин бахтунихъ къекъвез, са гьиниз ятIа яргъариз, гьатта Сирия, Ирак, Афгъанистан хьтин мусибатрин вакъиаяр кьиле физвай чкайриз, чпи лугьузвайвал, “женнет” жагъуриз фидачир.
Мад са кар ава. Чина гьелелиг 90% агьалийри 10 % олигархриз девлет гьасилзава. Абуруни ам къецепата чпин яхтайризни виллайриз, папарин сиргъайризни къашариз элкъуьрзава… Ихьтин чкада, Сулеймана лагьайвал, ресед-салагъа жедани? Вири суалрихъ галаз и суалдизни жаваб хьанайтIа, чи хъсан ниятрихъ гьакъикъатни жедай, белки… Гьелелиг кIвал хъиткьиндай хьтин себебар, нукьсанар чи обществода лугьуз тежер кьван гзаф я. Гьайиф…
Мердали Жалилов
