БалкIан кьейила, пурар амукьда, итим кьейила — тIвар. Образованидин месэлайрай жавабдар ксаривай за жуван гуьгъуьнай тIвар амукьдайвал авун тIалабзава.
Образованидин месэла — им кьилди къачур са халкьдин ваъ, вири государстводин хатасузвилинди я. Гьаниз килигна, вичин аялрин ва хтулрин, яни къвезмай несилрин гележег гьихьтинди жедатIа, гьадакай фикирзавай халкьди образованидин месэлайрал машгъул къуллугъчийривай чпин везифайрив кьетIен жавабдарвилелди эгечIун истемишзава.
Октябрдин инкъилабдилай кьулухъ государстводи уьлкведин вири пипIериз муаллимар рекье тунай. Асул гьисабдай абур Ватандин центральный вузар акьалтIарнавай урус дишегьлияр тир. А чIавуз халкьдиз образование гун, агьалияр савадлу авун государстводин важиблувал авай месэла яз къейднавай.
Алатай асирдин 50-60-йисара Дагъустанда вузар тIимил авай. Амма абурун мумкинвилер гьикьван екебур тир! Абуру общество, экономика, культура виликди тухуниз екез рум гана.
Анжах хайи чIаларал рахазвай халкьари урус чIални чириз башламишна. Ида лагьайтIа, экуь гележегдихъди гьерекат авун патал гегьенш рекьер ачухна.
Эхь, алатнавай девирди чи халкьарин зигьиндин деринра дуьздал акъат тавунвай акьалтI тийир къуватар авайдакай, и кардини халкьдивай гьихьтин хьайитIани уламрай экъечIиз жедайдакай лугьузва. Заз алай вахтунда чи вилик акъвазнавай четинвилер вахтуналди тирбур хьуник, муракаб вахтар алатдайдак, чи халкьди дуьньяда лайихлу чка кьадайдак умуд кутаз кIанзава.
Гьихьтин гьалар арадал атанва, гьихьтин гьерекатар кьиле физва исятда? Вири уьлкведин патахъай лугьуз жедач, амма Кьиблепатан Дагъустандикай рахайтIа, ам образованидин жигьетдай виликдай кьунвай чкайрал аламачирди якъин я.
Вузрин кьадар гзаф хьанва. Амма абурухъ интеллектдин жигьетдай авай мумкинвилер лугьуз тежер кьван агъуз аватнава. Школайра тухузвай тарсариз фейила, и гьакъикъат ачух жезва.
Кьилин образование тIем акакьдайди авунин мурадар виридан хушбахтвал патал яз аквазва. Вузра кIелдай мумкинвилер виридаз хьанва. Гьакъикъатда лагьайтIа, чи аялрин арада савадсузвал гегьеншдиз чкIанва, обществода арадал гъанвай “базардин къарма-къаришда” абурувай гьуьжетиз жезвач. Вузар акьалтIарзава, амма савадсузар я. Ихьтин акьалтIай чIуру кардиз рехъ гана кIандач, лап важиблу ва жавабдар хел тир медицинада — иллаки. ГьикI лагьайтIа, исятда гзаф духтурри чпин кьилив къвезвай азарлуяр сагъар ваъ, сагъсузарзава, бязибуру гьатта набутвилел гъизва. И кардин себеб, гьелбетда, абурухъ лазим чирвилер тахьун я.
Советрин девирдин лап хъсан образованидин къурулуш чи уьлкведа михьиз чкIанва лагьайтIа жеда. Образованидин идарайриз бес кьадар финансар чара тавуни и кардал аялрин диде-бубаяр машгъул хьунал гъана. Кьиблепатан Дагъустанда образованидин месэладив эгечIзавай тегьер гьихьтинди ятIа, Мегьарамдхуьруьн райондин Билбил-Къазмайрин хуьре карчи, меценат Фридун Шагьпазова эцигзавай школадихъ галаз алакъалу месэладиз вил вегьейла, ачухдиз якъин жезва. Шумуд йис я адавай гьазуран школа ишлемишиз вахкуз тежез. Хуьруьн аялри лап куьгьне хьанвай дараматда кIелзава. Вич эцигунардайди яз, и чIехи ватанперес акьалтзавай несилдиз образование гунин месэлайрал машгъул жезва.
Гьа са вахтунда, республикада са жерге предметрай виниз тир пешекарвилин муаллимар бес жезвач. Авай муаллимрин арадани илимдинни материальный бегьем бине авачир гъвечIи шегьеррин вузра ва я филиалра кIелнавайбурун, яни пешекарвилин лайихлу дережа авачирбурун кьадар гзаф я. Нетижада виликдай вири уьлкве патал пешекар кадрияр гьазурзавай чи халкь базарда гьуьжетиз тежедай шартIара гьатнава.
Савадлу халкь — им мягькем дибар, чIехи мурадриз (идеалриз) вафалу хьун я. Ватандин хатасузвал гьа ихьтин халкьдивай хуьз жеда.
Жалалдин Абдуразакьов
