Кар алай месэладал къведалди рикIел хкиз кIанзава. Афгъанистанда чпин аскервилин буржи къагьриманвилелди кьилиз акъудай Нариман Садыкъидин ва Фейзуллагь Бабаеван теклифдалди чна кьуд йис идалай вилик газетдиз моджахедрихъ галаз хьайи женгера къалурай кьегьалвилерай Яру Гъед ор­дендин сагьиб, же­гьил­замаз телеф хьайи Абдул Саидовакай макъала гьазурнай. Адан эхиримжи абзац икI куьтягь хьанвай: “Эминхуьруьн школа па­тал цIийи дарамат эцигна куьтягьдайвал я. Ишлемишиз вахкунихъ галаз сад хьиз, ам Яру Гъед ордендин сагьиб, викIегь хва Абдул Саидован тIва­рунихъ ядай мярекатни теш­кил­найтIа, вири шадардай кар жедай”.

И месэладал кIукI гъидай мумкинвилер авани, авачни чирун патал чун Эминхуьруьз, Сулейман-Стальский райондин администрациядиз, военкоматдиз, “афгъанвийрин” советдиз фенай ва виринра чи теклиф хушвилелди кьабулнай. Талукь чарар-цIа­рарни гьазурнай. Пулдин бегьем такьатар ахъай тийиз, школадин дарамат куьтягьун яргъал фенатIани, 2018-йисан сентябрдиз Эминхуьруьн аялрин вил фадлай алай вакъиа кьиле фена, шад гьалара цIийи дарамат ишлемишиз вахкана. Ингье гила, Афгъанистандай советрин кьушунар ахкъудна 30 йис тамам жезвай юкъуз, Эминхуьре, югъ марф къвазвайди тир­тIани, гзаф кьадар мугьманар кIватI хьана, баркаллу хцин, викIегь аскердин кар, тIвар эбеди ийидай, адан викIегьвилер акьалтзавай несилдиз чешне яз къалурдай мярекат кьиле фена. Эминхуьруьн юкьван школа Абдул Саидован тIвару­нихъ яна ва цлал мемориалдин кьул алкIурна. Иштиракчийри  адан сурал цуькверни эцигна.

И важиблу ва Афгъанистандин цIу хьиз кузвай чилел вири четинвилериз дурум гайи викIегь, вафалу ветеранар рази яз амукьдай мярекатда “Сулейман-Стальский район” МР-дин кьил Нариман Абдулмуталибова, адан сад лагьай за­меститель Лацис Оружева, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Гьамидуллагь Мегьамедова, райондин ва хуьрерин администрацийрин къуллугъчийри, образованидин управленидин начальник Къачабег Аминова, Сулейман-Стальский райондин “афгъанвийрин” советдин председатель Ислеман Ризаева, Абдулан стха Замрудин Саидова, Афгъанистандин дяведин ветеранри, школьникри, хуьруьнвийри ва ма­сабуру ишти­ракна.

— Юлдашар, — рахана Н.Абдулмута­ли­бов, — къенин югъ чун ва жегьил несил патал лишанлуди, руьгь тухар­дай­ди я. Кьуд йис идалай вилик зи па­­­тав “афгъанвияр” атайла, абуру Эминхуьруьн юкьван школадиз кье­гьал­ хва Абдул Саидован тIвар гунин месэла ку­дайла, зун шад хьанай. ГьикI лагьай­тIа, ахьтин кьегьалрин уьмуьр, къагьриман крар чаз акьалтзавай несил еке ватанпересар яз тербияламишунин карда хъсан чешне я. Чи район­дай Афгъанистандиз 105 кьегьал тухванай. Абдулни кваз вад къагьриман телеф хьана. Абур гьамиша чи рикIера амукьда. Ихьтин гуьзел ва ви­ри къулайвилер тешкилнавай, халис игит Аб­­дул Саидован тIварунихъ янавай школадин аялар кIелунрани, общест­венный крарани, дуьзгуьн тербия къачунин рекьяйни вилик жергейра жедайдахъ инанмишвал ийиз кIанзава заз.

Школадин гуьрчег дараматдин цлал алкIурнавай  Абдул  Саидован  мемориалдин кьул ачухуниз талукь яру лент атIай­далай гуьгъуьниз Афгъанистандин игитдин уьмуьр­дикай И.Ризаева суьгьбетна.

— Абдул Саидоваз 1980-йисан майдиз Советрин Армиядин жергейриз эверна. Ашхабаддин танкарин частариз акъатай же­гьил, аскервилин курсар акьалтIа­рай­ла, Афгъанистандиз тухвана. Ана женгер къиз­гъинбур тир. Моджахедар гьич гуьзлемиш тавур чкайра расалмиш жезвай ва абуру чпив гвай вири жуьредин яракьрай чибуруз гуьлле гузвай. 1981-йисан 5-февраль. Гьажи-Саид тIвар алай хуьр. Ам “душмандикай” азадна кIанзавай. Советрин аскерар пуд БТР-ни гваз хуьр галай терефдихъ фе-на. Гьукумдиз акси экъечI­навайбур гужуналди кьунвай хуьряй регьятдиз акъудда лагьай чи аскерар кIеве гьатна. Душманди гранатометрай ва автоматрай цIай къурзавай. Идалайни гъейри, абур гзафни авайди малум хьана. ЯтIани советрин аскерри кьулухъди чIугунач. Саидова кьуд душман тергна, хирер хьанвай чи са аскер хатасуз чкадиз ахкъудна, масабур бронетранспортерда аваз санчастуниз рекье хтуна. Виликди еримишзавай са БТР-дихъ снаряд галукьна ва ам прунз цанвай никIе акъваз хьана. Абдула гьасятда ам, трос акална, чIугун хъувун кьетIна. Ма­са аскердиз тапшуругъ ганай­тIани жезвай, амма ада гуьллейрин харцик трос акъудна, ам БТР-дихъ гал­кIурна. И ара­да чи аскеррихъ галаз санал женг чIуг­вазвай са афгъанви коммунистдал хер хьана, амни къутармишиз Абдул фе­на, далудал кьуна хкана, БТР-диз хъивегьна. Гьа и арада ам душмандин­ снайперди яна. БТР-дин водитель Ви­талий Бельгушеваз командир гьи  гьалда аватIа акуна, гьасятда адан куьмекдиз гьерекатна. Гьа и легьзеда Абдулахъ мад са гуьлле галукь хъу­ву­на. Гьайиф, ни­кIе акIай БТР-ни ахкъудна, амма отделенидин командир къутармишиз ахгакьнач. Ада чан гана. Виталий Абдулан мейит гваз Дагъустандизни, дустунин хайи хуьруьзни хтанай. 1981-йисан 17-августдиз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди Саидов Абдул Гуьлмегьамедович женгера къалурай игитвиляй, дирибашвиляй, уьтквемвиляй  Яру Гъед ордендиз лайихлу хьана.

Советрин Армиядин сержант, пулеметчикрин отделенидин командир Абдул Саидов вичел туьш хьуникай “афгъанви” Н.Садыкъиди рикIел хкана: “1980-йисан 7-майдиз зунни Абдул Ашхабаддиз тухузвай поездда сад-садал гьалтнай. Чун са район­дай­ тирди чир хьайила, чи шадвилихъ кьадар амукьначир. Ада Нальчикдин кооперативный эцигунрин техникумда кIелза­вайди тир кьван. Ашхабадда чна танкарин частара, палаткайрик яшамиш жез, жегьил аскердин курсарни акьал­тIарна. Термездин танкодромдал чаз танкар гьализ, пулеметрай ли­шанар кьаз чирна. 23-июндин йифиз чун тади гьалда къарагъарна, самолетра акьадарна, тухвана. Экуьнахъ чун Афгъанистандин чилел авудна ва гъиле-гъил аваз командованидин тапшуругъ кьилиз акъудиз рекье туна. Идалай гъуьгъуьниз зун танкарин 395-полкунин 3-батальондиз ва Абдулни пулеметчикрин взводдиз акъатна. Чун Пули-Хумри шегьерда авай,  Абдулан часть  Даши хуьруьн патав гвай. Чун са­ки гьар юкъуз гьалтзавай. Ада аскер­рихъ галаз хуьруьвай пуд километрдин яргъа авай дагъдин кукIуш хуьзвай. Взводдин командирдин заместитель тир ам ара-ара дагъдай агъуз эвичI­дай, аскерриз фу, хуьрек тухудай. Кьве сеферда чна санал женгерани иштиракнай. 23-августдиз моджахедрикай са хуьр азаддайла, зал залан хер хьана. Пули-Хумрида операция авурдалай гуьгъуьниз зун Ташкентдин госпиталдиз ре­кье тунай. Гьанлай кьулухъ заз Абдулни ахкунач.  Ах­па чир хьана, 1981-йисуз Гьажи-Са­ид тIвар алай хуьр душмандикай азаддайла, ада викIегьвал ва дирибашвал къалурна, вичин юлдашар кьиникьикай къутармишна, амма вич телеф хьана. Абдул хьтин кьегьалриз гьамиша чи рикIера чка жеда”.

Саидов Зумрудина чпин стхадиз ихьтин гьуьрмет авунай, юкьван школадиз адан тIвар гунай райондин кьилевайбуруз, школадин коллективдиз ва хуьруьнвийриз хизандин ва вири багърийрин патай сагърай лагьана.

Аскердин диде Гуьлагъа Саидовади, чIулав хабар агакьайла, “Хциз” тIвар алаз чIал кхьенай. Анай анжах пуд куплет гъин:

Афгъанистан гум я лугьуз,

Къекъведай рехъ къум я лугьуз,

Командирдин сир я лугьуз,

ИкI кхьидай хва кьена зи.

Расай тавда къекъуьн тавур,

КIани рушав рахун тавур,

Сусан шуьрбет са хупI тавур,

Бахтсуз хьана, хва кьена зи.

Уьмуьр хьана са къад йисар,

Гьалтна хцел пехъи авчар,

Мет-кьил гатаз вири халкьар,

Армидавай хва кьена зи.

Гуьлагъа дидедиз вичин кьегьал­ хцин тIвар хуьруьн школадиз гудай къарар акъуднавайдакай хабар авай ва и кар гъиле кьур рухвайриз ада рикIин сидкьидай сагърайни лагьанай. Гьайиф хьи, дердери акIа-жарай дидедиз школадин гуьрчег дарамат ишлемишиз вахкай ва школадин цлал вичин хцин суьрет алай кьул алкIурай йикъар аквадай, рикIяй шадвалдай бахтни акунач. Ам кьве йис вилик рагьметдиз фена. Женнетдин нур аваз хьурай ви сура, баркаллу диде.

Вучда кьван, уьмуьр я, рагьмет хьурай вири игитриз ва чаз, чи веледриз мад дявейрин цIаяр, къурбандар такурай.

Нариман Ибрагьимов