Гзаф тарихчийри, военный пешекарри, генералри гьисабзавайвал, Дуьньядин кьвед лагьай ва Ватандин ЧIехи дявейрин нетижаяр советрин халкьар патал масадбур, мадни мусибатдинбур, жедай, эгер Верховный Главнокомандующий Иосиф Сталина, Генеральный штабди стратегиядин, тактикадин, военный операцийрин дуьзгуьн планар туькIуьр тавунайтIа, фронтрин, армийрин, частарин, полкарин командирри абур галай-галайвал кьилиз акъуд ва офицерри, аскерри, морякри, партизанри гьар са кIвал, хуьр, шегьер, хайи чилин гьар са чIиб алай чкани хуьн паталди азгъун, инсафсуз душмандихъ, Гитлеран военный машиндихъ галаз жуьр­этлувилелди, къагьриманвилелди жен­гер чIугун тавунайтIа, халкьни армия сад тахьанайтIа. Кьилди-кьилдин офицерри, аскерри фрицриз рикIелай тефидай ягъунар кьуначиртIа. Гьа ихьтин викIегь, уьтквем, дирибаш рухвайрик, игитрин несилдик лезги халкьдин векиларни квай. Абурукайни сад дидедиз хьайидалай инихъ цIи 100, телеф хьайидалай инихъ 75 йис тамам жезвай Советрин Союздин Игит  Салигьов  Эсед  Бабаста­нович  я.

1944-йисан сифте кьилер. Яру Армиядин кьушунри немсерикай сад-садан гуьгъуьналлаз чи хуьрер, шегьерар азадзавай. Нубат Псковдин областдал агакьнавай. Ам 1941-йисан гаталай душмандин пацук акатнавай, амма советрин инсанри душмандиз муьтIуьгъвал къалурначир. Областдин мулкуна партизанрин 29 бригада арадал атанвай ва анра 60 агъзур касдив агакьна ялавлу аскерар авай. Абуру душмандиз датIана зиянар гузвай. Гьа ина сифте яз «рельсерин дявеяр» тухузни гатIуннай. Партизанри агъавалзавай мулкара 400 хуьр экIя хьанвай. Чкадин агьалийрини партизанриз чпелай алакьдай куьмекар гузвай.

Душмандин инсафсузвилер инсандин рикI къарсатмишдайбур тир. Фашистри Псковдин областдин 4 агъзур хуьр цIай яна кана, 150 агъзур агьали Германиядиз тухвана, чкадин 7 агъзур агьали ва 6 агъзур партизан телефна.

Виликди гьужумзавай Яру Армиядин кьушунриз кар кьун патал душманди Псков вирин ва Великая вацIун къерехар тирвал 175 киломертдиз кьван “Пантера” лугьудай зурба сенгерар туькIуьрнавай. Немсерин “Север” армийрин командованиди сенгеррал тIем гъиз жедач лугьузвай, амма… Абурай пад акъудун патал Яру Армияди кьуд вацра гьазурвал акуна.

1944-йисан 15-январь. Прибалтикадин И. Масленникова регьбервал гузвай 3-фронтдин вири армийриз, частариз кар алай гьужумдиз гьазур хьунихъ галаз сад хьиз, душмандин далу патаз физ, сенгеррин, немсерин къуватрин, техникадин гьакъиндай малуматар кIватIунин, абуруз жезмай кьван зиянар гунин, хуьрер азад авунин тапшуругъарни ганвай.

Майор Эсед Салигьова регьбервал гузвай, автоматралди, гранатралди, пулеметралди яракьламиш хьанвай 30 касдикай ибарат дестени  Новосокольнический районда сенгерар кьунвай душмандин далу патаз фена. ХъуьтIуьн йиф. Кьуд пад живеди кьунва. Чайгъунди ав язава. Яргъалай тарар, тамар зурба аждагьанар хьиз аквазва. Эседни аскерар, ван-сес акъуд тийиз, виликди физва. Ингье хуьрни. Чка-чкадилай къаравулрин къаралтуяр аквазва. Хуьруьз гьахьдалди кьегьалри “Новосокольники-Дно” ракьун рехъ кьатIна ва ахпа хуьруьз мукьвал хьана, къаравулар кисна тергна. Командирдин буйругъдалди дестеди Заболотье хуьре авай немсерин пияда кьушунрин 599-полкунин штабдал гьужумна. Фашистар чпи сенгер кьунвай хуьр советрин аскеррин гъиле гьат тавун патал гзаф алахъна, амма чи кье­гьалри 200-лай виниз фашистар тергна. Абурун чIехи пай офицерар тир.

— Хуьр чна кьуна,- лагьана майорди,- амма  душманди чун секиндиз тадач. Чун тIимил аматIани, элкъвена сенгерар кьуна кIанда, фрицриз хъсан жаваб гудайвал.

Салигьова лагьайвал хьана. Пакадин юкъуз немсер мадни гужлу къуватар гваз атана. Авайвал лагьайтIа, Салигьован десте душмандин гьалкъада гьатна. Инай экъечIунни регьят месэла тушир. Гьа са вахтунда чи кар алай къуватар агакьдалди хуьр хвена кIанзавай. Имни акI лагьай чIал тир хьи, эхир нефесдалди гъиляй яракь ахъайна виже къвезвачир.

Командирдини чан аламай аскерри душмандин са шумуд гьужумдиз жаваб гана, ара-бир какахьай бягьсиниз экъечI­на. И женгина Эседал гуьллейрин, чу­кIулрин са шумуд хер хьана, ятIа­ни ада вичин аскерриз буйругъар гузмай. Куьмек агакьайла, дестедик кIва­чел аламай касни кумачир. Хирер хьанвай, иви физвай игитар санитарри вахчуна, амма гзаф иви хкатнавай Эсед Салигьова медсанчастуниз тухудай рекье чан гана.

Фашистрин чапхунчийрихъ галаз кьиле фейи женгера къалурай кьегьалвилерай Эсед Салигьоваз 1944-йисан 4-июндиз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдин бинедаллаз Советрин Союздин Игит лагьай тIвар гана. 1940-йисалай Яру Армиядин жергейра къуллугъ авур ва фашистрихъ галаз ви­кIегьвилелди женгер кьиле тухвай­ офицердин лайихлувилер Советрин Гьукуматди Ленинан, Яру Пайдахдин, Ватандин дяведин I-дережадин, Александр Невскийдин орденралди ва “Дирибашвиляй” медалдалди къейдна.

Садан тIемни акакьдач лугьудай “Пантера” сенгеррайни Яру Армиядин кьушунри пад акъудна, 23-июлдиз Псков ва областни фашистрикай азадна. И гъалибвилик кIириви хва Эседан лайихлу пайни ква.

Лезги халкьдин игит хва сифте Великолукский райондин Сопки хуьре кучукнай. Дяведилай гуьгъуьниз ам Новосокольнический райондин Слободка хуьруьн аскеррин стхавилин сурара кучук хъувуна. Заболотье хуьре Советрин Союздин Игитдиз памятник эцигнава. Адал ихьтин гафар кхьенва: “Чпин чанар­ни гьайиф татана, Заболотье хуьр азад хъувур Советрин Союздин Игит Э.Б.Салигьоваз ва адан аскерриз!”. Чпин хуьр азад авун патал чан гайи кьегьалар къенин несилдини рикIел хуьзва.

Памятник игитдиз хайи хуьрени хкажнава. Адан тIварцIихъ республикадин шегьерра, хуьрера школаяр, куьчеяр янава. Игитрикай сад тир Эсед Салигьов акьалтзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гунин карда акьалтI тийидай чешнени я, чешмени.

Нариман Ибрагьимов