Салам алейкум, играми ватанэгьлияр. Зи хиве къе, цIуд йисара арада гьуьрмет-хатур аваз, гагь-гагь ки­кIиз-къакъатизни, амма  ду­ст­вал ва мукьвавал квадар тийиз, кIвалахза­вай къелемдин вах Ханбиче Хаметовадикай гаф лугьудай везифа гьатнава. Зун па­тал­ им регьят кар туш. Вучиз лагьайтIа, те­къвез­вай тариф завай ийиз жедач, къвезвайдини тIимил акваз­ кичIе я. ЯтIани за жуван фикирар лугьуда.

Дагъустандин халкьдин шаир Ханбиче Хаметовадин югъ алатай йисан 28-июнь тир. Амма ада виликамаз лагьана: чIехи Эминан юбилей тахьанмаз, заз жуваз талукь тир са мярекатни герек авач. ГьакI хьайила, Етим Эминан 180 йис тамам хьунин мярекатар хъсан дережада аваз кьиле фена, гила нубат­ Ханбиче Хаметовадал атанва. Пара сагърай чешнелу адетар хуьзвай Сулейман-Стальский  райондин кьил Нариман Шамсудинович ва амай вирибур и къенин мярекат тешкилунай ва  иштирак авунай куьнни вири сагърай!

Ханбиче Хаметова Хив райондин Цлахърин хуьре дидедиз хьайиди я. Диде адан Арагъай тир. Сифте Цлахъа, ахпа Хивда шко­лада кIелна, кьилин образование Дагпединститутда къачуна, ада Хасавюрт райондин Му­цалаулдин юкьван школада муллимвал авуна,  Дагъустандин муаллимрин чирвилер хкаждай институтда, Тахо-Годидин тIвару­нихъ галай илимдинни ахтармишунрин инст­итутда кIвалахна. 1974-йисуз Ханбиче Хаметова СССР-дин писателрин Союздин жергейриз кьабулна. 1978-йисалай ам Дагъустандин писателрин Союздин секретарь ва лезги секциядин руководитель хьана. Алай вахтунда  “Кард” журналдин редактор я.

Вичин жегьил вахтара кхьенвай са шиирдив Ханбиче ихьтин цIарарилай эгечIзава:

Зун хайила дидеди,

Хив дереда циф авай…

Мукьвал-мукьвал цифер жедай ЯркIи дередай Лезги чилиз, Дагъустандиз, чIехи уьл­кведиз ва дуьньядиз вил вегьез, камар къа­чуз эгечIна, Ханбичедин вилик чилин гуьзелвилерни цавун кьакьанвилер кьетIендиз ачух хьана. Адав вичин халкьдин ва са цавун­ кIаник, са чилин винел яшамиш жезвай миллетринни халкьарин дарвилеринни генгвилерин, шадвилеринни пашманвилерин, мурадринни умудрин гъавурда акьадай бахт агатиз эгечI­на. Гамарни гебеяр хурун дишегьлийрин кьилин кеспи тир хуьре гъаларикай кваквар кьаз, квакварикай нехишар чIугваз чирнавай руша гьиссна хьи, хиялра арадиз къвезвай гиширринни нехишрин патав абур са затIарни туш. Гьа икI адан мецел сад лагьай мани атана, ахпа мад ва мад гзаф манияр. Дагъустандин ктабрин издательствода 1964-йисуз чапдай акъатай вичин сифте ктабдизни Ханбиче Хаметовади “Хиялрин нехишар” тIвар гана.

Сифте эсеррилай эгечIна, вич яратмишунин хсуси хатI авай, дуьньядиз вил вегьена, адан сирерай кьил акъуддай хци вил, алцумдай ва къимет гудай вичин терез гвай эркек къилихдин шаир тирди субутарай Ханбиче Хаметовадин лап гъвечIи шииррайни гьерекатда авай вахтунин ва вакъиайрин таъсир акваз хьана. ИкI тирвиляй шаирдин къелемдикай, шиирар хьиз, цIудралди таъсирлу бал­ладаяр ва поэмаяр, риваятар ва драмадин эсерар хкатнава. И къиметлу кьетIенвал ада вичин сонетра ва сонетрин тажарани давамарнава.

Ханбиче Хаметовадин яратмишунрикай рахадайла, къейд авун чарасуз тир кьетIен­вилер ава. Абурукай садни  ам я хьи, шиират­дин гегьеншлухра шаирдин рикIелай вич дишегьли ва диде тирди садрани алатзавач. Ада, балайрин кьисметдихъ рикI кузвай, абурун хушбахтвал патал чанни гуз гьазур тир дидеди хьиз, Лезги Чилин ва халкьдин кьисметрин къайгъуда авай игит руша хьиз, сес хкажзава. Пак мурадар кьилиз акъудун патал ада милли руьгьдин хазинадай такьатарни къуватар къачузва, халкьдин къадим тарихдай делиларни чешнеяр ишлемишзава. “СтIал ва къван”, “Къванцин гада” драмадин поэмаяр, гзаф кьадар балладаярни рива­ятар ва сюжет авай шиирар, эхиримжи йисара къелемдикай хкатнавай “Пайгъамбарар”, “Руьгьдин къеле”, “Чинни астIар”, “Хер алай цав” ва гзаф маса сонетрин тажарни гьа икI арадиз атанвай эсерар я.

Адет яз, гьар са писателдин, шаирдин, драматургдин яратмишунра, эгер ам   халис ус­тад, бажарагълу кас ятIа, адан руьгьдин дуьньядин деринар, инсан яз, адан марифатдин дережаяр, вичин хсуси уьмуьрда ва халкьдин вилик жавабдарвилер гуьзгуьдай хьиз аквадай кьилин эсер ва я са шумуд эсер жеда. Шииратда лагьайтIа, ихьтин везифа са шиирди, бендини, гьатта цIарцIи тамамарда. Абур яратмишзавай касдин руьгьдин дуьнья­дин ракIар ачухдай куьлег жеда.

Ханбиче Хаметовадин яратмишунра заз ихьтин эсер яз “Пуд къизилгуьл” риваят аквазва.

Риваят  кьецIи Темирлан лугьудай чапхунчи Дагъустандин халкьар муьтIуьгъариз ва вичин пацук кутаз атай вахтарикай я. Душманди вичин эвледар артмишун патал чкадин гуьзелрикай вичиз пабвилиз къачудайбур хкязавай. Адан гъилибанди хкягъай сад лагьай дишегьли, женгера чан гайи викIегь дагъвидин свас хьана. Ада душмандин хуруз­ гапур сухна.  Турунивди яна,  чилел аватай рушан кьил садлагьана яру къизилгуьлдиз элкъвена. Кьвед лагьай дишегьлиди  ви­чи-вичелай хур душмандин гъилевай турунал вегьена. Адакай садлагьана лацу къизилгуьл хьана. Пуд лагьай дишегьлидиз, душмандиз майил къалурна, жуван ватан ва чил маса гуз гьазур тирдаз, цавари-чилери  цIайлапан­ралди ва сел-тIурфандалди жаваб гана, ам­ни, душманарни телеф хьана. Дишегьли вич чIулав цуькведиз элкъвена. Риваят адан де­рин­риз рехъ ачухдай куьлег тир ихьтин цIа­раралди куьтягь жезва:

ЧIехиди хьиз зи вилериз

Килигзава суна руш.

Яраб гьим и цуькверикай

ХкядатIа вуна, руш?

Ханбиче Хаметовадин  тематикадин  жигьетдай гегьенш сергьятринбур тир яратмишунар кьиляй-кьилиз марифатдин гьа ихьтин ивиррал бинеламиш хьанва. Шаирдин вичин гафаралди, адан “яратмишунра риваятдин гуьгъуьна мани ава, баллададин гуьгъуьна — драма”.

Вилик девирра лезги шаирар, асул гьисабдай, лирикар тир. Абуру чпин эсерар хсуси руьгьдин гьалдикай, шадвилерикай ва паш­манвилерикай кхьизвай.

И рекьелай элячIиз тежезвай шаирар къени тIимил авач. Абуру регьят рехъ, хиве мажбурар тван тийизвай и адет давамарзава. Абуру Кьуьчхуьр Саиданни Этим Эминан рикIни руьгь деринрай къарсурай ва чеб гьар са девирдиз, вахтуниз  хас тир уьмуьрдин та­тугайвилер, девирдин зидвилер ва гьахъ-суз­вилер гьич япалайни ийизвач.

Амма Ханбиче Хаметова маса шаир я. Эми­налай чешне къачуна, шаирдин руьгьдин дуьнья датIана гьерекатдик квай вахтунин ва халкьаринни уьлквейрин кьисметар гьялзавай вакъиайрин, тарихдинни алай девирдин парцик ква. Вичин эсеррин сад лагьай­ кIватIалра, “Такабур лепе”, “СтIални къван”, “Лацу мани” ктабра эпический эсеррин зурба устад тирди тестикь хьана, ада тарихдин аш­кара ва гьеле ачух тушир вакъиаяр ва де­ли­лар, гьакIни кьилдин ксарин игитвилер ва ви­кIегьвилер чешне яз къачуз, кIелзавай­дан фи­­кир вири дуьньядиз ва халкьариз талукь хци месэлайрал желб ийизва. “За чилин туькьуьл, хирде кьел гьа и гъилералди сафунай­ ­яда”,- лугьузвай Ханбиче Хаметовадиз вичин уьмуьрдин метлеб ихьтинди яз аквазва:

Шаирар… — лампаяр девиррин…

МичIи йиф элкъуьриз хкетриз,

Вилин нагъв цIарцIе тваз шиирдин,

Ам нагъв туш, якъут я шаирдиз.

Шаирдин гьи эсер къачуртIани, ада яратмишунрин лазимвилин гьа и истемишуниз жаваб гузва. Сонетрин тажарин, шииратдин драмайрин анжах тIварар кьуни икI тирди субутда: “Хер алай цав”, “Руьгьдин къеле”, “Накъвар”, “Чинни астIар”, “Къванцин гада” … Етим Эминалай чешне къачуна, шаир адалат патал, инсандин ва инсаниятдин, хайи чилин ва вири чилин шардин патахъай жавабдарвал патал рахазвай сес яз кIелзав­ай­бу­рун вилик экъечIзава. Ам инанмиш я хьи, ин­сандин вири крарин ва ниятрин бинеда ягь-намус хьун герек я.

Амма алай девирда, санихъайни ягь-намусдин, муьгьуьббатдин, вафалувилин ялав­лу сес агакь тийиз, вири санал шевриви­лиз чIугвазваз ва адалатдин вилик рак кIеви яз акваз, шаирдин везият четинди я.  ЯтIани ам гележегдихъ инанмиш я. Шаирди Хазран булах хьтин вичин уьмуьрдивай къутармишвал гуьзетзава, зегьем юкъуз къайи булахдихъ хьиз, им адан эрзиман я. Ам инанмиш я: “Ватан — им вун вири хата-балайрикай хуьдай гьайкал я, гьавиляй ада зун хуьда ва тухдалди а булахдин яд завни хъваз тада, Чи­ли, дидедин чими капашди хьиз, заз тавазда, зи рикIин деринра тIебиатди бине эцигай цIун цIелхемар пайда жеда”.

Гьатта итим авачир ва ви гъавурда акьадай кас галачир кIвалени шаирдиз уьмуьрдин умуд квадар тийидай шикилар аквазва:

Къуй эркекри къалиянар чIугурай,

Къалияндин цIаяр гъилиз таниш я,

Гьар айвандал анжах итим акурай.

Дуьнья ислягь хьуй! — лугьузва за вишра…

…Варз атана цавун аби пIатIнусдал.

Зун гьейран я гуьзелвилел. Маншаллагь!

Вичин кIвал, хайи хуьр, дере, адан са ккIал яз вич халкь авур Лезги Чил шаирдиз ви­ри уьмуьрда сифте сеферда дуьньядиз ви-лер ачухай дидедин къужахни кьеб яз, сифте­ кам вегьедайла кьур даях яз, гьикьван­ яргъа­риз фейитIани ва кьакьанриз экъечIай­тIани, япарай атIун тийидай мани яз амукьзава.

Вичин уьмуьрдин ва яратмишунрин рекье къазанмишнавай агалкьунрай Ханбиче Хаметовадиз Дагъустандин халкьдин шаирвилин чIехи тIвар ва Россиядин Федерациядин Президентдин Указдалди Дуствилин орден ганва. Шаир гьакIни СтIал Сулейманан тIв­а­рунихъ галай Государственный премиядин, Дагъустан Республикадин гьукуматдин, Етим Эминан тIварунихъ галай милли ва гьакI­­ни “Литературадин Россия” газетдин премийрин лауреат я.

Ханбиче Хаметова культура ва искусство, абурун пай яз литературани тахай аялрин чкадал эцигнавай алай вахтундани, яратмишзавай инсанрин гуьгьуьлар уьлкведикай ханвай чIавузни, бегьерлудаказ кIвалахзавай шаиррикай сад я. Адан ктабар, шиирарни поэмаяр, риваятарни сонетрин тажар гъилерай гъилериз физва, газетрай газетриз, журналрай журналриз акъудзава. Умудлу я, яргъал йисара ва девирра гьакI амукьни ийида.

Яшамишрай чи Ханбиче Хаметова! Гьар са межлисда хсуси гаф, камаллу фикир гваз майдандиз экъечIиз гьазур тир эркек къилихдин чIехи шаир!

Абдуселим Исмаилов, Дагъустандин халкьдин писатель