“И йикъара чи редакциядив са чIуру хабар агакьна. Бакуда лезги чIал чирзавай мектебрин сад лагьай синифар патал латин графикадалди “Алфавит” чапдай акъуднава. Эвела чун и кардин чIалахъ хьанач. “Вучиз латин графикадалди?” – лагьана чна.
Лезгийрихъ 1938-йисуз кирилл графикадин бинедаллаз туькIуьрнавай кьилди алфавит ава эхир. Са пай Дагъустанда, муькуь пай Азербайжанда яшамиш жезвай лезги халкьдин и алфавит Совет гьукуматдин вахтунда туькIуьрнавайди я. Дагъустан Республикадин Конституцияда кхьенвайвал, лезги чIал государстводин чIал я ва адахъ 80 йис инлай вилик талукь органри тестикьарнавай алфавит ава.
Тарихдин чешмейрай чир жезвайвал, 1500 йис инлай вилик лезги халкьди албан алфавитдикай менфят къачунай. Араб чапхунчияр атайдалай кьулухъ гзаф йисара араб алфавитдин бинедаллаз туькIуьрнавай, бязи лезги сесер кьилдин ишарайралди къалурзавай аджам кардик кутуна.
XIX виш йисарин эхирра ва ХХ виш йисарин сифте кьилера П.К.Услара, кирилл графикадикай менфят къачуна, цIийи алфавит туькIуьрнай.
1928-йисуз лезгийри латин графикадин бинедаллаз арадал гъайи алфавит чирна. Ада лезги чIалан тIалабунриз жаваб тагузвайвиляй, чIалан гзаф сесерин кьилди гьарфар къалуриз тежезвайвиляй, 1938-йисуз латин графика кирилл графикадалди эвезнай.
Гила акI акъатзава хьи, лезгийри Дагъустанда кирилл, Азербайжанда латин графикадалди кхьена кIанзава. Са гафуналди, са халкьдиз — кьве алфавит…
Яраб дуьньяда маса гьи халкьдихъ кьве алфавит аватIа? Латин графикадалди лезги чIалан “Алфавит” чапдай акъуднавай ксари вучиз ихьтин къарар къабулнаватIа? Республикадин къадим ва чкадин халкь тир лезгийрин ихтиярриз кIур гузвай и къарардиз гьихьтин тIвар гун? АкI акъатзава хьи, са халкь шумуд уьлкведа яшамиш жезватIа, адахъ гьакьван алфавитарни хьана кIанзава.
Азербайжан республикадин урус ва гуржи чIалар чирзавай мектебар патални латин графикадалди ктабар акъудда жал? Акъуддайвал туштIа, бес вучиз анжах лезги чIалал гьавалат хьанва? Ихьтин крариз рехъ гузвайбуру Азербайжан демократия авай, сада-сад кьабулзавай толерантный уьлкве тирди рикIелай алуднава жал?..
Чаз малумат гайивал, ктаб туькIуьрунихъ галаз алакъалу яз республикадин талукь министерстводи тендер (конкурс) тухвана, авторар хкяна. АкI акъатзава хьи, Азербайжанда чIалан пешекарар тушир акатай ксаривай, гьатта юкьван мектеб акьалтIарнавайбурувайни, мектебар патал ктабар кхьиз жеда. Аквадай гьаларай, ихьтин чIуру крар кьилиз акъудзавай ксари месэладин и жигьетдиз ваъ, гонорардиз фикир ганва, абуруз гьукуматдин пулар гъилик ийидай цIийи рехъ жагъанва. Са гафуналди, ина чирвилерин ваъ, маса чIуру крарин гелер ава. Гьавиляй Азербайжан республикадин образованидин министерстводин кьиле авайбуру, газетдин макъаладикай веревирдер авуна, халкьдихъ хкIурзавай, адан чIал агъузарзавай къарарар акъудзавай ксариз герек тир жаза гана, редакциядиз жаваб гудайдак чна умуд кутазва.
“Самур” газетдин редакция”
Чи алава
Дугъриданни, Азербайжан республикадин образованидин хилен кар алай ксари хкянавайди милли алакъаяр агуддайди, мягькемардайди ваъ, жезмай кьван сад-садавай къакъудзавай, халкьариз акси, фагьум-фикирдал гьалтайла, аси рехъ я. Инал са шакни алач.
Дагъустанда авай азербайжанви аялар патал маса алфавит кхьенвач эхир! Вирибур гъавурда акьазвай, вирибуру фадлай кьабулнавай къайдада алфавитарни туькIуьрнава, ктабарни, газетарни, журналарни акъудзава.
Бес лезгийриз ихьтин инад кьадани? Латин графикадал кIелзавай, кхьизвай лезги аялривай кириллицадал Дагъустандани, масанрани акъудзавай ктабар, газетар кIелиз тахьун паталди тушни и кар?..
Чна умудзава, Дагъустан Республикадин, гьакI РФ-дин образованидинни илимдин министерствойрин, яратмишзавайбурун тешкилатрин векилри Азербайжан республикадин гьа и хилен сагьибривай арадал гъизвай нагьакьан чуьруькдай, лезгийрин ихтиярриз кьацI язавай ихьтин фагьумсуз кьуьруькдай кьил акъуддай серенжемар кьабулун истемишда.
Чи ихтилат чун сад-садавай къвердавай къакъудуникай туш, авай алакъаяр хьайитIани хуьникай, мягькемаруникай я.
«Лезги газет»
