Эвел — «Лезги газетдин» алай йисан 46,47-нумрайра
* * *
ДаркIуш булахдикай мад са риваят ван хьана. Булах виликдай рекьивай хейлин яргъа, инсанриз таквадай чкадал алай. Ам и рекьел гъунин меслят къалурайди хуьруьн савадлу ксарикай сад, инай Меккадиз гьаждал фейи Гьасанхан Къараханов я. Хуьре сифте школа ачухайдини гьа кас — куьгьне муаллим я лугьуда. Ада Хвар булахдин цин ери ахтармишун патал къапара аваз Кисловодскдиз тухванай ва анай яд инсандиз гьакьван кфетлуди, хийирлуди тирдан гьакъиндай чарар хканай.
И булахдикай Эйзудин Сайдумова мани кхьенва:
Гьамга яд… Вуч гуьзел я варз алай йиф!
Цяй гъед хъуьрез-суна, галай зардин киф…
Вил вал алаз акъвазда зун, лацу лиф,
Эйзудинан сабур я вун, Хвар булах…
Биолог муаллимди хайи чилел ашукьвиликай лагьанвай и гафарихъ гьакъикъат гала. Булах вич уьмуьр, муьгьуьббат, гьава, гьевес лагьай чIал я. Булах тахьай там кьурада, кIам кьурада, дам кьурада…
Куьгьне — цIийи хуьр
Хвар булахдилай рагъэкъечIдай патахъ фенвай машиндин рекьи чун са герендилай ясти дагъдин кьилел акъудна. Инлай куьгьне ДаркIушар капан юкьвал алайди хьиз аквазва. Зи рикIел рагьметлу Абдулкъадир Сайдумова куьгьне Векьелрин (РФ-дин лайихлу артист, драматург Э.Наврузбегован хайи хуьр) югъ тухудайла кхьей шиирдин цIарар хквезва:
Сифтен-сифте рагъ мугьман я Векьелрал.
ХупI гуьлуьшан аквадачни цавун тав!
Пагь, инавай гьава вуч я михьи тир!
Кьаз кIан жеда къужахда ваз вили цав.
Самолетда авайди хьиз жеда ваз,
Вили Каспий гьуьлени вил акьада.
Векьелрилай килигайдаз иердиз,
Вири хуьрер ва ДаркIушар аквада…
И цIарар тамамвилелди Абдулкъадиран вичин хайиди тир ДаркIушризни хас я. ДаркIушрин кьантIардилайни Кьиблепатан Дагъустандин — Лезгистандин гзаф хуьрер — са патай — Татарханар, Птияр, къарши патай, яргъай — Е.Эминан хуьр Ялцугъар, Бигерар, маса хуьрер чир жезва. Гьава инани, гьамга хьиз, михьи я. Адак баркаван зулу генани гзаф тавар, атирар, рангар акадарнава. Вили кьатIузвай кьван чкаяр хъипи, яру, аби, шуьтруь рангар акахьнавай читер алай тамаринни багъларин майданар я. Арайрай рагъул хъчарини кул-кусри кьунвай куьгьне никIер, векьин къурухар аквазва. “Икьван чилер! Икьван тамарни багълар!.. Ихьтин чилер авай лезгияр!” — гьарайзава рикIи.
Яргъалай килигайлани, ина инсанар яшамиш жезмач садани лугьудач. Хуьруьн юкьвал кьван электрикдин линия тухванва. Анал — цIийи трансформатор, патарив къавуз шифер янавай цIийи са шумуд кIвалер гва. Хуьруьн са патай, куьгьне сурарин кьилихъ, кьакьан тепедал хкажнавай лацу къванцин обелиск аквазва!
Мигьийра мал-къарани кими туш. Асиррин шагьидар хьиз амай хъархъунни тутун гзаф тарар аквазва. Рекьин къерехар вири инийринни кицикин, къакъунни хутун кул-кусар, жикIияр, мереяр, серкIвер, маса набататар я. Биологриз инаг — сирлу ктаб, шаирризни художникриз образринни къашарин алем хьиз я. Гагь шад, гагь пашман гьиссерал чан къвезва.
“Суьруьни чубан авачир
Дагълар перишан аквада”, — лагьанай шаир Н.Нуриди вичин вахтунда…
Ингье чун хуьре, жуван кIвале хьиз, ава. Эйзудин Демирбеговича чаз ана тавхана гьазурнавай! Амма гьавади чаз кIвале ваъ, гьаятдал чка яхъ лугьузва. Хейлин мугьманар хтанва. Дербентдай — Севзиханов Нурдин — муаллим ва карчи, цIинин мярекатдик кьил кутурди, вичин аяларни галаз; ДаркIуш-Къазмайрилай — алай аямдин миресрин кьил, яшлу муаллим Севзиханов Севзихан, хтулар галаз; Сайдумов Азмудин-хуьруьн муаллим (биолог, географ), вичин “Газель” машинни гваз, мугьманриз къуллугъиз; Насруллаев Мегьамед-ТIагьир — хуьруьн ветврач; Уьзденов Рамазан, Рамазанов Алихан, даркIушвийри чпин “Гьуьрметлу агьали” яз кьабулнавай цицIигъви, Ашукь Рагьман, Урусатдай, Липецкий областдай, Елеста шегьердай — Расул Сайдумов, хейлин жегьилар, аялар…
Расулан гафари заз бегьем таъсирна: “Хайи хуьр — хайи муг садрани санани рикIяй акъатдач. Къе, и суварик хтана, шадвалзавай зи бедендай цIайлапанар физвай хьиз я. Ихьтин суварал чан гъайи Севзихан халудиз сагърай лугьузва за…”
И арада, вирибуру вилив хуьзвай хьиз, Къазахстандин Актау шегьердай зенгзава. Телефондай рахазвайди и мярекат тебрикзавай, анай хквез тахьанвай мирес Къазиев Музафер тир. Хейлин йисара Къазахстандин кьушундин частара къуллугъна, гила бизнесдал ва ана яшамиш жезвай лезгийрин крарал машгъул я. Михьи лезги чIалал рахазва кас: “Сагърай Будахар! Сагърай лезгияр! Зун квехъ галайдай яхъ!”
Гьелбетда, шадвилер ийидалди бубайрин куьгьне сурарал, бинейрал, булахрал, обелискдал кьил чIугуна.
“Бубайриз багърийрин патай аманат яз”, гафар атIанва обелискдал. И хуьряй дяведиз 105 кас фена, чIехи пай хтанач. Рагьметрай чпиз. Невейри абурун тIварар хуьзва.
Хуьруьн юкьвал зи фикир са ажайиб гуьмбетди желбна (шикилда). Пуд сур са жергеда ава. Кьилихъ янавай къванерал арабдал авунвай кхьинар, шикилар — тарихар ала. Гзаф устадвилелди гьазурнавай ядигарар я. Халисан художникрин гъиликай хкатнавай. Абурун юкьва кьакьан зурба тар ава, хъархъу тарциз ухшар. Адан яшар гьикьван ятIа лугьун четин я. Тар куьгьне сурай экъечIнавайди аквазва. Бес а сурарин тарихар гьикьван ятIа?..
Са и памятникдини чи хуьрерин къадимлувиликай лугьузва. Ихьтин памятникар чи чилерал, низ чида, гьикьван алатIа! Абур хуьн бес чIехи кьегьалвал, ватандашвал тушни!
Эйзудинан кIвале зи фикир ана “Лезги газетдин” подшивкаяр, лезги шаиррин ктабар хьуни генани желбна. Ана зи “Гафунин майданар” ктабни ава. “Куьгьне ДаркIушрал заз чка фадлай ганвай кьван!” шадвал къалурна зани.
Мад са кар итижлу яз акуна: биолог муаллим яз, Эйзудина вичин кIвалин вилик хъархъун тарарин къелемлух кутунва. Къелемар хъсандиз экъечIни ийизва. Касди абур вичин патай аманат яз, багъларал рикI алайбуруз багъишзава.
КIвалин вилик саки 3 километрдин мензилдай турбайра (шлангра) аваз хъвадай ядни гъанва. Ина вичин мал-къарани хуьзва — фермервилин бине кутунва…
Мердали Жалилов
( КьатI ама )
