Санлай вири уьлкведа хьиз, Дагъустан Республикадани налогар кIватIуниз кьилин фикир гузва. Налогар вахтунда ва бес кьадарда кIватIунилай гьар са муниципалитетдин, хуьруьн идарадин пакадин югъ, яшайишдин месэлаяр гьялун, агьалийрин дуланажагъ аслу жезва. Идан гьакъиндай Дагъус­тан Республикадин Кьил Владимир Васильева, Гьукуматди муниципалитетрин тешкилатрин ва идарайрин  руководителар мукьвал-мукьвал тагькимарзава.

Налогрин органрин къуллугъчийрин йи­къан­ вилик чун РФ-дин Дагъустан Рес­публи­­када авай 2-нумрадин Федеральный налогрин къуллугъдин Кьасумхуьрел алай рай­он­рин уртах инспекциядин руководитель  С.Х. Аслановахъ  га­лаз гуьруьшмиш хьана. Ада 2013-йисалай инспекциядиз регьбервал гузва.

— Саид Халилбегович, сифте заз районрин уртах налогрин инспекцияди гьи районриз къуллугъзаватIа, гьадакай лагьанай­тIа кIан­завай.

— Чи инспекцияди Агъул, Кьурагь, Сулейман-Стальский ва Хив районриз, санлай къачурла 2819,8 квадратный кило­метр­дин мулкариз  къуллугъзава. И кьуд районда 102 агъзурдалай виниз агьалияр яшамиш жезва. Налогрин учетда 755 кархана, 1125 кьилдин карчияр ва лежбервилинни фермервилин майишатрин кьилер ава.

Инспекциядин асул везифаяр налогар дуьздаказ кIватIун таъминаруникай ибарат я.

— Налогрин инспекциядихъ кIва­лахда гьихьтин нетижаяр ава?

— Вилик акъвазнавай везифаяр кьилиз акъу­дунай чи инспекция Дагъустан Республикада кардик квай налогрин кIвенкIве­чи 5 инспекциядик акатзава. Им хъсан нетижа яз гьисабиз жеда. ИкI, 2016-йисуз РФ-дин сад авунвай (консолидированный) бюджетдиз 324,8 миллион манат, идакай федеральный бюджетдиз — 25,9 миллион, Дагъустан Республикадин сад авунвай бюджетдиз — 298,9 миллион манат пул атана. 2015-йисав гекъи­гай­тIа, атай пул 1,28 сеферда,  яни 10,8 миллион манатдин хкаж хьана.

2017-йисуз Россиядин Федерациядин сад авунвай бюджетдиз 334,1 миллион манат пул атанай, идакай федеральный бюджетдиз — 36,8 миллион, Дагъустан Рес­публикадин — 297,3 миллион манат. Бюджетдиз алава яз 16,8 миллион манат пул атана.

— Куьне винидихъ гъайи рекъемри къалурзавайвал, районрин уртах инспекциядин кIвалах йисалай-суз хъсан жезва. Бюджетриз пулар атунин кIвалах цIинин йисуз гьи гьалда ава?

— Мукьвара чна районрин налогрин уртах инспекцияди 2018-йисан 8 вацран вахтунда тухвай кIвалахдин нетижаяр кьуна. Агъадихъ зун мад инспекциядин кIвалах къалурзавай рекъемрал акъвазда, абуру ви суалдизни жаваб гуда.

ИкI, алай йисан 8 вацра Россиядин Федерациядин сад авунвай бюджетдиз 281,8 миллион манат, идакай федеральный бюджетдиз — 51,3 миллион манат, Дагъустан Республикадин бюджетдиз — 230,5 миллион манат атана. Им лагьай чIал я хьи, федеральный бюджетдин къазанжийрай планар 103 процентдин кьилиз акъудна, яни бюджетдиз алава яз 1,3 миллион манат пул атана. И девирда республикадин сад авунвай бюджетдиз, план 207,1 миллион манат яз, 230,5 миллион манат пул атана.

КIвалах дуьз ва менфятлудаказ тешкилунин нетижада алай йисан 8 вацран нетижайрай, (алава яз 756 миллион манатдилай виниз налогар ва пулдин такьатар) чи инспекция республикада хъсанбурун жергеда гьатнава.

— Налогар вахтунда тагузвайбур авани? АватIа, куьне гьихьтин серенжемар кьабулзава?

— Гьам карханайри, гьамни вири ксари налогар вахт-вахтунда гузва лугьуз жедач. Информресурсар ишлемишуналди, налогрин органрин работникри ахьтинбурухъ галаз гъавурда твадай кIвалах тухузва.

Мадни, чна хуьрерин администрацийрихъ галаз санал эменнидин налограй аламай буржар къайдада тунин кIвалахни тухузва. Идани вичин нетижа гузва. ИкI, 2018-йисан 1-январдилай къенин йикъалди агьалийрал алай буржар тIимил хьана: эменнидин налог 13147,0 агъзур манатдилай 6482,0 агъзур манатдал, чилерин налог 8270,0 агъзур манатдилай 5846,0 агъзур манатдал, транспортдин налог 59196,0 агъзур манатдилай 39470,0 агъзур манатдал кьван.

Идалайни гъейри, эменнидин налограй аламай буржар вахчунин патахъай кьуд райондинни судрин участокриз искдин арзаяр рекье тунин патахъайни еке кIвалах тухузва. ИкI, алай йисан 1-январдилай судебный участокриз аламай буржар тир 17200,0 агъзур манат пул вахчунин патахъай 730 материал рекье туна. Не­­тижада 7971,0 агъзур манат вахчун патал­ суддин къарар акъудна ва материал районрин уртах ССП-дин отделдиз вахкана.

Ихьтин кардикайни лугьуз кIанзава. Налогрин буржар аламай ксаривай къецепатан уьлквейризни физ жезвач. ГьикI лагьайтIа, поезддиз, автобусдиз ва я самолетдиз билет къачудайла, я туш хьи, вичин хсуси машинда аваз сергьятдилай элячIдайла, гьар са кас, налогрин буржар алатIа чириз, махсус къуллугъри ахтармишзава.

— Квез кIвалахда районрин администрацийрин патай куьмек авани?

— Налогрин инспекцияди къуллугъзавай кьуд райондин кьилерихъ, администрацийрихъ, талукь къуллугърихъ галаз чи ихтибар­вилин сих алакъа ава. Ида чи кIвалах вилик тухуниз екедаказ куьмек гузва. За, зи заместителри ва я кьилин пешекарри районра тухузвай совещанийра мукьвал-мукьвал иштиракзава, анрал налогрихъ галаз алакъа­лу месэлаяр эцигзава.

— Гьар са карханадин кIвалах хъсан ва пис хьун, гьелбетда, ана кIвалахзавай ин­санрилай гзаф аслу я. Гьавиляй Куьне инспекциядин коллективдикайни лагьанайтIа кIанзавай.

— Чи районрин налогрин уртах инспекцияда алай вахтунда 34 касди кIвалах­зава. Зун, абурун кIвалахдилай хьиз, пешекарвилин ва инсанвилин ерийрилайни гзаф рази я. Заз абурукай кьилди са касдин тIварни кьаз кIан­завач, гьикI хьи, гьар сад тариф авуниз лайих­лу я. Мумкинвиликай менфят къачуналди, инспекциядин работникриз, налогрин органрин ветеранриз чпин сувар мубаракзава.

Хазран Кьасумов