1893-йисуз виликан Самур округдин Хуьруьгрин хуьре Алимов Алиман хизанда­ гада хьана. Адал Тагьир тIвар эцигна­.

Тагьиран уьмуьрни, вичелай вилик хьайи лезги халкьдин шаиррин уьмуьр хьиз, аялвилин яшарилай азиятдик-зиллетдик акатна. Хейлин йисара Азербайжанда агъайриз нуькервал авур Тагьир хайи хуьруьз хтана. Инани адан уьмуьр четиндиз физвай. Зулухъ элкъвейла, ам вичин бубадихъ галаз мад Азербайжандиз хъфидай.

Яшайишдин шартIар гьикьван четин тиртIани, бубади гьа вахтунда цIипуд йиса авай хва мектебда туна. Садлагьана мектебдин суьредихъ ацукьайла, адан рикIик шииратдин гьевес акатна:

Гил гафарихъ галаз таниш

Жезва хьи зун ажеб, буба.

Гзаф хьана заз бегенмиш —

Хъсан затI я мектеб, буба…

Хизан къвердавай кIеве гьатуниз килигна, Тагьир мектебдай экъечIуниз мажбур хьана. Чаз чидайвал, мад девлетлудан кIвалел лукIвал ийиз фена.

Агъадин инсафсузвал акурла, Тагьи­ра, вичин дидедихъ элкъвена, ихьтин гафар кхьизва:

Эгер вуна ханачиртIа,

Жедачир зун пашман, диде!

Бахтсуздаказ зун дуьньядиз

Вучиз гъана, душман диде?..

Тагьиран уьмуьрда гьалтай агъаяр сад-садалай фейи мутIлакь инсанар тир. Ам мад хайи хуьруьз хтана. И кардални акьван шадвал ийиз хьанач. Буба кечмиш хьана, Тагьирал гила мадни четинвилер ацалтна. Гьа вахтара хуьрериз къведай са къелечидивай ада вичиз и рекьяй устIарвал чирна. ГъвечIи стхани галаз ам Дагъустандин, Азербайжандин хуьрериз фидай, анра  кIвалахиз, са бубат хизан хуьз хьана.

Инкъилабдин нурар Дагъустандивни агакьна.  Тагьира и кар тебрикна:

Акъвазна душмандин хура,

Хьана чаз машгьур, гьукумат.

Вун хвашгелди, Къизил Шура,

Чан дуьньядин нур, гьукумат!

Вахтар къвез алатиз, яшайишни дегиш жезвай. Вичин кIвалах — къелечивал акъвазарна, Тагьира савадлувал артух хьун патал цIийи гьукуматдин — Советрин властдин идараяр тешкилуник еке пай кутазва. Кулакрихъ галаз женг, колхо­зар арадал гъун патал зегьмет чIугвазва.

Гьа вахтара “ЦIийи дуьнья” газет акъатайла, Тагьира икьван чIавалди ши­ирар кхьин вичин кьилин пеше яз гьи­сабзавачиртIани, гила вичин фикир дегишарна. “ЦIийи дуьнья” газетди адаз шиират уьмуьрдин гуьзгуь тирди къалурна. Хуьруьг Тагьиран шиирар манийриз элкъвезвай. Шииратдин рекье  адан камар мягькембур жезвай.

СССР-дин писателрин съезддилай  гуьгъуьниз СтIал Сулейманахъ галаз гуь­руьшмиш хьайи югъ Хуьруьг Тагьира вичин уьмуьрда кьетIенбурукай сад яз гьисабзава. Гьа чIавалай кьве шаирдин дуствал башламиш хьана.

СтIал Сулеймана лагьайвал, Хуьруьг Тагьир “гьакъикъат къалурзавай” шаир тир. Вич яшамиш жезвай девирда жезвай дегишвилер чал ада шиирралди агакьарна.

Иллаки, жегьилриз бахшнавайбур гзаф гьалтзава. Абурук акьалтзавай несилдиз гузвай насигьатар гзаф квай.

Х.Тагьира виликдай, яни зиллетдик хьайи аял вахтунда, “душман диде” лугьузвай­тIани, гила ада дидедиз гьихьтин милайим гафар бахшзаватIа килиг:

Ширин затIар гзаф ава дуьньяда,

Сад лагьайди вун я диде, чан диде.

Къенин юкъузни ама зи япара,

Ви лай-лайдин назик, ширин ван, диде.

Им девир хъсан патахъ элкъвена лагьай гаф тир.  Шаирдин гъиликай хкатзавай шиирри виридан рикIериз кьетIен таъсирзава:

Яшинда заз гьич Салминаз

Хьтин дилбер акурд тушир.

Вилер нурлу, хъуькъвер яру

Лали эгьмер акурд тушир…

Поэмайри Х.Тагьиран яратмишунра еке чка кьазва:

“Гъуьгъвезрин хуьр”, “Малла Иса”, “Дагъустандин баркаллу рухваяр”, “Балашан зиянкар кац”, “Алхасан махорка”, “Нигара яр хкязава” ва масабур.

И. А. Крылован шиирриз къаншар яз, Х. Тагьира вичин яратмишунрин хел басняяр кхьинихъни элкъуьрна.

Хуьруьг Тагьиран рикI дустарал гзаф алай. СтIал Сулейманан экуь къаматдиз ада ихьтин цIарар бахшнава:

Кьве гъиливни гатут кьил-мет,

Кьена халкьдин чIалан устад.

Зегьметчийриз хьана и дерт,

Дагъларлайни залан, устад.

Хуьруьг Тагьир вичин девирдин къагь­­риман тир. Гьавиляй чи халкьди адаз, шииратдин михьи булахдиз хьиз, икрамзава. “Жуван халкьдиз къуллугъ ийиз, Гьазур я зун рекьидалди”, — кьин кьунай шаирди, ам кьилизни акъуднай.

Хуьруьг Тагьир: “Зегьметдин Яру пай­дах” кьве ордендиз лайихлу хьана. 1951-йисуз ам ДАССР-дин, 1952-йисуз СССР-дин Верховный Советдин депутатвиле хкяна.

1958-йисуз пуд лагьай сеферда депутатвиле кандидатвиле теклифнай, ам­ма шаир сечкийрин югъ алукьдал­ди, 1958-йисан 22-февралдиз, кечмиш хьана чи арадай гьамишалугъ яз акъатна.

* * *

Чи рикIяй гьич акъатдач вун,

Лезги халкьдин чIехи шаир.

Шииратда аршдиз цавун

ЭкъечIна вун, Хуьруьг Тагьир.

 

Зи патай ваз еке гьуьрмет.

Чи гуьруьшдиз хьанач кьисмет.

Эсеррин ви еке девлет,

Кьунва къе за гъиле, шаир.

 

На уьмуьрда чIугур зегьмет

Тунач халкьди таган(а) къимет.

Шииратдин ви мал-девлет,

КIелзава за, Хуьруьг Тагьир.

 

Ви кIвализ чун илифнава,

Чи фикирар алцифнава.

Чун вахъ галаз синифдава,

Вун рикIеваз, Хуьруьг Тагьир…

 

РикI туна за жуван къене,

Кхьизва ваз цIарар, шаир.

ЦицIигъ Тегъид(и) ви пеше

Кьунва гъиле мягькем, Тагьир.

Тегъи Мегьамедов