1-4-ноябрдиз Махачкъалада  Милли библиотекадин дараматда, адет хьанвайвал, нубатдин   “Дагагропромэкспо — 2018”  выставка кьиле фена. Къейдна кIанда хьи,  цIийиз ара­дал атанвай выставкайрин   “АнжиЭкспо”  компанияди  тешкилнавай и  мярекат  итижлуди ва республикада арадал гъизвай  метягьар  майдандиз акъудун патал, дугъриданни, къулайди хьана.

Милли библиотекадин дараматдин кьве мертебада Дагъустандин тIвар-ван авай карханайрин ва компанийрин экспозицийрихъ галаз санал гъвечIи компанийри, кьилдин карчийри, гъвечIи ва юкьван бизнесдин  векилри акъудзавай, гьакIни маса регионрай тир карханайрин суьрсетдини чкаяр  кьунвай.

“Кикунидин консервиярдай завод” ООО-ди, “Къизляр, Урицкий якIун комбинатди”, “Мевер”, “Рычал-су” карханайри чпел иллаки­  еке фикир желбзавай.  И карханаяр  республикадин экономикадин хиле инанмишвилелди ка­мар къачузвайбур, муьштерийриз фадлай та­­нишбур ятIани, выставкадин сергьятра аваз абуру чпи гьасилиз башламишнавай цIийи продукция майдандиз акъуднавай. Ме­села, “Кикунидин консервиярдай завод” ООО-ди емишрикай хкудзавай мижейрин жуьрейрин кьадар артухарнава, гъвечIи ая­лар патал гьазурнавай тIуьнар теклифзава.

Урицкий якIун комбинатдикай   лагьайтIа, вичин 18 йисан тарихда кархана чир техжедайвал дегиш хьанва. Къизляр шегьердин къерехда авай гъвечIи са ферма яз хьайи ам къе зурба карханадиз элкъвенва, Дагъустанда як гьялунин ва дулдурмаяр гьазурунин карда кIвен­кIвечийрикай сад я. Къенин юкъуз­ Урицкий комбинатдин тIвар неинки Дагъус­тан­да ва патав гвай республикайра, гьакI къецепатан уьлквейрани сейли хьанва.  Акъуд­завай продукция маса гузвай сергьятар Сулейман-Стальский райондин “Мевер” карханадини гегьеншарнава. И кардин себебрикай сад жуьреба-жуьре выставкайрин кIвалахда иштиракун ва идалди муьштерияр акъудзавай суьрсетдихъ галаз танишарунни я ла­гьай­тIа жеда.

И фикирдин гьахълувал “АнжиЭкспо” ВК-дин генеральный директор Мукаил  Исмаиловани тестикьарзава.

“Выставкадин сергьятра аваз кьиле тухузвай  мярекатрин чIехи пай  муьштеридихъ ва алишверишдин хиле машгъул тир бизнесдин векилрихъ элкъуьрнава. Мярекатдин  иш­тиракчийриз  муьштерияр  чпи гьасилзавай, акъудзавай суьрсетдикай тамамдаказ  хабардар ийидай, адахъ галаз танишардай, ина амадагар ва бизнес мадни нетижалуди авун патал рекьер жагъурдай мумкинвал ава.  Чна вилик эцигнавай макьсад агропромышленный суьрсетдалди таъминарзавайбурни, ам ишлемишзавайбурни са майдандал желб авун ва идалди шей, продукция  гьасилунал машгъул карчийриз цIийи муьштерияр, ам маса гудай цIийи рекьер жагъурун я лагьайтIа жеда”, — малумарна М.Исмаилова.

ЦIийиз кIвалах гъиле кьазвай карчийриз, авайвал лагьайтIа, ихьтин куьмек, дугъриданни, иллаки лазим я. ГьикI лагьайтIа, республикада карчийрив инанмишвилелди кIва­чел хкаж жедайвал паталай саки куьмек агакь­завачтIани, Дагъустанда акъудзавай суьрсет вири жигьетрай лап хъсанди, виниз тир еридинди, я лагьайтIа жеда. Гьар сеферда выставкайрал пайда жезвай цIийи-цIийи  шейэр акурла, чун и кардихъ инанмиш жезва. И сеферда чаз куьн цIийи продуктдихъ галаз танишариз кIанзава.

“Семеле”.  Лезги чIалалди лагьайтIа — се­мена. Жегьил несилдиз  таниш тушир, амма чи чIехи дидейрин-бубайрин ва вилик девирра машгьур,  гзаф кфетлу,  хийирлу тIуьн тир се­мена гила Избербаш шегьерда карчи Н.Ю.Абзаева акъудиз башламишнава. Инсандин беден патал гзаф хийирлу,  экъечIна­вай къуьлуькай гьазурзавай семена гила  рес­публикадин сетдин “Къацу ич” туьквенрай маса къачуз жеда.

Инанмиш я, чIехи пай муьштерийриз  Ма­хачкъалада, Дагъустандин государстводин аг­рарный университетдин бинедаллаз  Франциядин  технологиядалди нисияр хкудзавайдакай, абуруз Европадин и уьлкведай мугьман хьанвай машгьур пешекаррини виниз тир къимет ганвайдакай хабар авач. Нисийрин жуь­реяр ва “Учхоз продукт” карханади гьазур­завай вири продукция ина майдандал акъуд­навай.

Мад са иштиракчи, “Гонода” КФХ-дин  руководитель, РД-дин хуьруьн майишатдин лайихлу работник  Садрудин Расулова вичи 10 йисан вахтунда арадал гъанвай консервиярдай цехдикай ва кIвалахда гьалтзавай четинвилерикай суьгьбетна:

— Зи цех Гунибдин патав гва. Асул гьисабдай за якIун тушенкаяр гьазурзава. Виликдай­ абуруз еке игьтияж авачиртIани, гила муьш­те­­­рийрин патай  итиж артух жезва. Лагьана кIан­да хьи, чна гьазурзавай тушенкайринни  туьквенра  маса гузвайбурун арада еке тафават ава. Чна чи суьрсет гьазурун патал анжах гьа­лал як ишлемишзава, маса, яни адаз заланвал гудай­ консервантар, химикатар ишле­мишзавач.  Мижейрикай рахайтIани, гьакI я — ан­жах михьи­, тIебии суьрсет. Консервияр дад­лубур, ерилубур, амма производство гъве­­чIи­ди я. Линиярни анжах са паюнин автоматламишнава.  Жуваз кIандайвал кIвалах кьиле тухун патал  фи­нансрин куьмек герек я.

— Куьн исятда кредитрикай рахазвани? — хабар кьуна за.

— Кредитарни за къачурди я. Абурал эхцигзавай процентар гъвечIибур тирла, гьеле са вуч ятIани ийиз жезвай. Амма гила  процент акьван чIе­хи­­ди  я хьи,  еке зегьметар чIугуна, затI арадал гъа­на, хийир къвезвач гъилиз. Мумкин я, къенин юкъуз туьквенда шей маса гуз ацукьнавай касди залай артух къазанмишзава. Яни, налогар, кредитар  — вири и терефар къулайбур тавунмаз, шей акъудзавай касдиз амукьзавайди зегьметар я. Гьаниз килигна, и ва я маса кар гъиле кьаз кIанзавай касдиз куьмек гана кIанда.

— Куьне гьихьтин куьмек гуьзлемишзава?

— Дагъустанда консервиярдай са заводдини кIвалахзавач. Ингье квез аквазвай вири и шейэр кьилдин  ксари акъудзавайбур я. Зи теклиф я и хел виликди тухун. Кьилди жувакай рахайтIа, гьелбетда, заз производстводин вири линия дегишарнайтIа кIандай. Идалайни гъейри, консервиярдай чка Махачкъаладин патав гвайтIа хъсан жедай. ГьикI хьи, дагъда газ авач, чна мазутдал кIвалахзава. Гьа икI — маса шейэрни. Нетижада къимет багьаз акъваззава. Эгер дагъда гьазурзавай шей чIехи шегьердин патав гвай цехра маса гудайвал тамам дережадиз гъизвайди тиртIа, къиметни — ужуз, кIвалахни къулай жедай.

— РД-дин хуьруьн майишатдин министерстводи  гъвечIи карчийриз, фермерриз,  санал кIватIал хьана, чIехи производство тешкилун ва идалди алишверишдин чIехи сетрин дережадиз экъечIун  теклифзава.  Квез и теклиф гьикI аквазва?

—  Эгер са касди шей гьасилиз, масада муьштери жагъуриз, пуд лагьайда финансрин кIвалахар кьиле тухуз хьанайтIа, заз чиз, хъсан жедай. Исятда вири и крар за жува ийизва. Месела, зурба сетрин дережадиз экъечIун патал чаз лазим кьадар продукция авач. Ам хьун патал финансар лазим я. Эгер продукт акъудун патал са жуьре кьил акъу­дай­тIани, ам маса гун, дугъриданни, гзаф че­тин акъваззава. Исятда авай гьалдиз килигайла, инанмишвилелди лугьуз жеда — производство арадал гъун, шей гьасилун ам гъиле кьазвай кас патал хийирлу кIвалах туш: харжияр екебур я, къазанжияр — гъвечIибур.

Эхирдай лугьуз кIанзава хьи, республикада карчийриз куьмек патал са кьадар жуьрейрин проектар, программаяр, гьатта цIийи идараярни агентствояр арадал гъанватIани, гъвечIи ва юкьван бизнесдин гегьенш къатар патал гьакъикъи дегишвилер, гьайиф хьи, гьелелиг авач. Гьаниз килигна,  четин гьалда авай шей гьасилзавайди патал выставкайра майдандиз экъечIун — им, дугъриданни, тIем акакьдай ва хийирлу кар я.

Жасмина Саидова