“ЦIийи дережа, цIийи кIалуб!” Ихьтин лишандик кваз и мукьвара майдандиз выставкайрин цIийи компания — “АНЖИЭКСПО” — экъечIна. Республикадин базар ва Дагъустанда выставкаяр тешкилунин 20 йисан тежриба гегьеншдаказ ахтармишайдалай кьулухъ арадал атанвай, яни и хилез инанмишвилелди кам вегьенвай цIийи компаниядин макьсад региондин властдин ва карчивилин кIвалах алакъалу авунин везифаяр нетижалудаказ тамамарун я. И алакъа лагьайтIа, анжах цIийи дережада ва цIийи кIалубда аваз кьилиз акъудун лазим я. Компанияди алатай вацра кьиле тухвай сад лагьай выставкадин нетижади и гафарин гьахълувал тестикьарна лагьайтIа жеда. 1-3-ноябрдиз кьвед лагьай мярекатди — “Дагагропромэкспо-2018” выставкади республикадин агьалияр патал ракIарар ачухзава.
Гъиле кьунвай цIийи кIвалах гьикI кьиле физватIа ва и хиле, санлай къачурла, гьалар гьихьтинбур ятIа, гьадакай чна “АНЖИЭКСПО” компаниядин генеральный директор Исмаилов Мукаил Къаинбеговичахъ галаз суьгьбетна.
— Зи макьсад бизнесдин патай ихтибар къазанмишун я. Алатай выставка за жуван хсуси такьатрихъ тешкилнай. Бизнесдин векилриз жуван патай гаф гана, выставкадиз инсанар бес кьадарда атун хиве кьуна, заминвилер гана. Виликрай республикада выставкаяр акьван усалдаказ тешкилзавай хьи, и кардикай са хийирни жезвачир. Гьаниз килигна, абур инанмишарун са кьадар четин хьана. Гьа икI, чIехи пай иштиракчияр выставкадиз гьа икI желбна лагьайтIа жеда.
— Нетижа рази жедайди хьанани?
— И мярекатдихъ инсанрин патай гьич стIунни ихтибар амачиртIани, нетижа лап хъсанди хьана. Жуван танишри, амадагри заз и кардик кьил кутун тавун меслятзавай, ам хийирлуди тежедайдакай, и карди зарар гудайдакай лугьузвай. Амма зун жуван фикирдал кIевиз акъвазна. Выставка куьтягь хьайила, пуд лагьай юкъуз за абурувай чпин фикир малумарун, мярекатдиз къимет гун тIалабна. Зун шадарайди а кар я хьи, къимет гуьзлемиш тавур хьтин винизди хьана. Идалайни гъейри, иштиракчийрикай гзафбуру мад сеферда жедай выставкадал чпиз чкаяр виликамаз тун тIалабна. Идакай рахаз гьеле фад ятIани, за жуваз ихтибар авуна, муракаб кIвалахдик кьил кутур и ксариз чпин фикир кьилиз акъудун хиве кьуна.
— Выставкадин макьсад гьихьтинди я?
— Эгер иштиракчияр фикирда аваз лагьайтIа, чи макьсад выставкадин 80 процент экспозицияр республикадин шей гьазурзавай карханайрин патай жедайвал авуникай ибарат я. Паретодин законда фикирда кьунвай гьа и дережа агакьарун чаз виридалайни къулай яз аквазва.
Выставкадиз къвезвай инсанрикай рахайтIа, вилик эцигнавай месэла иниз вири республикадай итиж ийизвай ксар атуникай ибарат я.
— Куьне цIийи жуьредин гзаф кьадар выставкаяр тешкилун пландик кутунва, яни?
— Эхь. Алай йисан эхирдалди чна выставкайрин тамам план-график туькIуьрна куьтягьда. Ам туькIуьрдайла, тешкилзавай мярекатар нетижалубур хьун патал, республикада тухун лазим тир маса выставкаярни фикирда кьуна кIанзава. Санлай къачурла, инлай кьулухъ чна гьар вацра са выставка тешкилдайвал я. ИкI, алукьзавай вацран эхирдай чна бизнесдиз кам вегьезвай карчияр патал “Startup — Expo-2018”, декабрдин эхирдай “Сувенирэкспо-2018” выставкаяр кьиле тухуда.
— И карда гьалтзавай четинвал хсуси экспоцентр авачиз хьуникай ибарат я жеди?
— Эхь, гьелбетда. Милли библиотекадин дараматдин майдан екеди туш, ина чIехи выставкаяр тешкилун четин жеда. Лагьана кIанда хьи, и месэла хцидаказ акъвазна гзаф йисар ятIани, и рекьиз финансарни чара авунайтIани, кардал кьил атанач. Месела, меркездин Жуьмя мискIидин патав эцигнавай тарихдин цIийи музейдин 1-мертебада тахминан 3 агъзур кв.метрдин майдан экспоцентр патал фикирда кьунвайди тир. Амма, пул бес тахьун себеб яз, ремонтдин кIвалахар куьтягьиз хьанач. Чна гьисабзавайвал, и чка выставкаяр тешкилун патал виридалайни къулайди я. Шегьердин юкь тир и чка муьштериярни, выставкадин мугьманарни, иштиракчиярни патал кутугайди я. Патав гвай майдандал ярмаркаярни тешкилиз жеда.
— Икьван чIавалди гьар жуьре хилериз талукь выставкаяр йиса са сеферда тир тухузвайди…
— Асул гьисабдай гьа икI хьунни лазим я. Амма бязи жуьрейринбур, кьилди къачуртIа, эцигунринди ва хуьруьн майишатдин суьрсетдиз талукьбур йиса кьве сеферда, месела, гатфарихъ ва зулухъай тухун хъсан яз гьисабзава. ТахьайтIа, абуруз ийизвай итиж квахьда, икьван чIавалди тухуз хьайи мярекатриз элкъведа. Зун исятда гьикI хьана сад-кьве кас къвезвай выставкайрикайни санай-масаниз куьч жезвай ярмаркайрикай рахазва. Абурукай инсанрин фикир чIуруди я. Гьаниз килигна, чна исятда сифтени-сифте выставкайрикай ийизвай фикир дегишарна, и мярекат бинедилай тафаватлу цIийи кIалубдиз гъана кIанзава.
— ЧIуру фикир дегишарун кIвалах сифте гъиле кьунилай четин кар я…
— Язва. Гьаниз килигна, чна вири цIийи жуьреда туькIуьрнава: цIийи компания, цIийи команда. За квез чна сифтегьан выставка гьикI кьиле тухванатIа суьгьбетда. Сад лагьайди, чна дараматдин къене АНЖИ-РАДИО тешкилна, пуд юкъузни ана диджейди кIвалахна. Агъада авай мертебада кофе-брейкдин зона туькIуьрна, гьар са иштиракчидиз махсус жетон гана, адавай пулсуздаказ хъсан еридин кофе хъваз жедайвал. Идалайни гъейри, вижевай розыгрыш кьиле тухвана. Чи компанияди 10 планшет, выставкадин иштиракчийри 20-30 агъзур манатдин сертификатар гана- санлай къачурла, 21 кас инай пишкешар гваз хъфена. Ихьтин розыгрышар исятда кьиле физвай выставкадални, иналай кьулухъни жеда. Абурун шартIарикай тамамдаказ www.anjiexpo.ru сайтда кхьенва.
— Агропромышленный выставкадиз республикадин гьукуматдин векилар атун гуьзлемишзавани?
— И выставкадал “Россиядин еридин къурулушдихъ” (Роскачество) галаз икьрар кутIунун фикирда кьунва, гьаниз килигна чна гьукуматдин векилар атун гуьзлемишзава. Лагьана кIанда хьи, Дагъустандин бизнес патал им важиблу месэла я. Гьахъ патал къейд ийин, чна ийизвай кIвалахдиз Гьукуматдин патайни итиж ава — мяректар тIвар патал тухудай вахтар алатнава, гила республикадин руководстводи гьакъикъи нетижайриз фикир гузва. И карди, гьелбетда, мадни гьевес кутазва. Санлай къачурла, руководстводин патай куьмек екеди я.
— Гьихьтин бизнес къачуртIани, адан бинеда экономикадин жигьетдай хийир хьун ава. Куьн патал и хийир квевай ибарат я?
— Месела, выставкайрин месэладихъ галаз алакъалу яз жуьреба-жуьре компанияр тешкилиз жеда. Эгер чахъ еке майдан хьайитIа, выставкайрин иштиракчийрин кьадарни гзаф жеда. Бес абуруз виридаз яшамиш жедай чкаяр жагъурна кIандачни? Экскурсияр тешкилун, патай атай ксариз къулай шартIар тешкилун. И жигьетдай маса бизнесрихъ галаз санал кIвалахайтIани жеда. Вилик квай месэла ахьтинди я хьи, выставкадиз атай гьар са кас анай рази яз хъфена кIанда. Гьаниз килигна, сифтедай чна агьалийрин ихтибар къазанмишда, ахпа патарилай инсанар желбда, асул гьисабдай чаз технологияр маса гудай ксар. Инсанри лазим тадаракар маса къачудайвал ва хсуси производство гъиле кьадайвал, вучиз лагьайтIа, производство авачир регион усалди яз гьисабзава. Эгер рикI гваз эгечIайтIа, Дагъустандин экономика вини дережадиз акъудиз жеда. И жигьетдай заз Стив Джобсан гафар тикрариз кIанзава: гзаф кIвалахна кIандач, акьуллудаказ кIвалахна кIанда. Яни хъсан нетижайрив агакьарун патал кар алай чкаяр жагъурна ва гьа рекье чалишмишвилер авуна кIанда.
— Гзаф йисара бизнесдал машгъул тир Квевай кар цIийиз гъиле кьазвай бизнесменриз вуч меслят гуз жеда?
— Ихьтин делилар ава: цIийиз ачух жезвай гьар 10 компаниядикай 9 са йисан вахтунда агал жезва.Бязибур — са вацралай, бязибур -йисалай. Себебар финансар бес тахьунихъ, куьмек агакь тавунихъ ва гъиле кьунвай кIвалахдин гъавурда тахьунихъ галаз алакъалу я. Чи халкьди асул гьисабдай гьиссерал бинеламиш яз кIвалахзава, кьил-кьилеллаз, фагьум-фикир тавуна. Месела, эгер къуншиди са кIвалахдик кьил кутуртIа, тади гьалда гьа патахъ чIугвада. Им лагьайтIа, нетижалу рехъ туш. Гзаф ксар са кардал машгъул хьайила, и бизнес терг жезва.
Чи девирда бизнес кьиле тухун патал махсус, адетдинбур тушир чирвилер лазим я. Чи вузра ихьтин чирвилер гузвач. Гьаниз килигна, жуван савадлувал хкажун патал датIана кIвалахна кIанзава. Уьмуьр, технологияр, менеджмент йигиндаказ дегиш жезва, абурухъ галаз кьадай цIийи жуьредин чирвилер герек жезва.
Чи инсанрикай уьлкведин къецепата гьихьтин фикир аватIа чидани квез? Абуру гьисабзавайвал, эгер чна кьуру дамахар, тавуртIа чавай вири дуьнья вахчуз жеда. Чахъ амайбурухъ авачир ери — регьбервилихъ ялун — ава. Им ивидихъ галаз къвезвай ери я, ам вердишарна арадал къведач. Ингилис чIалалди и еридиз “лидершип” (leadership) лугьузва. ИкI, бизнесмендихъ асул 4 ери хьун лазим я: шей маса гудай, гьахъ-гьисаб кьиле тухудай, инвестицияр серф ийиз жедай алакьунар ва регьбервилихъ ялун. Ихьтин касдивай бизнес арадал гъиз жеда.
Жасмина Саидова
