Зи мурадар
Санагра садбуруз кхьизва
Дарманар, ийидай яхун.
Масанра агъзурар рекьизва,
Себеб яз ризкьи бес тахьун.
Дарманар я яд туш, я фу туш,
Абуру авуна вуж тух.
Дарманар тIимил хьун къайгъу туш,
Ризкьи хьуй виринра артух.
Тамукьрай муьгьтежди. Гьар сана
Гьар са затI аваз хьурай бул.
Анжах гъуц яз такьан, ша, чна
КицIизни саймиш тушир пул.
Эркекар — ашкъидин муьруьдар —
Гьар сад хьуй гьавалу Керем.
Рушари алукIрай вирида
Къуй садра свасвилин перем.
Хизанра меслятвал пара хьуй,
Тамукьрай чуьруькар, хъилер.
Нагагь жез хьайитIа, чара хьуй
Накъварни дидейрин вилер.
Бубаяр тIвараркай бизар хьуй,
Хтулриз гана бес тежез.
Къуй гьар кIвал аялрин базар хьуй,
“Къал мийир!” — лагьай сес тежез.
Чеб хайи гине хьуй куьрпеяр,
Къакъатрай анжах са чIавуз:
Игитрин тIварар гуз, дидеяр.
Фейила, медалар вахчуз.
Гьекь ярай тупарин шуьшейриз,
Инсанрал кьадайла лишан.
Яракьар анжах са музейра
ХьанайтIа, мадни тир хъсан.
Цав даим вили яз акурай.
Чил хьурай къацарик къацу.
Санани къуй мад гьат тавурай
ЧIулав кьил кафанда лацу.
Бармак ва чекмеяр
Садра дагъви, Дербентдин базардиз фейи,
Анай вичиз бармак гваз хтанай цIийи.
Ам дамахдив алукIиз, герексуз-герек,
Гьар саниз физ, чекмеяр ийизвай гьелек.
Бармакдини, виняйгъуз килигиз, хъуьрез,
Югъди абур бизардай, рахшандриз вегьез:
— Заз авунва махсус кьацI иесди кIвале,
Куьн гадарда, хтIуниз, гурарин кIане.
Ада, сада лагьайтIа закай гаф чиркин,
Хкуькьайдай гьисабда намусдик вичин.
АлукIзава зун кьилел, кап чIугваз пеляй,
Куьн галчIуриз тухузва руг авай чиляй.
Зав атIрияр гуьцIзава, гуз тазва цIарцIар,
Квел алтадда нежесдин ни галай мацар…
Бармакдикай чекмейриз хъел къвезвай пара,
Вучдай, гьеле эхзавай, авачир чара.
Садра квянай, вацIалай элячIдай чIавуз,
— АлачиртIа муьгъ, куьне хъвадай яд, — лугьуз.
Залан къван хьиз алукьай и гафар терхи,
Авуначир эхирни абуру эхи.
Дагъвиди кам вегьенмаз турбадал муькъуьн,
Хьанай кIвачел алайди кьасухдай цIуьдгъуьн.
Бирдан дагъви юзанай, къавах хьиз гарал,
Алукьнай ам, акьалтнай кIурар пад цавал.
Бармак, адан кьилеллай, вич кьазвай яцIуз,
Гадар хьана аватнай кIаневай вацIуз.
КIелдайди, им кьабулмир яз гьакIан хкет,
Ава адан бинеда ибретрин ибрет:
Саймиш тийиз масабур, кьурда вич виняй,
Са югъ къведа, гьарайда дагьардин кIаняй.
Шаир кьведра рекьизва
ГъалатIрикай касни магьрум авунвач.
Амма шаир алахъзава,
Вичиз чиз-чиз, кьасухдай
Артух патахъ гъалатI жез,
Гьисабдайла рагьимлувал
Инсандин.
Ва мадни ам гьар сеферда
Вичиз чиз-чиз, кьасухдай
Уьскуьк патахъ гъалатI жезва,
Гьисабдайла рагьимсузвал
Инсандин.
Рекьизва шаир.
Адан кьилихъ акъвазна,
Эхиримжи гаф лугъузва Инсанди:
“ХьанатIани вичихъ гзаф гъалатIар…”
Зурзазва мейит,
Хъиткьинзава секин хьанвай рикI
Ва кьвед лагьай сеферда
Рекьизва шаир…
* * *
Заз ухшар жез кIанзава
Гураравай таниш тушир чекмейриз,
Гьич садрани таб тийиз,
Хабар гузвай мугьмандикай атанвай.
Заз ухшар жез кIанзава
Чи дагъвийрин бармакдиз,
Анжах инсан галайла,
Кьакьанди тир,
АскIан тир ам галачиз.
Виридалай кIанзава заз ухшар жез
Кьиблемадиз — компасдиз,
Зи рикIини,
Адан гъвечIи экьребди хьиз, гьамиша
Къалурдайвал
Кефер пад…
Урусат…
Лезги мисалар шиирралди
Нин, фири нек хъвадай чIавуз,
Садра кьванни кIуф куда,
Гьада цуру некIедизни
Гьар сеферда уф гуда.
* * *
ДатIунрик квай къубудин ци
Нар девеяр квадардай туш.
Вич бинедай патахъ тарци
Хъенар дуьзбур гадардай туш.
* * *
Руш гана — хва жагъайдай я,
АцалтайтIа езне дуьз.
Амма рушни квахьайдай я,
ГьалтайтIа са келлегуьз.
* * *
Гьеле кIвалах гатIуннавач — ачухда
ЧIехи суфра, галукьарда сукIраяр:
Садбурулай верчерни кваз артух я,
Кака хана, ахпа ядай къакъраяр.
* * *
Хуьх на рикIин къалбинда
Къанун куьгьне, тарих кьван:
Фекьи гьахъ я мискIинда,
Регъве гьахъ я регъуьхбан.
* * *
Сад хабар гваз къекъвезвай:
— Къе зав хан вич рахана.
Зун вилик кваз хуьквезвай,
“Рекьелай квахь!” — лагьана.
* * *
Чидач, тIакь куьз кумачиртIа,
Кал кьена зи ругуд чIуран.
Жедачир заз ам кьин залан,
Къуншидин кал амачиртIа.
* * *
Гьар мураддик кутамир хев,
Кьил баладик акатда:
Варз хурухъ кьаз кIан хьайи сев
Тарцин кукIвай аватда.
* * *
ЧIехивални гъвечIивал
Гафаризни талукь я:
Пакаман гаф — падишагь,
Няниз лагьай гаф лукI я.
* * *
Сив туькьуьлда тIуьн гьарамда,
Агъу лугьуз верцIидаз.
Кьуьл ийидай са макьамни
Кьабул жедач кьецIидаз.
* * *
Гана лугьуз балкIандиз мух,
Къвалав гвай лам жедач кьван тух.
* * *
Эхай хипе сар гъана,
Эхнач цIегьре — чIар гъана.
* * *
Кьабулналди, кап яна, къарар,
Кутаз жедач цаварик гурар.
* * *
Ягъ тийизвай кьадардин пар
Ламра яда алачиз ар.
* * *
Гьар далдамдал гьалчайла кIар,
ЦIегьрез вучиз жезватIа тIар?
* * *
Кварци гьикьван гъери гъида,
А кар хъсан кациз чида.
* * *
Кьве затI ава, гьасятда алахьдай шейэр:
Ргазвай некни дишидан вилер.
* * *
Чил чир жеда эгъуьндайла,
Дуст чир жеда — четиндайла.
* * *
Жувандакай атай жуваз
Хъилел жеда къванер ргаз.
Лезги мискIалар
Акъвазнава са чкадал
Йифиз-юкъуз.
Ва вич финни ийизва
Гьа са чIавуз.
Югъ атайла юрта аваз,
Йифиз кIвалах авачирбур.
Юкъуз чпихъ кIвачер галаз,
Йифиз кIвачер галачирбур.
Ам вуч я, ни лугьуда,
Алач вичел, къушарал хьиз, цIакулар,
Луварни квач — лув гуда,
ЧIехи жеда, галачтIани дувулар.
Ишлемишда ам пулунин чкадал
Африкада къени сад-кьве уьлкведа.
Ам вуч затI я, це къвезва вич арадал,
Амма вичиз яд акурла кичIеда.
ЦIуз вегьейтIа кудач, вацIу тухудач,
КIантIа хци тур илига — атIудач.
Ам вуч затI я, амалар гвай чинердин,
Вилиз акваз, гъилерив кьаз тежерди.
Вуч я, гьардаз вич атана кIаниди,
Кас авачир, атайла, шад жериди.
Акьалайла — нуькIрен вил кьван гъвечIиди,
Ахъагъайла — гьуьлерилай чIехиди.
Вуч я, гагь бахт, гагь бахтсузвал гъидайди,
КIел тавуна лукьманвилер чидайди,
КIвачер квачиз акъваз тийиз фидайди?
Сифте жизви, ахпа къати жедайди,
Нагагь кьезил шагьвар аваз хьайитIа.
Ризкьи, гьикьван гайитIани, недайди,
Рекьидайди гьасятда яд хъвайитIа.
ТIебиатдин къанунриз
Вуч я акси къведайди:
Гьикьван гзаф атIайтIа,
Гьакьван чIехи жедайди?
Ам вуч ятIа, низ чида,
Ярх хьана ваъ, игит хьиз,
КIвачин кьилел рекьида?
Туьквенрай вич жедач къачуз,
Битмишзавач багъбанди.
Ам вуч затI я, ичIи чIавуз
АцIайдалай заланди?
Са тIимил вахт тахьай чIавуз,
Вич тIалабиз гьатда вири.
Амма ахпа атай чIавуз,
ЦIарар-цIарар катда вири.
Рекьер ава виринра,
Гагь вахчуз, гагь вегьедай.
Чпяй вири инсанар
КьецIи ийиз къекъведай.
Дуньядавай виридал
Вичи партал алукIна,
Вич, Багъдаддин саил хьиз,
КьецIилаваз амукьна.
Пурар даим акъвазна са чкадал,
Терс балкIанди чукурзава агъадал.
ФизватIани гьар камуна чеб таз-таз,
Уьскуьк жезвай затI аквазвач жував заз.
Аждагьан туш — нефс я пичIи,
Югъ атай кьван ийиз чапхун.
Гьикьван гзаф неда вичи —
Гьакьван гзаф жеда яхун.
Вилер ахъазвайла,
Таквадайди,
Вилер акьалайла,
Аквадайди.
Гатуз, рагъ къвез, чимидайла,
Къалин партал алаз жеда.
Ахпа хъуьтIуьз, мекьидайла,
КьецIилаваз, зурзаз жеда.
Нагагь икI-акI хьайитIа,
ЗатI я гьар са дараматда ярамиш.
Гьикьван фад вич кьейитIа,
Гьакьван жеда яргъалди вич яшамиш.
Дамахар гвай Гуьлбиче,
Вич кIвалева — кIвал виче.
Са затIуна хьайитIа
Чун гзаф гьикьван,
Кьезил жеда, залан ваъ,
А затI вич гьакьван.
«Лезги газетдин» 2018-йисан 42-нумрадай
_______________________________________________
Эхиримжи рехъ
( ГъвечIи поэма )
1
Сулейман хиялри тухванва-
Гьажибег тунвалда дустагъда.
Адакай вуч тахсир жагъанва,
Русвагьиз бирдан и саягъда?
Гьажибег душман я? Аламат!
Им тир зи кьве вилиз такурди.
Дустагъдиз чуькьвенва гьукумат,
Халкь патал чанни гуз гьазурди.
— Пака, паб, фида зун меркездиз,
АлукIдай пек-партал гьазура.
Фургъун гваз атурай, ликбездиз
Гьасанан патав хва ракъура.
— ГьикI фида, начагъдиз къатканвай,
Духтурриз хабарни авачиз?
— Тамамра кар жуваз лагьанвай,
ТIалабда, рахамир алачиз…
2
Поезддай эвичIна гужалди,
Тади кваз фена ам майдандал.
Хатадай гьалт тавун паталди
Вич чинай чир жедай инсандал.
Адан тIвар кьунайтIа, гьасятда
Майданар халкьарив ацIудай.
Тебрикиз, тIалабиз меслятар,
Кьуьзекан агъарам атIудай.
Вилик хьиз, орден гваз хтайла…
А вахт бес фирайни рикIелай?
Вирида, Сулейман лагьайла,
“Гьурра” гуз, хтIуннай кьилелай.
Гена къе чир хьанач садазни-
Гьакьван ам уьзуьрдик кьуранва.
Хушзамач, вилик хьиз, рахазни,
Ам дерин хиялри тухванва.
“Сулейман — меркезда” — хабарди
ЧIехиди авунва секинсуз.
— АтайтIа нагагь зи дидардиз,
Авач лагь, жаваб це тайинсуз.
ТIазвайдан ина вуч мирг ава,
Тахьана СтIалдал яргъандик?
Гьажибег гьикI ятIа, чирзава…
Эй кьуьзек! Эй кесиб романтик…
3
Сулейман акурла ракIара,
Зулейха метIерал аватна:
— Гьажибег гьатна хьи ракьара,
Гьажибег душман яз акъатна!
ТакIанбур ачухдиз хъуьрезва,
Танишар, къвал ягъиз, къекъвезва.
Уьмуьрлух дустар я лагьайбур
Къе амач — виридаз кичIезва.
Гьалтайла, килигиз синеба,
Йифериз ракъурда векилар,
ТIалабиз, хутахда чинеба
Ам галаз саналлай шикилар.
Дустагъдал физва зун гьар юкъуз,
Гьажибег садрани къалурнач.
Гьадани, “ЧIехиди” я лугьуз,
Куьмек гуз, тIуб кьванни юзурнач.
— Секин хьухь, бала, вун секин хьухь,
Фикирмир, вири дуьз хъжеда.
Исятда фида чун, кIвачин хьухь,
Гьажибег галачиз хкведач.
4
Дустагъдин варарив агатна
Сулейман, гуьгъуьна — Зулейха.
Аналлай аскердиз акъатна:
— Начаник вуж ятIа, эвер, хва!
Зи тIвар ваз чидачтIа нагагьдан,
Исталск Сулейман, ашукь я…
Къах хьана къаравул са гагьда,
Гъавурда гьатзавач — къумукь я.
Гьа гафар туьрк чIалал тикрарна.
Шад хьана гададиз: — Башуьсте!
Зенг яна, гьасятда хабарна,
Акъатна гьакимрин са десте.
— Вун гьинай? Чун гьинай? — кьуна гъил,
Теклифна къеледиз илифун.
— Къведайдал алачир, валлагь, вил —
Садани авунач тилифун…
Акурла Зулейха галайди,
Вирида кардин кьил кьатIанва.
— Зун иниз акъатнач гьавайда,
Гьажибег хутахиз атанва.
— Гьажибег чи халкьдин душман я!
Миллетбаз дестедин кьил я ам!
— Гьажибег чи халкьдин аслан я,
Советрин багъдавай гуьл я ам!
Нагагь ам душмандай кьунватIа,
Зунни яхъ, зунни са душман я.
Нагагь ам дустагъда тунватIа,
Зунни тур, кIвал кIватуй пашмандан.
Исятда Московдиз хабарда —
Исятда куь рух за юзурда…
Север хьиз, гьахьна и магъарда…
За квез зун вуж ятIа, къалурда!..
Гуя якIв чуькьвена келледиз,
Сулейман ярх хьана алайвал.
Куьмекни тагана, къеледиз
Хъфена гьакимар атайвал.
5
— Хъфида, чан руш, зун къулай туш,
ЖедатIа, вазгалдал акъадра,
Тек ава — захъ касни галай туш,
Буба са улакьда акьадра.
Ачух хьуй — зун мадни хкведа…
Виликан такьатар кумайтIа…
И крар жедайни уьлкведа,
Нагагь зи Гурки дуст амайтIа…
Сулейман ажебан рахазва,
Фикирар кьатI ийиз юкьвалай.
Зулейха гъавурда акьазва —
Ада вуч гьисснава накьалай!
Поезддал вил алаз, секуьдал
Суст хьанвай ам сада жагъурна.
— Гъил къачу, зун инал “ЧIехида”,
Вун хкваш лагьана, ракъурна.
Лежберрин слёт хьун герек я,
Вун рахун хъсан яз акунва.
— Адаз лагь, зун надинж кьуьзек я —
За мецик гъуьлягъар кутунва.
Атайда минетиз къвалалай,
Йигиндиз поезддал фена ам…
СтIалдал хъфей са вацралай
Ацукьай чкадал кьена ам…
«Лезги газетдин» 2019-йисан 14-нумрадай
_______________________________________________________
Зи мурад
Зи дуст Азиз Мирзебеговаз
Женнетдиз хьиз, Ахцегьизни
Физвай рекьер четинбур я.
Са къекъуьндал — пурпу накьвар,
КIане ятар къалинбур я.
— Аламат я тухун тавун
ВацIуз ятар атай чIавуз! —
Гьейран хьана килигзава
Вири-вири виняй агъуз.
Раган кIане, вацIун хиве
Зурба тир са къаяб ава,
На лугьуди кицIин сиве,
Жакьваз тежез, кIараб ава.
Туьнт лепеяр, иланар хьиз,
Чеб чпелай алчуд жезва.
Язух къаяб, ци басрухиз,
Гагь дуьздал, гагь кучуд жезва.
Амма чIарни юзазвач ам,
ВацI вич хазва ада акьур:
Турунин хьиз къилав ганвай,
Хци хьанва къаябдин хур.
Пехилзава зун а къванцел:
Маса мурад авачир захъ,
Адавай хьиз, жувавайни
Хуьз хьанайтIа Ватандиз рехъ…
Чарабур
Зунни вун — чарабур,
Авач чи араяр:
Я заз вун, я ваз зун багьа туш.
Захъни вахъ — чахъ кьведахъ
Къайгъуйрин хараяр,
Сад-садан тIалдиз чун дава туш.
Зи рагъ ваз куькIуьзвач,
Ви варз заз мегьзавач —
Са дуьнья кьатIузва кьве тегьер.
Я зун ваз хъуьрезвач,
Я вун захъ шехьзавач,
Гьамиша дегиш я чи гьиссер.
Заз няни фад хьана,
Ви гъедни экъечIнач —
Дуьнья чаз кьведазни мичIи я.
Я зун вахъ къекъвезвач,
Я ваз зун жагъизвач —
Кьведанни къужахар ичIи я.
За дагъда кIватIзавай
Цуьквер ваз хкидач —
Абур я масадан тIалабун.
Ви кифни йифериз
Зун патал чкIидач —
Заз ганвач ви чIарар гьисабун.
Зи бахтар геж хьана,
Ви бахтни атанач,
Вилер ви гьамиша рагъсуз я.
Белки, чун хатадай
Сад — садаз жагъанач,
Белки, чун хатадай бахтсуз я…
* * *
Аквазва заз, гьар гуьзгуьдал фейи кьван
КIанзни-такIанз вун хиялри тухузва:
Вахтуни ви пелел цазва кьери цан,
Вичин жуьре къарабасар атIузва.
ТIебиатдиз хас кIвалах я дегишвал,
Гьавайда ви пер хазва и тегьерди:
Зун патал вун яз амукьда гьамиша
Виридалай жегьилди ва иерди.
* * *
Акуна инсандиз Азраил,
Гьарайиз гатIунна яргъамаз:
— Тергзава инсанрин на сихил,
Зи патав агатмир, ярамаз.
— Дявейра кьейибур ни кьена?
Куьнни туш са акьван агъайна.
Кас авач жемай, чурт вегьена,
Гзафбур тергнатIа чакай ни?..
* * *
Кутугнавач итимдиз, мискьиз, гъил чуькьуьн,
ГьикайтIани са юкъуз ийида рекьин.
И дуьньядал аламаз серф ая вири:
Я кафандик жибин квач, я сурук — рикIин.
* * *
Руьгь михьи яз, амма беден кьацIана,
Чун гьар са кас и дуьньядиз атана.
Дуьньядай чун — кьейи вири чуьхуьзва —
Беден михьиз, руьгь кьацIана хъфизва.
* * *
Садлагьана кIан жемир ваз суфраяр сачул,
Гузва — къачу, килиг тийиз, тIимил яни, бул.
Цавун кантур, гуз-вахчузвай, я ахьтин чка,
Хъийидай туш ана ахпа арзаяр кьабул.
* * *
Кимелай, чIехибур къвез акур,
Аялар гьарнихъ сад чкIида.
Уьмуьрдай, акси яз, чIехибур,
Аялар атайла, хъфида.
* * *
Кавказдикай акъатзавай ктабра:
“Ана кобра гъуьлягъ авач” — кхьизва.
Гьич агъамир, гьакъикъат туш — ам таб я!
Заз акунва, за шагьидвал ийизва:
Кавказдани абур ава виринра,
Гъил тваз тежез, мутIлакьбурун жибинра.
* * *
Зун 60 йис са чин алаз къекъвезва,
Ам садрани авунач за дегишар,
ГьакI ятIани са бязибур хъуьрезва,
Ала лугьуз адал къалин биришар.
* * *
Пул тагайла, са ахмакьди бубадиз, —
Вун инсан туш, вак я лугьуз экъуьгъна.
Бубадини жаваб гана гададиз:
— Зун вак ятIа, вун, вакIан хва, цIуьрнуьгъ я.
* * *
Гьич лугьумир: “Мад хъваз жезмач, пиян я”,
Хъивегь жуваз цайиди.
Инсан патал тек са чехир зиян я, —
Душман галаз хъвайиди…
Азгъун
Магъарадиз, сев секиндиз ксанвай,
Къуьр акъатна, михьиз гьекьни-каф хьанвай.
-Минет я, сев, чуьнуьхара вуна зун,
Чи тамара пайда хьанва са азгъун.
«Зун аслан я, зун куь хан я»,- тикрариз,
Кьил янава вичи чIуру крариз.
Чи тамара алукьнава четин гьал,
Гьич садазни амач ана секинвал.
Иллаки пис девир хьанва къуьрериз,
Гьар юкъуз сад незва, патав эвериз.
Гила мадни акъуднава са указ,
Ихтиярар ганва гьалтай къуьрер кьаз.
Ахтармишна, шумуд кватIа какаяр,
Пуд квайбурал алкIурзава тагъмаяр.
— Вак пуд квач кьван, бес ваз квехъай къурхузва?
— Гьисабдалди абур сифте атIузва…
* * *
Вичин кьацIай гуьлуьтар
Вучиз михьнач лагьана,
Са экуьнахъ Алидар
Папахъ галаз кикIана.
— Накь, тевгьена пакадал,
Костюм михьна, шалварни.
Чухсагъулдин чкадал
Гьалчзава зал гафарни?..
Гуьлуьтрикай кьаз багьна,
Ийимир зал хъуьруьнар.
Лагь, гьикI михьдай абур за,
Квачир чпик жибинар?..
“Шейэрин силисар” — циклдай
ЧIулуни — руфуниз
Эхиз жезмач зи чандивай:
Вуна кефер хкудзава,
Вун дакIвазва югъ-къандавай, —
ТIеквенар зай акъудзава.
Къапуни — тIурариз
За вуч аваз акуртIани,
Куьне тадиз чапхунзава.
Тарашайдак жедач кфет,
Гьавиляй куьн яхунзава.
Рухарин арза
Чпи тухуз,
КIвачерик чун экIязава,
КьацIана хьи,
Михьда лугьуз,
Лашарни чаз хъиязава.
Чиновникрин стулрин веревирдер
Чи хийирдиз туш а крар —
Коррупциядихъ дявеяр тухун.
Четин жеда чаз са кьадар,
Чиновникрин яцIу якIар
ХьайитIа яхун.
ПIапIрусди зун хьтин къалиянчидиз
Зи са кьилик, дуст, вуна цIай кязава,
Амма муькьуь кьили цIай ваз язава…
Шурвани катул
— АвунатIа, тIуьрай гъвелни амай кьван.
Бес цуру жез, йикъаралди тадани?…
— Вуна ая хъутIкъутIар ваз кIамай кьван,
Як кумачтIа, саймишдай туш садани.
Эшафотдал бягьс
Эшафотдал жаллатIдин кIанчIуниз цикин
Килигзавай нифретдив кешишдин куьсри:
— ГьикI гьалтнай зал къунши яз вун, ихьтин чиркин,
Къвезвай даим ктIанвай ивидин пис ни?
— Заз туьгьметиз, жувал вун жемир акьван гуьл,
Чакай гьим я чиркинди, на ая фагьум:
Зал, къанлуйри, ятIани эцигзава кьил,
Вал лагьайтIа, кешишди — вичин кьацIай тум.
КIавузарни ракь
— Вуч инсафсуз затI я кIута,
Ифириз, вун гатазвай…
Аник, душман, ви пайни ква,
КIаникай жув кутазвай.
Нерин дамах
— АлачиртIа зун чинал,
Чизвани вуч жедайтIа?
Вирт хьиз хьана шумуда,
Ништа, нежес недайтIа.
Гуьзгуьдин кьатIун
— Са жуьреда жеда эвел
Инсанар вири:
Буйдиз — шумал, чандиз — эрел,
Сад хьтин дири.
Уьмуьрди геж дегишзава,
Абурун гьал-тIул:
Садбуру хур экъисзава,
Муькуьбуру — кIул.
Нери — айнайриз
— Къуншияр хьун бегьемсузбур —
Тушни пара чIуру кар:
Куьн, вилериз хгузвай нур,
Ингье къе заз хьанва пар.
Мукалди — гуьзвай къуьлуьз
— Тухуда за убагьдиз,
Ша кван бахдин къужахдиз…
Япари — вилериз
— Хьанайни квез ван?
— Ваъ, акунай чаз.
— Бишибур я ман!
Чарарни къелем
— КьацIай тIиш алтадиз на жуван —
Русвагьиз, твазва чун харада…
— За кьацIур тавуртIа нагагьдан,
КьацIурда куьн маса чкада.
Къалгъанди — къизилгуьлдиз
— Дуьзмишна пеле виш кьечIем,
Тик кьамир акьван жуван тIиш:
ТиртIа вун нагагь затI бегьем,
Ламари ийидай саймиш…
«Лезги газетдин» 2019-йисан 42-нумрадай
___________________________________________________
Зи мурад
Зи дуст Азиз Мирзебеговаз
Женнетдиз хьиз, Ахцегьизни
Физвай рекьер четинбур я.
Са къекъуьндал — пурпу накьвар,
КIане ятар къалинбур я.
— Аламат я тухун тавун
ВацIуз ятар атай чIавуз! —
Гьейран хьана килигзава
Вири-вири виняй агъуз.
Раган кIане, вацIун хиве
Зурба тир са къаяб ава,
На лугьуди кицIин сиве,
Жакьваз тежез, кIараб ава.
Туьнт лепеяр, иланар хьиз,
Чеб чпелай алчуд жезва.
Язух къаяб, ци басрухиз,
Гагь дуьздал, гагь кучуд жезва.
Амма чIарни юзазвач ам,
ВацI вич хазва ада акьур:
Турунин хьиз къилав ганвай,
Хци хьанва къаябдин хур.
Пехилзава зун а къванцел:
Маса мурад авачир захъ,
Адавай хьиз, жувавайни
Хуьз хьанайтIа Ватандиз рехъ…
Чарабур
Зунни вун — чарабур,
Авач чи араяр:
Я заз вун, я ваз зун багьа туш.
Захъни вахъ — чахъ кьведахъ
Къайгъуйрин хараяр,
Сад-садан тIалдиз чун дава туш.
Зи рагъ ваз куькIуьзвач,
Ви варз заз мегьзавач —
Са дуьнья кьатIузва кьве тегьер.
Я зун ваз хъуьрезвач,
Я вун захъ шехьзавач,
Гьамиша дегиш я чи гьиссер.
Заз няни фад хьана,
Ви гъедни экъечIнач —
Дуьнья чаз кьведазни мичIи я.
Я зун вахъ къекъвезвач,
Я ваз зун жагъизвач —
Кьведанни къужахар ичIи я.
За дагъда кIватIзавай
Цуьквер ваз хкидач —
Абур я масадан тIалабун.
Ви кифни йифериз
Зун патал чкIидач —
Заз ганвач ви чIарар гьисабун.
Зи бахтар геж хьана,
Ви бахтни атанач,
Вилер ви гьамиша рагъсуз я.
Белки, чун хатадай
Сад — садаз жагъанач,
Белки, чун хатадай бахтсуз я…
* * *
Аквазва заз, гьар гуьзгуьдал фейи кьван
КIанзни-такIанз вун хиялри тухузва:
Вахтуни ви пелел цазва кьери цан,
Вичин жуьре къарабасар атIузва.
ТIебиатдиз хас кIвалах я дегишвал,
Гьавайда ви пер хазва и тегьерди:
Зун патал вун яз амукьда гьамиша
Виридалай жегьилди ва иерди.
* * *
Акуна инсандиз Азраил,
Гьарайиз гатIунна яргъамаз:
— Тергзава инсанрин на сихил,
Зи патав агатмир, ярамаз.
— Дявейра кьейибур ни кьена?
Куьнни туш са акьван агъайна.
Кас авач жемай, чурт вегьена,
Гзафбур тергнатIа чакай ни?..
* * *
Кутугнавач итимдиз, мискьиз,
гъил чуькьуьн,
ГьикайтIани са юкъуз ийида рекьин.
И дуьньядал аламаз серф ая вири:
Я кафандик жибин квач, я сурук — рикIин.
* * *
Руьгь михьи яз, амма беден кьацIана,
Чун гьар са кас и дуьньядиз атана.
Дуьньядай чун — кьейи вири чуьхуьзва —
Беден михьиз, руьгь кьацIана хъфизва.
* * *
Садлагьана кIан жемир ваз суфраяр сачул,
Гузва — къачу, килиг тийиз, тIимил яни, бул.
Цавун кантур, гуз-вахчузвай, я ахьтин чка,
Хъийидай туш ана ахпа арзаяр кьабул.
* * *
Кимелай, чIехибур къвез акур,
Аялар гьарнихъ сад чкIида.
Уьмуьрдай, акси яз, чIехибур,
Аялар атайла, хъфида.
* * *
Кавказдикай акъатзавай ктабра:
“Ана кобра гъуьлягъ авач” — кхьизва.
Гьич агъамир, гьакъикъат туш — ам таб я!
Заз акунва, за шагьидвал ийизва:
Кавказдани абур ава виринра,
Гъил тваз тежез, мутIлакьбурун жибинра.
* * *
Зун 60 йис са чин алаз къекъвезва,
Ам садрани авунач за дегишар,
ГьакI ятIани са бязибур хъуьрезва,
Ала лугьуз адал къалин биришар.
* * *
Пул тагайла, са ахмакьди бубадиз, —
Вун инсан туш, вак я лугьуз экъуьгъна.
Бубадини жаваб гана гададиз:
— Зун вак ятIа, вун, вакIан хва, цIуьрнуьгъ я.
* * *
Гьич лугьумир: “Мад хъваз жезмач, пиян я”,
Хъивегь жуваз цайиди.
Инсан патал тек са чехир зиян я, —
Душман галаз хъвайиди…
Азгъун
Магъарадиз, сев секиндиз ксанвай,
Къуьр акъатна, михьиз гьекьни-каф хьанвай.
-Минет я, сев, чуьнуьхара вуна зун,
Чи тамара пайда хьанва са азгъун.
«Зун аслан я, зун куь хан я»,- тикрариз,
Кьил янава вичи чIуру крариз.
Чи тамара алукьнава четин гьал,
Гьич садазни амач ана секинвал.
Иллаки пис девир хьанва къуьрериз,
Гьар юкъуз сад незва, патав эвериз.
Гила мадни акъуднава са указ,
Ихтиярар ганва гьалтай къуьрер кьаз.
Ахтармишна, шумуд кватIа какаяр,
Пуд квайбурал алкIурзава тагъмаяр.
— Вак пуд квач кьван, бес ваз квехъай
къурхузва?
— Гьисабдалди абур сифте атIузва…
* * *
Вичин кьацIай гуьлуьтар
Вучиз михьнач лагьана,
Са экуьнахъ Алидар
Папахъ галаз кикIана.
— Накь, тевгьена пакадал,
Костюм михьна, шалварни.
Чухсагъулдин чкадал
Гьалчзава зал гафарни?..
Гуьлуьтрикай кьаз багьна,
Ийимир зал хъуьруьнар.
Лагь, гьикI михьдай абур за,
Квачир чпик жибинар?..
“Шейэрин силисар” — циклдай
ЧIулуни — руфуниз
Эхиз жезмач зи чандивай:
Вуна кефер хкудзава,
Вун дакIвазва югъ-къандавай, —
ТIеквенар зай акъудзава.
Къапуни — тIурариз
За вуч аваз акуртIани,
Куьне тадиз чапхунзава.
Тарашайдак жедач кфет,
Гьавиляй куьн яхунзава.
Рухарин арза
Чпи тухуз,
КIвачерик чун экIязава,
КьацIана хьи,
Михьда лугьуз,
Лашарни чаз хъиязава.
Чиновникрин стулрин веревирдер
Чи хийирдиз туш а крар —
Коррупциядихъ дявеяр тухун.
Четин жеда чаз са кьадар,
Чиновникрин яцIу якIар
ХьайитIа яхун.
ПIапIрусди зун хьтин къалиянчидиз
Зи са кьилик, дуст, вуна цIай кязава,
Амма муькьуь кьили цIай ваз язава…
Шурвани катул
— АвунатIа, тIуьрай гъвелни амай кьван.
Бес цуру жез, йикъаралди тадани?…
— Вуна ая хъутIкъутIар ваз кIамай кьван,
Як кумачтIа, саймишдай туш садани.
Эшафотдал бягьс
Эшафотдал жаллатIдин кIанчIуниз цикин
Килигзавай нифретдив кешишдин куьсри:
— ГьикI гьалтнай зал къунши яз вун, ихьтин чиркин,
Къвезвай даим ктIанвай ивидин пис ни?
— Заз туьгьметиз, жувал вун жемир акьван гуьл,
Чакай гьим я чиркинди, на ая фагьум:
Зал, къанлуйри, ятIани эцигзава кьил,
Вал лагьайтIа, кешишди — вичин кьацIай тум.
КIавузарни ракь
— Вуч инсафсуз затI я кIута,
Ифириз, вун гатазвай…
Аник, душман, ви пайни ква,
КIаникай жув кутазвай.
Нерин дамах
— АлачиртIа зун чинал,
Чизвани вуч жедайтIа?
Вирт хьиз хьана шумуда,
Ништа, нежес недайтIа.
Гуьзгуьдин кьатIун
— Са жуьреда жеда эвел
Инсанар вири:
Буйдиз — шумал, чандиз — эрел,
Сад хьтин дири.
Уьмуьрди геж дегишзава,
Абурун гьал-тIул:
Садбуру хур экъисзава,
Муькуьбуру — кIул.
Нери — айнайриз
— Къуншияр хьун бегьемсузбур —
Тушни пара чIуру кар:
Куьн, вилериз хгузвай нур,
Ингье къе заз хьанва пар.
Мукалди — гуьзвай къуьлуьз
— Тухуда за убагьдиз,
Ша кван бахдин къужахдиз…
Япари — вилериз
— Хьанайни квез ван?
— Ваъ, акунай чаз.
— Бишибур я ман!
Чарарни къелем
— КьацIай тIиш алтадиз на жуван —
Русвагьиз, твазва чун харада…
— За кьацIур тавуртIа нагагьдан,
КьацIурда куьн маса чкада.
Къалгъанди — къизилгуьлдиз
— Дуьзмишна пеле виш кьечIем,
Тик кьамир акьван жуван тIиш:
ТиртIа вун нагагь затI бегьем,
Ламари ийидай саймиш…
«Лезги газетдин» 2019-йисан 42-нумрадай
________________________________________________________________
Сонетар
Чун сад-садал гьалтнач, заз чиз, хатадай,
Аквар гьалда, цавариз гьакI кIан хьана.
Ашкъидин цIун ялав фена арадай,
Чахъ кьведахъни са кьисмет, са чан хьана.
Са рекьерай къекъвена чун дуьньяда,
Са гъуцарихъ, са крарихъ агъуна.
Кьведни хьана са бахтунин иддяда,
Писни хъсан чна санал авуна.
Уртахбур я гунагьарни сувабар,
Гагь садбур жез, гагь масабур къуватда.
Кьисмет ятIа заз жегьеннемдин азабар,
Шаксуз кар я — вунни аниз аватда.
ГьакI хьайила, за шел-хвалун къелет я:
Вун галайла, жегьеннемни заз женнет я.
* * *
Аял вахтар, надинжвиляй ацIанвай,
Куьтягь хьанай фад, акуна-такуна.
Ам къиметсуз девлет тирди заз ганвай,
Бейхабар тир, геж гъавурда акьуна.
Жегьил девир дустар галаз акъатна,
Ихлас дуствал элкъвенай заз девлетдиз.
Тек амукьна, садбур, хъел жез, къакъатна,
Муькуьбурни фена вахтсуз рагьметдиз.
Вун гьалтайла, дегиш хьанай зи гьалар,
Дуьнья жуваз гайи кьван заз шад хьанай,
Гел галачиз квахьнай рикIин тIал-квалар,
Зи уьмуьрдихъ маса тавни дад хьанай.
Девлетрикай жувахъ хьайи, кIаниди,
Са вун я за эхирдалди хвейиди.
Гъил къачу
Уьмуьрдай туш вун течиз фейиди,
Заз вун гана, Аллагьди ганатIа.
Вуна залай гъил къачу, кIаниди,
Хатадайни ви хатур ханатIа.
Ракъар тахьай йикъарай — гъил къачу,
Варцар такур йиферай — гъил къачу.
Хиве кьуна, гъиз тахьай гъетерай,
Гуз тахьай кьван цуькверай — гъил къачу.
Гатфарайни гъил къачу, геж хьайи,
ХъуьтIерайни къайи — фад алукьай.
Агъзурат заз гьалала на фейи,
Жегьилвални ви, ана амукьай.
Гьар са бириш, чIугур ви пелелай,
Зи рикIе са гапурдин кьацI хьана.
Гьар са нагъвни, фейи ви хъуькъвелай,
Зи хурудай авахьна, вацI хьана.
Тавханайра хвенач вун — гъил къачу,
Я хуруни батмишнач къизилра.
Талатунар хьанач зи гьич яцIу,
Гъил къачу — гьа тахсирни кьезилра.
Хъвер кими хьун ви къуба сивелай,
Перишанвал вилера ви къацу —
Гунагьар я вири зи хивевай,
Тавакъу я, гъил къачу, гъил къачу.
Са кар ава кьаз тазвай зав кьил тик:
Амай вири къайгъуяр къвалахъна,
Зун, кIаниди, тахсирар ви вилик
ТIимилариз гьамиша алахъна.
Нагагь завай хьаначтIа, гъил къачу,
Бахт бес кьадар ганачтIа, гъил къачу.
Югъди-йифди вун патал шем хьана,
Бегьем экуьз каначтIа, гъил къачу.
СикIрен акьул
Са сеферда асланни, жанавурни сикI
Санал гъуьрчез экъечIна, аладариз рикI.
Улам кьуна акъвазна, пудни яз шерик,
Яна гав, цIегь ва са къуьр акъатна вилик.
Ийидач кьван кьисметди багъишай гъуьрч пуч,
Меслят хьана паюнал, низ къвезватIа вуч.
— Машгьур хьанва якIарин устIар яз ви тIвар, —
Жанавурдал вегьена асланди и кар.
— Вуч четинвал ава кьван ина гьисаб кьаз:
ЦIегь, аслан, ваз, къуьр — сикIрез, гавни хьурай заз.
Ажугъдикди асланди регъвена сарар,
Жакьвана як паяйдан гардандин кIарар.
— На пая кван, — элкъвена ам сикIрен патахъ, —
Килигин чун, вав кьванни гвайди ятIа гьахъ.
— ЦIегь, чIехиди, хьурай ваз пакаман хуьрек,
Гав — нисин тIуьн, къуьр няниз кутура хъуькъвек…
Аслан бирдан амукьна атIайди хьиз пагь:
— А акьул ваз ни гана, сир туштIа, заз лагь.
— Лугьудани, и акьул ганатIа заз ни:
АтIа вуна жакьванвай ахмакьдин кьили…
Хайяман жаваб
Садра ферз хуьз физвай чIавуз султандиз
Аквада кьван Омар Хайям пияндиз.
Кас ракъурна, вичин патав эверна,
Мусурмандиз талукь затIар эзберна.
Башламишна ийиз векъи туьгьметар,
РикIел хкиз жегьеннемарни женнетар.
Хайям тир кьван, кIусни кичIе тахьана,
Кьил хкажна, хъуьрез-хъуьрез лагьана:
— Ви гафарай, падишагь, зун муртад я?
Нагагь хъунрал акъвазайтIа, чун сад я:
За ципицIрин иви хъвазва кьенятдиз,
На лагьайтIа, — булдиз иви жемятдин.
* * *
ГьикI ятIани, кьве кас гьалтна чеб чпел,
Сад датIана акъваз тийиз рахазвай,
Муькуь касди, алайди хьиз пек сивел,
Чуькьни тийиз, кьил галтадиз аквазвай.
“Гьайван яни, им вуч затI я зал гьалтай,
Инсан лугьуз, бес ихьтинди жедани?
Им ахмакьрин ахмакь я хьи акьалтIай”, —
Чпи чпик фикирзавай кьведани.
Чеб гьахъ тирдахъ абур кьведни чIалахъ тир.
Яз акI тушир, абурукай сад гьахъ тир…
Рагъни кIурт
Гьар сеферда кIуртуни, рагъ акурла,
Адан вилик ийиз хьана дамахар,
Гьакъикъатда, хъсан фикир авурла,
Сад я лугьуз чи кьведанни кIвалахар.
— Дурум гана саврухризни тIурфанриз,
И дуьньяда чна къай-мекь рекьизва.
Вун авайла, чими жезва инсанриз,
Авачирла, закай чара жагъизва.
— Хун барабар жедайди туш атIласдиз,
Вуна, кIурт, жув гьавайда зи тайзава:
На чимивал гузва анжах са касдиз,
За зи нурар вирибуруз пайзава.
* * *
Сад гьавалат хьана къунши фекьидал
Шел-хвализ: “ИкI амукьайтIа, рекьида.
Заз дуьньядал амач жизви къулайвал,
Санал гьалтна кьуьзуьвални субайвал.
Мад зи майил-матадрилай алакьнач,
Жува са паб жагъура заз суракьна”.
Фекьидизни кIанзавайди и кар тир,
Ам папарин рекьяй зурба устIар тир.
Тади гьалда гьарниз хабар ракъурна,
Къуншидин гаф чIурнач, адаз жагъурна
Жегьил гуьрчег са свас, гъуьлуьк кумачир,
Ва са кицIни, сиве сарар амачир…
Шантаж
За салавай хъархъун тарцик
Ял язавай къаткана,
Са кукупIди, атана,
Гьа зи кьилел
Кьурай хилел ацукьна,
Башламишна гьарайиз —
Зи шумуд йис хъжедатIа гьисабиз:
Садра, кьведра…
Пудра, кьудра..
Са хейлинбур гьисабна,
КIани кьадар гзаф ваъ.
За адавай тIалабна
Давамарун
Мадни вичин гьисабар –
Гун хъувун заз йисар мад.
Гьавайда …
Кьил алгъуриз, кукупIди
Ван тахьайдан кьасарна.
Башламишна
За кьаз адаз гьелягьар:
— Давамара, тахьайтIа,
Ачухда ви гунагьар —
За виридаз лугьуда
Чарабурун мукара
Хазвайди на какаяр.
Ви иблисвал малум жеда,
Чуьлдавай кьван къушариз,
Амукьда вун къверигда,
Чка тажгъиз
Жуван кака эцигдай.
Мадни,
Нагагь авуртIа за лагьайвал,
Дарман ядач,
За салавай тарар тада авайвал.
Ана жери пепе-шепе
Вири сагъдиз амукьда,
КIан хьайи кьван,
Къвез, жуваз неъ…
КукупIди, кьил татабиз,
Башламишна ашкъидалди
Заз мад йисар гьисабиз.
КукупI — ванлу,
Зун хьана кис…
Им гьинай хьуй, ихьтин иблис?
Чуьлда къушар санбар ава,
Амма идаз
Шантажрикай,
Дашбашрикай хабар ава —
Дагъустандин къуш я халис!
_______________
1 Къвериг — къвезмай вахтар
* * *
Вири вичиз муьтIуьгъарна инсанди:
КицI, кац, балкIан, гьатта зурба филни кваз;
Кфил ягъай — кьуьл ийизва иланди,
Гими расна, муьтIуьгъарна гьуьлни кваз.
Тамамарна вири крар хивевай,
Анжах садак инсандин тIем акакьнач:
ЯкIун гъвечIи тике, вичин сивевай,
МуьтIуьгъариз алакьнач хьи,
алакьнач…
* * *
Дуьнья чна гьар сада — вирида
Эвел кьиляй къачузва кирида.
Уьмуьр хгуз эхирдай гьакъи яз,
Са хайидав вахкузва кьейида.
* * *
КIвалах ийиз кьве гъил ганва папариз,
Кьве кIвач ганва, — къекъведай гьикI,
тахьайтIа?
Мез сад ганва, шукур хьурай гъуцариз,
Гуж туширни, гьабурни кьвед авайтIа?
* * *
Гъукь къачумир, вунни са инсан я,
Чилел эвичI — цавара кьакьан я:
Лугьуз жедач, нагагь кIвач галкIайтIа,
Аватдалди алукьун хъсан я.
* * *
И дуьньяда вири жезва хатадай,
Жеда-жедач, гуя заррал къугъун я.
Са кар ава вирибурун арада —
Анжах кьиникь ина мягькем къанун я.
* * *
Инсаф чидач ажал лугьур хаиндиз,
Тадиз хъия вуч кар рикIик куматIа:
Гьич садазни чизвайди туш тайиндиз,
Рекьидалди вичиз гьикьван аматIа.
* * *
Эвел кьиляй, и дуьньядиз къведайла,
Тек дидейри чи тIал эхи ийизва.
Дуьньядай чун, гьафигьалал жедайла,
Гзафбуруз тIарвал гана хъфизва.
* * *
Садра руг-руг хьайи гуьзгуь
Мад сеферда хаз жедай туш.
Пул вуч ятIа такурдавай
Пул буржуна кьаз жедай туш.
* * *
Сиве сарар амачирдан
Свах гьарайдик тIа жедай туш.
Тумакь яцран тум садрани,
Кьакьар галкIиз, ква жедай туш.
* * *
Авайданни зардин чергес пурара,
Рекьер садра куьтягь жеда сурара.
* * *
ТIуьн хъсан я тIалабнани хуьрерай,
Темягь фена, чарадан затI недалди:
Сивяй фида — хкведа ам вилерай,
ХъапIар яда пуд несилдал къведалди.
* * *
Садаз кьванни раиж авур
Сир амукьдач сир яз вичин къуватда:
Къуьлуьн твар хьиз чилик кутур,
Садакай цIуд хьана дуьздал акъатда.
* * *
Папар кьвед гъун кар тир хъсан,
Тухдиз недай жуьжеяр.
Тек са кIвалах чIуру я ман —
Кьвед хьун иран дидеяр.
* * *
Уртах хьунихъ фикир, макьсад
ТIем такакьдай яракь я.
Виридан гаф хьайила сад,
Надир-шагьни ахмакь я.
* * *
“Гьалт хьайитIа дуьз паб нагагь,
Ламракайни итим жеда”,- лугьуда.
МасакIани элкъвезва гагь:
Итимдикай лам ийизва чIуруда.
* * *
Малдиз, гьилле галукьай,
Кьуьл хкечIиз, лаш вегьеда агъзурда.
Яцран кьилел, ацукьай,
Къарагънавай данадини кьацIурда.
* * *
КичIела инсанриз вичин кьил акваз,
Акъатиз вичикай рахшанддин гаф-чIал,
Гьамамдиз фидалди виридахъ галаз,
Жегьеннемдиз кьилди физ гьазур я гачал.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 42-нумрадай
___________________________________________________________________________
Сада…
* * *
Сад гатун къуз куьчедал
Кавал алаз экъечIна.
Къунши вичин жуьреда
Адал хъуьрез эгечIна:
— Вучтинбур я кавалар,
Гатуз, ракъар акьурла?
— Акатзава, къунши, зак
Мекьи фул вун акурла…
* * *
Сада вичин тарифун яз лагьана:
— За кьве паб я и яш хьана гъайиди.
Къвалахъ галай вад гъайида кьатIана:
— ЯтIа, дуст, вун тек кьведра я кайиди…
* * *
Сада вичин рахкурнавай папакай
Са хъсан чIал кхьена,
Ам кIелайла, ада хкай цIийи паб
Сифте гъуьлуьк хъфена…
* * *
Са езнеди, нагьакьан,
Вичин ирандидедиз
Хайи юкъуз гъвечIи гурцIул багъишна.
— Им зи квез я? — суалдиз:
— Ваз тежриба ава кьван,
Адакай заз са пехъи кицI вердишра…
* * *
Сада кIевиз гьарайна:
— Къе квев гьуьжет кьада за,
Гьич са затIни галачиз,
Пуд кьатI эрекь хъвада за.
Гаф квадарнач кьегьалди,
Гьейранарна барменар…
Къени хъвазма илигна,
Анжах гила — дарманар…
Чехирдин эхир
Са уьлкведин пачагьдиз
Ичкидикай ван хьана,
Адаз, ам вуч затI ятIа,
Ахтармишиз кIан хьана.
Кьилди кьилихъ са нянихъ
ХъапI къведалди хъивегьна,
Ксана вич алайвал,
КIаник месни тевегьна.
КъарагъайтIа пакамахъ,
Кьил гьатна хупI кIевера.
Гьарайзавай пачагьди:
— Сагъардайдаз эвера!
КIватIна вири жерягьар,
Тавур дарман амукьнач,
Амма пачагь паталди
Са регьятвал алукьнач.
— Дава — чара авачир
Им вуч залум завал я?
Талукьбуруз хабар це,
Лагь, зи ажал мукьвал я.
И чIавуз са къекъвераг
Пайда хьана варарал,
— Зун машгъул я, — субутиз, —
Кьил сагъардай крарал.
Гафар ийиз тамамбур,
Вич тегьерсуз кьацIанвай.
Шалвар гуя гишин пуд
Жанавурди жакьванвай.
Маса чара амукьнач,
Гъана мукьув пачагьдин.
Дарман сад тир — чехир тир
ЦIийиз атай жерягьдин.
Гьикьван такIан ятIани,
Яна са кьве такъадиз —
ТIал атIана, хтана
Пачагь накьан чкадиз.
Мадни хъвана атайдан
Чирвилерин сагълугъдай.
Тайинарна ам вичин
Кьил дуьзардай къуллугъдал.
Фена йикъар, варцарни —
Хъваз, кьил сагъар хъийизвай.
Садани яб ягъ тийиз,
Гьукуматни чкIизвай.
Са сеферда нубатдин
Чехирдин цел гъайила,
— Идан эхир мус жеда? —
Вичиз суал гайила,
Жавабналдай атайда,
КичIелани регъуьла:
— Пачагь, гьа и зал хьтин
Шалвар вални хьайила…
«Лезги газетдин» 2021-йисан 1-нумрадай
____________________________________________________________________________________
Хайи Ватан, хайи макан…
Хкязавач чна хадай чкаяр,
Гьина хана — гьам ви багъри ватан я.
ХьайитIани ам къванерин хараяр,
Ваз, адавай къакъатайла, залан я.
Ухшар хьана муг квахьнавай лифериз,
Ви хиялри дуьньядал цIар илитIда.
Ахварайни, хъша лугьуз, эвериз,
Ватанди вун гьар сеферда ицитIда…
Хайи макан! Вун зи чан, зи гуьгьуьл я!
Вун аваз хьун — гьам бахтарин бахт я зи.
Заз ви гьар са кIеви къванни хъуьтуьл я,
Гуя гьар сад пачагьвилин тахт я зи.
Ваз чидай зун анжах гъвечIи аял яз,
Маса къатда акунвачир къедалди.
Жуван уьмуьр гьиссзавай за завал яз,
Къе, ви хурал къаткайла, шел къведалди.
Аял тир зун, кьезил тир гьа вахтара,
ЦицIрен жуьре, хкадариз къекъвезвай.
Гила, рех квай кьил акIурна цавара,
Заланзава, къван хьиз, гьар кам вегьезвай.
Кьурай чилел гелер жезва, фейила,
— Къе са юкъуз эхи ая, минет я.
Дуьнья гьакI я, садаз регьят хьайила,
Са масадаз четин жедай адет я.
Зун мурадрихъ гзафбурухъ агакьнач,
Белки, зегьмет герек кьадар чIугунач.
Залай ви тIвар сейли ийиз алакьнач,
Амма за ам беябурни авунач.
Жув гунагьрин кIватI яз, масад айибнач,
Гаф лагьайдаз жаваб гана алазни.
За жувани цекврелни гуж гъалибнач,
Асландивни кIур гуз тунач жувазни.
Къанни вад йис, къанни вад йис тахтайди,
Эхирни зун къе ви патав хтанва.
Чи бахчада къелемар тир авайди,
Са бязибур сурни хьана ктIанва.
Хайи макан, ви хиялда аматIа,
Чи къуншидал са руш алай, хват хьтин.
Ам исятда яраб гьина аватIа?
Гьалт хъувуртIа, тIвар чизма лагь заз вичин.
Белки, гьахьтин кьисмет хьана гайиди,
Заз кьвед лагьай сеферда вун жагъанва.
Ви патав зун, аялзамаз фейиди,
Пуд аялдин буба хьана хтанва.
Белки, ам зи жаза къведай тахсир я,
Зи веледар хана маса патара.
Вун абуруз таниш тушир са хуьр я,
ЧIехи буба кучукнавай сурара.
Масад жедай зун, масана ханайтIа,
Маса гафар къведай рикIин табагъдай.
Нагагь ахьтин мумкинвал заз хьанайтIа,
Мад сеферда ватан яз вун хкядай.
И дуьньядай гьар са бенде хъфизва.
Са вахт къведа, зи беденни рекъида.
Зун, гьина чан гайитIани, заз чизва,
Халисандиз ви сурара рекьида.
«Лезги газетдин» 2021-йисан 11-нумрадай.
___________________________________________________
Гатфар
Мад са гатфар алукьна зи уьмуьрда,
Мад са мекьи кьуьд асантдиз алатна.
Цавун юкьвал за пака рагъ куькIуьрда,
Шехьда Чирагъ, муркIадикай хкатна.
Циркинавай суьгьуьрчиди цIиргъер хьиз,
За, чIугуна, чиляй векьер акъудда.
Уьфт агалдриз къурхутариз, миргер хьиз,
Цифериз за къалин гьекьер акъудда.
Чилин хурай дувулрин чил ракъурда,
Тарари яд кужумдайвал санбар хьиз.
За гьар са тIур, ял тур жуьре, дакIурда,
Ахпа абур хъиткьинарда, бомбар хьиз.
Безетмишда дуьнья михьиз цуьквери,
Инсаният жуьт-жуьт хьана къекъведа.
Гьамиша ваъ, са сеферда, уьтери,
Белки, садан рикIел зунни хкведа.
Хиялперес, нигънигъриз яб тагана,
Аксивална хъуьтIуьн пехъи тIурфанриз,
Алахънавай, чанни гьайиф татана,
Даим гатфар къурмишиз кIанз инсанриз.
Алискер халудиз
Вуч аватIа чидани ваз, Алискер халу,
И дуьньядин крар хьанва тежер кьван кьалу.
Ахмакь ятIа, ачух я ваз майданар вири,
Кам вегьедай чка жагъич — ятIа акьуллу.
Кьил ацIайди — жибин ичIиз, вучдатIа течиз,
Кьил бушбурун хьанва гила жибинар дулу.
Гьуьндуьрзава гьарда вичин тухумдин тариф,
Хан тир лугьуз къекъвез чпин тум кьецIил улу.
Вилер буьркьуь беледчийри тухузва рекьяй,
ЧIиргъин тежер ашпаз кьунва, аш ийиз дадлу.
Эркеквални, керчеквални къиметда амач,
Къачагъ, угъри гьисабзава ксарай адлу.
Инсан кьиникь тIветI кьинай я, са гуьлле — са чан,
Кьейидан суд ийидайла, судья я — къанлу.
Жюри — вири бишибур яз, чIагъанчи — члахъ,
Лалдаз гузва багьа шабагь манидай ванлу.
И чалкечир дар девирда вун я заз далу,
Гьар йикъакай йис хьурай ви, Алискер халу.
Зун дагъви я
Тек азадвал зи кьинни я Къуръанни,
Авайди туш, хьайиди туш заз агъа,
Я лукIвални кьабулай туш саданни.
Зун дагъви я, заз а кар я къадагъа.
Къалин хьанва, куьс гуз, къал тваз кIанибур,
Лугьудайбур: «Зун акъвазда, на ягъа!»
Футфадин цIу кана шумуд къенибур.
Зун дагъви я, заз а кар я къадагъа.
Бязи ксар, сивяй гъер физ, алахъда
Лацу ийиз вич чIулавди тир къаргъа.
ГьикI акьурай ахьтинбурун чIалахъда!
Зун дагъви я, заз а кар я къадагъа.
Садбур ава, кванан гьер хьиз чубанди,
Гъейрияр хуьз, багъри чанар таз яргъа.
Кьий течирди чарадини жуванди!
Зун дагъви я, заз а кар я къадагъа.
Дерди хьана, экъечIай кьван куьчедал,
Гьалт жезва зал вичиз вич хуш са лавгъа.
КицI ацукьуй ахьтинбурун жуьредал.
Зун дагъви я, заз а кар я къадагъа.
Сад жемятдиз хийир патал юзадач,
Вичин крар туькIуьрдайла я юргъа.
Ахьтинбур заз инсанар хьиз аквадач.
Зун дагъви я, заз а кар я къадагъа.
Ксар ава гьазур вири чукIуриз,
Гьар са куьна чIуриз ресед-салагъа.
АтIуз — якIв це, гьарамбур тар акIуриз.
Зун дагъви я, заз а кар я къадагъа.
Вуч авурай гьалтзамай кьван ламатIриз,
Бакьуяр хьиз къекъвезвай, тик кьаз жгъа?
Рей гудани бес абурун тIаратIриз?
Ваъ, дагъви я, заз а кар я къадагъа.
Энтропия
(Сонет)
Вири-вири физва чпин эхирдихъ:
Лацудини вахт хьайила кьацIуда,
Расай чIавуз кьуд сим жеда чуьнгуьрдихъ,
Са югъ къведа, абур са-сад атIуда.
Вилерикай, къе ишигъдай ацIанвай,
Пака чилик гьакIан пичIи руг жеда.
Кьиликайни, алемдин сир кьатIанвай,
Ирид тIеквен авай кьуру куг жеда.
Эверестни са девирда чкIида,
Чан алай кьван гьич са затIни амукьдач,
Рагъ са няниз гьамишалиг акIида —
Мад садрани нубатдин югъ алукьдач.
Чир хьун патал чIехи акьул лазим туш —
И дуьньяда гьич са затIни даим туш.
* * *
Ваз садани салам гузвач — кваз кьамир,
Ви саламдиз жаваб гузвач — кваз кьамир.
Вич авай къаб къеняй неда ажугъди —
Хъиле гьатна, цуьквер амаз, цаз кьамир.
Кап язава вирида ваз — кваз кьамир,
Къекъвезва ви суьретар гваз — кваз кьамир.
Кьве къанди я гзафбурун кIанивал,
Саях хьухь, жув пIирерин пIир яз кьамир.
Шаир я зун
(Шаирар кваз такьазвайбуруз туьгьметар)
Гьалтай чIавуз,
КIекери хьиз, хкажна кьил,
Даим йуьнгуьл,
Куьн квел жуван я акьван гуьл?
Кьама ял тваз,
Виридакай хана рахаз.
Жинс я ракьун,
Иливдач квез зун кваз такьун:
Квез чизвачтIа, за квез лугьун —
Шаир я зун,
Шаир я зун.
Зи яван фу
ТIямлу я куь няметрилай.
Зи кесибвал
Багьа я куь девлетрилай.
Къведач къимиш,
Къизил-гимиш туш заз саймиш,
Чилел — цуьквер,
Цавал гъетер бес я акун!
Квез чизвачтIа, за квез лугьун —
Шаир я зун,
Шаир я зун.
Заз акурди
Дурбуйрайни аквадач квез.
Заз жагъайди,
Лав атада — гакьадач квез.
Зи йиф мичIи
Язва экуь йикъалай куь.
Дердидар я,
Дугъри кар я зи гьар юзун.
Квез чизвачтIа, за квез лугьун —
Шаир я зун,
Шаир я зун.
Зи рикIел — хам,
Къалпагъ алач гьиссерал зи.
Минетчи туш,
Къабар алач метIерал зи.
Гаф туш лавгъа,
Агъугъ, зун я жуван агъа:
Кар я надан,
Жув масадан эмирда хьун.
Квез чизвачтIа, за квез лугьун —
Шаир я зун,
Шаир я зун.
Гьиссер — къати,
Хиялар зи тухлахзава,
Зи ашкъиди
Дуьнья михьиз къужахзава.
Заз хьанва чир
Ракъинин сир — текьинин сир:
Кьилинди я
Хкахь тавун югъ-йифди кун.
Мурад я зи гьахьтинди хьун.
Квез чизвачтIа, за квез лугьун —
Шаир я зун,
Шаир я зун.
КIанибурун кефи хамир
КIанибурун кефи хамир
Жезмай кьван са чIавузни:
Йифиз, вацра шагьидвалдай,
Я рагъ куькIвей юкъузни.
И дуьньяда таб я вири,
Тек кIанивал керчек я.
Вуж кузвачтIа ашкъидин цIа,
Ам сагъ техжер хенек я.
Чилер, цавар, гьендев, яргъар
Аку ярдин вилерай.
Женнет мурад ятIа, алад
КIанибурун гелерай.
Абурун гьар са келима
Яхъ са цIарцIяй каламдин,
Адакай квез гьар басхасдал
Лишан жеда уламдин.
Бирдан гаф-чIал акъатайтIа,
Хуш тежедай, хкIадай.
Хух кьамир, ам гьисаб ая,
Кар яз хьайи хатадай.
Цавай гъед гъун тIалабайтIа,
Гьазур хьухь физ цавузни:
КIанибурун кефи хамир
Жезмай кьван са чIавузни.
Уьмуьр дуьм-дуьз шегьре рехъ туш,
Ава лекъвер-синерни.
Ярдин вилик чуьнуьхара
Шаклувилер, кинерни.
Руьгь мягькем яхъ, писдайлани
Ая шаддан амалар:
Чумал тарци, цIудра цуькна,
Ахпа гъизва чумалар.
КIанибуруз туьмер ая,
Лифери хьиз гуьрдавай.
Хьухь абурал артух кьару,
Уьмуьр яргъал фирдавай.
Регъуь жемир абур патал
Назик гафар лугьузни.
КIанибурун кефи хамир
Жезмай кьван са чIавузни.
Гъерерин зул
Гьамгадиз рава,
Михьизва гьава.
НуькIери хьиз, пешери
Лув гузва цава.
Рагъни, къатиз куз,
Галатна гатуз.
Ухшар хьанва тIебиат
ЦIай туьхвей чатуз.
Гьар са югъ къвери
Жезва мад куьруь.
Цавал гуя кундава
Циферин суьруь.
Марвардин цуьквер
Есиррин тегьер,
Акъвазнава сефилдиз,
Куьрсарна кьилер.
Дурнайрин къефле,
Гьатна са цIарцIе,
Кьуьд къведалди хъфизва
Галайнихъ кьибле.
ХъуьтIуьн этюд
За дакIардай кьатIузва
Муьткверни къавах:
Сад цIарцIар гуз къацузва,
Муькуьд я чуплах.
Муьтквер гуя хъуьрезва
Къуншидал вичин:
— Гьар жуьреда вун жезва,
Зал ала са чин.
Кьуьд-гад талгьуз, гун патал,
Къацу яз, цIарцIар,
Хьана кIанда, дуст, жувал
Пешер ваъ … цацар.
Кьве зулун гуьруьш
Им мад садра
Расал хьанва чеб-чпел,
Тикрар техжер зи зулни
Йисан кьиле цIийиз къвезвай
ТIебиатдин зул.
Пешер кIвадриз,
Куьз ятIани гьисабзавай
Тараравай,
Шарагарни амачир, буш
НуькIерин мукар.
За лагьайтIа, гьисабзава
Акъатдалди и яшдиз
Жуваз акур,
Жува авур кIвалахар,
Тахьайбурни ийиз кIанз.
Зи яшинда
Чил элкъвена ракъинилай
Пудкъанни кьве сеферда,
Ирид пачагь дегиш хьана,
ЦIудра сифте емиш гъана
ЦIийиз цайи нуьгвед ичин къелемри.
Самур вацIун лепейри
Садра кьуьлер авуна,
Зун себеб яз,
Зи мехъерин макьамрал.
Са сеферда лацувални,
Зун себеб яз,
Артух хьанай дуьньяда,
АлукIайла зи ярди
Лацу-лацу
Свасвилин партал.
Яргъал дагъдин хуьревай
Са милайим дишегьлидиз
Са зулуз за
Лайихлу тир тIвар ганай —
Ирандиде лугьудай,
Кьезилвилер, пул галачир,
ЯтIани вич чIехи тIвар.
Са гатфариз ламувални
Артухарнай са кьадар
Зи кьит ири накъвари,
Дидедихъ шехьай.
Йикъан кьарай,
Йифен ахвар атIана,
Вири уьмуьр кхьена за шиирар —
Са шумуд ктаб.
КIел тийизвай садани,
Анжах тек са
Дустаризни критикриз кьабул тир.
(Дуьз лагьайтIа, критикар
Чеб я гьа зи дустарни).
Кар авунач за садрани
Чехирчияр бейкеф жедай жувакай:
Хъвана,
Хъвазва,
Хъвада хъапIар къведалди,
Дустар галаз,
Тостар лугьуз,
За абурун чехирар,
Себеб аваз — авачизни.
Пудкъад йисай акъатна,
Заз гьеле чир тахьанвайди са затI я —
Вуч аламат ятIа уьмуьр:
Кьил рехи яз,
РикIе ама жегьилвал,
Мукьвал-мукьвал,
КIвалериз ваъ, сурарал физ,
Дустарал кьил чIугвазва.
Бирдан цавай цIуьтхуьнна,
Гъед аватиз акурла,
Фикирда кьаз кIанзамач са мурадни.
Куьз ятIани
Кхьиз кIама шиирар,
КIел тийизвай садани…
* * *
Калин фид хьиз, бязибур
Гагь жими, гагь икьи я:
Коммунист тир накь чIехи,
Къе мискIинда фекьи я.
«Лезги газетдин» 2021-йисан 42-нумрадай.
___________________________________________________________________
Квез я?
Квез я гафар, рикIин къеняй текъвезвай,
Гьар ахьтин гаф хаинвал я жув патал.
ПIузар квез я, акъваз тийиз хъуьрезвай,
АтIуй мезни, элкъвезвай тек къув патал.
Гъилни гъил туш, садаз кьванни затI тагай.
Бахт пайзавач — на уьмуьр гьакI пучзава.
Гьич садрани аял кьуна тIан тагай,
Хурарикай назик хьана вучзава?!
Далу квез я, кьулухъ сергьят галачтIа,
КIан ятIа вич, паласа кьван, фирягь хьуй.
Ажуз жеда инсан ватан авачтIа,
КIантIа вич лукI, кIандатIа вич пачагь хьуй.
КIвачерни хуй кьведни метIен къекъуьндай,
ТухваначтIа садра кьванни сефердиз.
Вилер квез я, гьич са рушни яшинда,
КъалурначтIа ракъинилай иердиз.
ЛукI жедалди, хьун хъсан я шанкIални.
ТуьнтзавачтIа, ивидикай яд хьурай.
Дертлу тирла, акъатначтIа са чIални,
РикIни квез я? Ахьтин рикIни пад хьурай.
Веси
Лугьуз жедач, кьейитIани денбеден,
Жуван веси виликамаз тазва за:
Хайи чилиз къурбанд хьурай зи беден,
Руьгьни хайи халкьдиз хиве кьазва за.
Сад тир хциз амукьрай зи къени тIвар,
Рушаризни — шиирравай цIун ялав,
КIани ярдиз, тахьуй вичин рикIиз тIар,
Весият я — сурун чка зи къвалав.
Дустариз за тазва рикIел хкунар
Кеферикай, чна санал чIугур кьван.
Душманризни — пехилвилин рахунар,
Рушарикай зи къужахда акур кьван.
Хъвадайбуруз — гьар жуьре туьнт чехирар,
Дишегьлийриз — кьил элкъуьрдай атирар!
МетIел кьадай хтуларни — бубайриз,
Чеб ва чпиз кIани сусар — субайриз!
Чубарукар багъиш хьурай гатфариз,
Зулуз — цифер, хъуьтIуьз — живер къалин тир.
Бул бегьерар — гатун адлу марфариз,
Гьар стIалдиз — вичихъ цIигел къуьлуьн цIир.
Ракъиниз — чиг, рюмкайраваз цуькверин,
Тарариз — бахт, сегьне жедай нуькIерин!
Цавуз — гъетер, цавар тирвал чкIана,
Булахриз — яд, чIутхваррай къвез ацIана.
…Жувахъ икьван затIар авай дуьньядай,
Ахмакь яни, зун вучиз фад хъфирай?
Са виш йисуз мадни камар хъияда,
Весияр къуй зи душманри кхьирай.
ЧIехи вах
ЧIехи вах, ваз зи гьалдикай хабар туш,
Гуя кьарай аялвиле амукьна:
Зи югъ — югъ туш, я зи ахвар — ахвар туш,
Захъ гъвечIивал, чIехи тIал хьиз, галукьна.
Хиялрик хьун элкъвена заз хесетдиз,
Танишбур зи чкIайвилел хъуьрезва.
За вуч ийин? Куьз ятIани дикъетдиз
Гьар гьамиша аял вахтар хуьквезва.
Гагь хайи хуьр рахада зав, инсан хьиз,
А легьзеяр зи эрзиман-дервез я.
Ам кIан туш заз анжах хайи ватан хьиз,
Ам гьакIни зи аялвилин меркез я.
ЧIехи вах, вун тIвал гваз жедай гуьгъуьна,
Зун тарариз акьах тавун паталди,
Амма гишин хьайила, фу туьтIуьна,
Вуна зур гуз акьадардай гужалди.
ГъвечIи тир зун — тарар вири чIехибур,
Чуьхверарни кукIваравай хьайибур.
Гъил къачу на, вучда, залай алакьнач —
Къацубур тир за ваз вири гайибур.
На лугьуди, килигзава гуьзгуьдай,
Зи рикIел, вах, фейи вахтар хуьквезва.
Мумкин тиртIа, аялвилиз хъфидай,
Амма заз чун мад етим жез кичIезва…
* * *
Диндин кIеви къанунриз яб гайитIа,
Кябедал фин мусурмандин буржи я.
Садра кьванни нагагь аниз фейитIа,
Чалма яна, вун гьуьрметлу гьажи я.
Къумлух негьна, рагъ эхна, ракь цIурурдай,
Шумуд касдин рекьер фенай Меккадиз.
Амма элкъвез хтанай тек агъзурдай
Са виш — кьве виш чеб экъечIай чкадиз.
Са инсандихъ кьве дин хьунухь мумкин туш,
Муьгьуьббатдин динэгьливал гана заз.
Меккадиз фин чи девирда четин туш,
Вахъ агакьун гьикьван четин хьана заз!
Агакьнава. Вун кIан хьун зи буржи я.
Зун къедалай муьгьуьббатдин гьажи я!
Бубадин сурал
Хайи чил, заз, тIалабда, къуват це,
Дурум гудай кьисметдин жукIумриз.
Нефскаррин нефс нифретдай ният це,
Къуй негь хьурай муьтIуьгъбур курумриз.
Сабурни це, хъел-кьисас магълубдай,
Къирмишдай ивидин къизмишвал.
Къенивал це, танишар тажубдай,
Ханвал кIандач, багъиша девришвал.
Умуд це заз даим вахъ агъадай,
Тежервал чи арада шаклувал.
За дуьньядал виридан арадай
Кьабулзава тек са ви паклувал.
Михьи ая мурадар, хьайитIа,
Фикирриз це Шалбуздин кьакьанвал.
Гьикьван на заз кIанивал гайитIа,
Са кIус кьванни тIимил це такIанвал.
Бахт багъиша гьарайдиз гьай жедай,
Вил галамаз хъфидай виринрай.
Бедендикай чан алай цIай жедай,
АцIурдайвал сур ахпа бипIинрай.
Лугьумир хьи, гьисабиз къадалди,
ТIалабайла сад-кьвед бес хьаначни?
За, гьеле жув метIелни кьадалди,
ТахьайтIа ваз бубани ганачни?…
* * *
УькIуь затI аватIа, цагъ ава,
Экуь затI аватIа, рагъ ава.
Серинвал герек жен, циф хьтин,
МичIивал герек жен, йиф хьтин.
Ава захъ кIанибур, такIанбур,
Авач захъ гьакIанбур — юкьванбур.
Инсанар зун патал кьве пай я:
Чарабур ва гьакIни — жуванбур.
Гьар са кас, гьар садаз тайин я,
Игит я, я туштIа — хаин я.
Хайид туш, кьейид туш юкьванбур,
Гагь кичIе, гагьни чеб кIубанбур.
Дуст ятIа, гьар карда арха жен,
Яр ятIа, герек ви хура жен.
Яргъавай ярни кваз яман я,
Адалай яргъанни хъсан я.
Дагъларни дагълар я кьакьанбур,
Дагълар туш гьакIанбур — юкьванбур.
Рехъ женни са касни тефизвай,
ВацI женни гьуьлуьн дад течизвай.
Шаирни шаир туш, дамарда
Туьнт иви авачтIа чамарда,
Шад тирла суфрадихъ галачтIа,
Къара къуз къеледал алачтIа.
РикI
Я хва текьей якIун тике.
Ви гьунарни чIехи я кьван:
Югъди-йифди мичIи йикье.
На ийида эхи гьикьван?
Акатайда ягъиз тергер,
Виридаз вун хьанва лишан.
Я хва текьей ширин шекер,
Я хва текьей туькьуьл явшан.
Мурз илитIдай, мурк тиртIа, вал,
Яд иличдай, цIай тиртIа, вал:
Я хва текьей тIалдин чувал,
Дуьшуьш хьанай вучиз вун зал?
Гъейрибурухъ ишехьдай кьван,
Кьурурна хьи вуна зи чан.
Я хва текьей сефил кфил,
Я хва текьей чIигъи чIагъан.
Ни эцигна вун зи хура,
Сятиналлай хъиткьин хьтин?
Ийида зи гуьнуькъара
На са юкъуз секин хьтин…
Ваз са затIни акунач
Садра кьванни вун феначтIа
Дагъдин гуьтIуь рекьерай,
Садра кьванни чуьхвеначтIа
На жув къайи гьекьерай,
КъекъвеначтIа
Чиг аламай векьерай,
Вуна за хьиз авунач —
Ваз са затIни акунач.
ЭвичIначтIа гьич садрани,
Гьиргьир вацIал цIилерай,
АкъудначтIа, кьисмет хьана,
Балугърин луж чилерай,
Яд хъваначтIа
Паркьулдин чар пешерай,
Вуна за хьиз авунач —
Ваз са затIни акунач.
ЧамарначтIа,
Фири кьуна, балкIандал,
КъугъваначтIа
Са макьамни чIагъандал,
КьуьлерначтIа
Дем худдавай майдандал,
ХъуьренатIа пашмандал,
РикI алачтIа мугьмандал,
Вуна за хьиз авунач —
Ваз са затIни акунач.
Дерт ганатIа
Садра кьванни дидедиз,
КIур ганатIа
Садра кьванни бендедиз,
Битавди я
ЛагьанатIа хирдедиз,
Вуна за хьиз авунач —
Ваз са затIни акунач.
Чим бахшначтIа,
Дуьшуьш хьана, етимдиз,
Чими салам —
Гьалтай гьар са итимдиз,
КIул кIирнатIа гьакимдиз,
Вуна за хьиз авунач —
Ваз са затIни акунач.
Ярдиз цавай
Гьич са гъедни гъаначтIа.
Дустуниз куз,
Душман патал къаначтIа,
Четин юкъуз
Халкьдин юкьва хьаначтIа,
Туьнт чехирар хъваначтIа,
Вуна за хьиз авунач —
Ваз са затIни акунач.
ТIвар паклу я,
ТIварцIел лянет алатIа,
Рекье-хуьле
Ажуз касдихъ галатIа,
РикIе кIус кичI аватIа,
РикIе кIус мичI аватIа,
Вуна за хьиз авунач —
Ваз са затIни акунач.
Зун вуж я?
Садрани вилериз такуна,
Фикирмир, зун усал са кас я.
Аскер я зун руьгьдин танкуна,
Тек кьиникь зун патал басхас я.
Хуш хьана, кам вилик къачурла,
Заз кьулухъ элкъуьнар чидай туш,
Асландин пац акьур чурчул хьиз,
Тум туна, валариз фидай туш.
РикIевай кичI, кицI хьиз, за пучна,
Гьатнава женгерин суракьда.
Гъалибчи тахьайтIа, мад вучда,
Игит яз рекьиз зун алахъда.
Шиир туш за кхьей шиирни,
Гьар са цIар гьахъ хуьдай тфенг я.
Къуй квахьрай машгьурвал, хийирни,
Шаирвал кеспи туш, заз — женг я.
Рехъ я зун мурадрихъ тухузвай,
Серин къуз ракъинин рапрап я,
Жувал чан аламаз атIузвай
Сифтегьан ва тек тир окоп я.
Шиират зун патал тепе я,
КIанзавай чарасуз къачуна.
Лезгийрин пуд лагьай уьлкве я,
Гзафбур кьейи вич такуна.
Мавзолей я ам зи гьиссерин,
РикIивай гуьцI хьана хкахьай,
Югъ я ам зи рагъсуз, зи серин,
ГьакIни ам югъ я зи алахьай.
Шалбуз я, тикдиз зи хуравай,
Каспий я зи дили ивидин,
Гими я тIурфанрин юкьвавай,
Капитан зун я гьа гимидин.
* * *
ГъвечIи тирла, къугъунрикай,
Лугьунрикай икрагь хьана,
Фад чIехи жез кIанзава чаз,
Аялвал фад куьтягь хьана.
Жегьил чIавуз бейхабар я
Чун къвез-физвай йикъарикай.
Жегьил чIавуз фикирзава
Чна анжах рушарикай.
Алукьзава ахпа са вахт —
Чун гьамиша зарулзава.
Уьмуьрдин гьар са югъ чна,
Хазина хьиз, кьабулзава.
Чидач и пуд вахтуникай,
Чун мус гьахъ, мус батIулзава.
АкI я хьи…
Ваз чизвач, гьеле туш хабар ваз,
Зи хура тIурфанар къатизва.
АкI я хьи, чинидин къапар хаз,
Ана са дилиди дилизва.
ХъитI кутаз, кIас ягъиз къвалариз,
АкI я хьи, цекверин кIунтI ава.
Гьарайиз, гъуд гадриз цавариз,
Зи хура гьиссерин бунт ава.
Заз чизмач, вуч хъсан, вуч пис я.
Вуж негьда, низ гуда «ураяр»,
Мус кIевиз рахада, мус кисда…
Суалрин хараяр, хараяр.
Заз вири гьа жув хьиз аквазвай,
Виридахъ жувахъ хьиз агъазвай,
Амма кам вегьей кьван виликди,
Келле физ рагара акьазвай.
Якъин я, къе гьардаз четин я,
ШартI яни намусни маса гун.
Захъ даим хьайиди са чин я;
КIан хьанач жувакай кваса хьун.
КIан хьанач кьисметди тагайди,
Гайиди гъутани чуькьвенач.
Дуст кьаз гьар кар бегьем тахьайди,
Ам шехьиз, зун къвалал хъуьренач.
ТIуб кимиз акурдаз гъил гана.
Цин стIал тIалабна — гьуьл гана,
Гьуьрметдай гьуьрмет яз, кIватI хьана,
Вирида заз санал кьуьл гана.
Зун къенин къугъунра кумукьна.
Гьарда вич гьиссзава Худа яз.
АкI я хьи, тек са зун амукьна
Жув патал судья яз, судья яз.
Ваз чизвач, гьеле туш хабар ваз,
Зи хура тIурфанар къатизва.
Югъ-йифди чинидин къапар хаз,
Ана са дилиди дилизва…
Дидейрин накъвар
1
Чир жедалди
ТIехвер квайди ракъиник,
За садрани фикирначир
Накъварикай дидейрин.
Ракъинин тIехвер!
Нин хуруда тIазвач абур,
Ракдин пхин хирер хьиз.
Амма чизвач садазни,
Шакни физвач
Абур хьунин себеб анжах
Накъвар тирди дидейрин:
Абур гьар сад,
Дидедин нагъв аватна,
Хкахьнавай са кIус тирди ракъинин.
Дидейрин накъвар!
Абур акьван залан я хьи,
Абур акьван ифенва хьи,
Чилин юкьвай тIекв акъудна,
И патай физ,
Хкатзава а патай:
Гьина диде шехьайтIани,
Адан накъвар аватзава
Ракъинал.
2
Заз, дидедин вилелай
Нагъв аватиз акурла,
Гьар сеферда кичIе жезва
Чилин шар,
Ам галукьна,
Орбитадай акъатиз…
«Лезги газетдин» 2022-йисан 41-нумрадай.
______________________________
Бязи затIар кIелайла…
АкI жезва хьи, мад и чилел
Чун хьтин халкь хьайид туш.
Лезгияр я эхир, эвел,
Садазни рей гайид туш.
Пелазгияр бубаяр тир,
Къубадавай КъазатIрин,
Коринф, Рим чи убаяр тир,
Къе куьз амач са затIни?
Персия – чи къадимлу къул,
Лезги чIал тир кьилин чIал.
Ам виридаз хьанвай кьабул,
Ийиз чпин дерди-гьал.
Урартуни Алпан уьлкве
Чи бубайри туькIуьрнай.
Электрик лампа сифте
Лезги хци куькIуьрнай.
Эйнштейнан ери-бине
Гуьне патай, Кркай тир,
Чувуд папа ам гиневаз
Европадиз тухвай тир.
Малум жезва мад «улубрай»,
Чунни Маркс са сихил я:
Чир жезвачни квез кIалубрай?
Адан ватан ЦIехуьл я.
Сталинан дувуларни
Къусар патай жагъанва.
Шолохован хтуларни
Хтун хуьре ацIанва.
Паворотти! А манидар
Къе дуьньядал низ чидач?
Вичин амле Кур Алидар
Ламран хциз куьз чидач?
Горбачеван сифтегьан паб
Табасарандай тухванай.
Ельцин сагърай, кьуьзуь араб
ЦIахур чIалал раханай…
Гьар, гьат тийиз фуни артух,
Дуьньядикай хъелайла,
ХупI туширни жедайтIа тух,
Къундармаяр кIелайла…
«Лезги газетдин» 2023-йисан 46-нумрадай.
_________________________
«АкI жезва хьи, мад и чилел…»
Къази-Агьмед
(Баллада)
1
Къуват хада къуватди, вичелай гужлу,
Ракьни ракьу атIуда, ци туьхуьрда цIай:
Самур пата къарагъай гъулгъула гурлу
Магълубнава пачагьдин кьушунри атай.
Халкьар кIватI жез хкягъай ханарни беглер
Гьарма санихъ кат хьанва, вучдатIа течиз.
Тапаррални гужалди шерикай эллер
Къазадик ква, къазакьри кьаз ягъиз-рекьиз.
Вири авай-авачир мал-къара, чилер
Акъудзава пачагьдин хийирдиз, вахчуз.
Къалмакъалдин кьилевай башчийрин кIвалер
Тахьай мисал ийизва, цIаяр ягъиз куз.
Къази-Агьмед ахцегьви, Самур патан хан
Хуьре амач, катнава хизанни галаз.
Макьсад сад я аданди — хуьнуьх вичин чан
Ва кьве хцин, килигай бубадин чIалаз.
Гьажи-Мурад пачагьдин конвойда авай,
Ана хьанвай адакай аскер гьайбатлу.
ГъвечIи Гьасан къуллугъиз Московда авай,
Офицердин чиндаваз кьушунрин атлу.
ГатIунайла виринра хци жез гьалар,
Такуй лугьуз садазни вичин пад къуьруьз,
Тадиз Къази-Агьмеда, ракъурна хабар,
Эвер гана хканай кьве хвани хуьруьз.
Малумарнай ам хан яз Ахцегьрин патан,
Гьазур хьанай гявуррихъ галаз женг тухуз:
— Вахт атанва чиркеркай азаддай ватан,
Туьрквери чаз и карда куьмекда лугьуз.
Гуя кьулухъ элкъвенай дуьньядин дапур,
ГуьтIуь хьанай, амачир са рехъни гьяркьуь.
Худда тунай дагъвийри ружани гапур,
Ахцегь, Къуба гьат хьанай къиргъинда буьркьуь…
Къази-Агьмед, накьан хан, са чара акваз,
Сугъратлидиз аваррин катнай эхирдай.
Гьана бирдан бейхабар, хизанни галаз,
Маса гана са касди, кьунай есирда.
2
Хкана ам, Дербентдин дустагъда ава,
Акъуднава асмишдай жазадин къарар.
Югъди-йифди кьве вилни акIурна къава,
РикIел хкиз къатканва алатай крар.
Къайгъу тушир са вичиз ганайтIа жаза,
Къарар хьанва Гьасанни кемендиз вегьин.
Жув себеб яз веледдин кьилел и къаза
Атун гуж я гужарин, а кар гьикI эхин?
Масабурун дидардиз, дустагъда авай
Майил-матад, юлдашар къвезва кьил чIугваз.
Тек хан вичин гьуьжреда ава яз субай,
Гьелелиг ам садазни кIан хьанвач акваз.
Эхир сада тIалабна адавай гуьруьш,
Куьгьне урус дустуни, Ахцегьа хьайи,
Шамиль атай къеле кьаз чIавалай таниш,
Тахтбаркадиз пачагьдин кьвед санал фейи.
Хандин рикIел хквезвай сифте акур гьуьл,
Аштерхандал къванцикай чIугунвай сенгер.
Ахпа анихъ — финалди куьтягь тежер чуьл
Ва эхирни Московдин къеледин зенгер.
Хкведайла кьил чIугур Якиман буба,
КIвачеллачиз экъечIай файтундин вилик.
Абурун хуьр са гъвечIи, гьакьдай кьван гъапа,
ЧIижрен муг хьиз, ккIанвай тепедин кIаник.
Ам кьабулнай вирида багъри хьиз чпин,
Алхишардай дидеди, регъуьдай вахаз.
Акъвазайди са кар тир мугьмандиз четин —
ЧIал хъсандиз чизвачир, жезвачир рахаз.
Йисар фенай, хутахнай Дербентдиз Яким,
Тайинарнай важиблу къуллугъдал чара.
Сад — Ахцегьа, муькуьдни — Дербентда гьаким,
Ахкуначир сад-садаз, атIанай ара.
Ахпа, бунтар хьайила, областдин патай
Рахкурнай ам векил яз Ахцегьрин хуьруьз,
Хиве кьуна къуллугъар ва шартIар къулай,
Са жуьре къал къачунвай хан рекьел хкиз.
Амма Къази-Агьмеда кьабулначир дуст,
Виликамаз чизвай ам атунин себеб:
— Акъудзавай кьуьруьк я, ийиз кIанз зун суст,
Жагъурнава векилни туькIвейди ажеб.
3
ТIапIарди ван авуна, ачух хьана рак,
Гьахьна мичIи гьижрадиз къаралту кьакьан.
ЧизвачиртIа лагьана, фидачир гьич шак,
Яким тирди атайди, вичин дуст накьан.
Къад йис кьван тир такуна, дегиш хьанва чин,
Чене ганва, чIар фена экъис хьанва пел.
Зирингди тир виликдай, жунгав хьтин пин,
Гила аку, акъатна руфунни къецел.
Салам гана, жузуна, гьикI ятIа гьалар,
Вичиз ачух лагьана, аватIа, тIалаб.
Гуя Къази-Агьмедан кьуранвай чIалар,
Килигзавай атайдаз, гузвачир жаваб.
Адаз чизвай суьргуьн гун гададиз чIехи,
Гьунар тирди Якиман, дувандал рахай.
Ам Ахцегьиз векил яз хтайла, векъи
Къайда рикIел хкизвай вичи-вич тухвай.
Эхир адай акъатна: «Аллагьдиз шукур,
Вири крар хьайид я эмирдал гьадан».
— Акъваз, Агьмед, а гафар течирбуруз тур,
Аллагьдикай жагъанва квез багьна хъсан.
Аллагь тирни лагьайди, дяведиз къарагъ,
Вегь гявуррин-урусрин гардандиз къайтан.
Ваъ, дуст Агьмед, анавай туьркверин
марагъ,
Квез Аллагьдиз элкъвенва Портадин султан.
Багъишламиш, нагагь ваз авунатIа тIар,
Фикирар я рикIик зи кутазвай гъалаб.
Зун садазни судья туш, квез чида куь кар.
Эхиримжи ви тIалаб? — ганач на жаваб.
— ЧIехибуруз дустагъдин атайтIа къимиш,
Зи тавакъу такуртIа кьадарсуз векъиз,
Гьасаналай вилик зун авурай асмиш:
КIанзавачир, хьанайтIа, заз кьведра рекьиз.
…Пакад юкъуз майдандал, зулун рагъ ргаз,
КIватIна вири Дербентдай агъзур кьван инсан,
Якимаз яб тагана, бубадиз акваз,
Начальникди дустагъдин асмишнай Гьасан.
Бязи затIар кIелайла…
АкI жезва хьи, мад и чилел
Чун хьтин халкь хьайид туш.
Лезгияр я эхир-эвел, садазни
Рей гайид туш.
Пелазгияр бубаяр тир,
Къубадавай къашатIрин.
Коринф, Рим чи убаяр тир,
Къе куьз амач са затIни?
Персия — чи къадимлу къул,
Лезги чIал тир кьилин чIал,
Ам виридаз хьанвай кьабул,
Ийиз чпин дерди-гьал.
Урартуни Алпан уьлкве
Чи бубайри туькIуьрнай.
Электрик лампа сифте
Лезги хци куькIуьрнай.
Эйнштейнан ери-бине
Гуьне-патай, Кркай тир,
Чувуд папа ам гиневаз
Европадиз тухвай тир.
Малум жезва мад «улубрай»,
Чунни Маркс са сихил я —
Чир жезвачни квез кIалубрай? Адан
Ватан ЦIехуьл я.
Сталинан дувуларни
Къусар патай жагъанва.
Шолохован хтуларни
Хтун хуьре ацIанва.
Паворотти! А манидар
Къе дуьньядал низ чидач?
Вичин амле Кур Алидар
Ламран хциз куьз чидач?
Горбачеван сифтегьан паб
Табасарандай тухванай.
Ельцин сагърай кьуьзуь араб
ЦIахур чIалал раханай…
Гьар, гьат тийиз фуни артух,
Дуьньядикай хъелайла, хупI
Туширни жедайтIа тух,
Къундармаяр кIелайла…
Зунни рагъ
Фикирмир, зунни рагъ
Сад-садаз къарши я —
Зун чилел ракъинин
Сад лагьай къунши я.
Гагь-гагь чи арада
Булутар гьахьзава,
Амма за уф гайи,
Гьабурни квахьзава.
Рагъ, гьар югъ хьайила,
Къвезва зи суракьдиз.
Кьведани цуькверай чиг
Хъвазва, эрекь хьиз.
Ахпа чун дуьньяда
Къекъвезва заз ярдихъ.
Яраб руш аматIа, тефей
Чун дакIардихъ?
Гуьруьшдин вахт атай,
Заз хабар ийизва —
МичIи хьун паталди,
Рагъ рагахъ хъфизва.
Цаварин къукърумар
Чи ванлу тостар я…
Зунни рагъ дуьньяда
Сад лагьай дустар я.
* * *
Чидач, квез ахьтин кар хьанатIа,
Заз тIазва, вуч тIазва — тайин туш.
Чидач, куьн а жуьре канатIа,
Зун кузва, кайила, — пипIин туш.
Ргазва, заз даим хъел ава —
Никай я, чидач, нин тахсир я!
АкIана, туьтуьна шел ава,
Вучиз я? — жувазни са сир я.
Секин туш, тади ква, катзава —
Гьиниз я? — фикирдай вахт авач.
Бахтунин суракьда гьатзава,
Чин хъсан ийизва — бахт авач.
Агъазвач ара-бир жувахъни, гагь
Сифте гьалтайди сирдаш я. Гагь
Михьи хъийизва нагьахъни
Ахпа, геж аквазва — угъраш я.
Бязибур паталди зун жуван
Чанни гуз гьасятда гьазур я!
Чпиз са гаф лугьуз мегьрибан
Алакьнач, — вучиз мез агъур я?
…Кьил — табдил, зигьин кур жезва хьи,
Гадарда чIаларни кхьизвай — дуьньядив
Гьуьжет квез я зи,
Жуваз жув бес кьадар течизвай?
Таржумайрикай
Танзиля Зумакулова
* * *
Вахт са затI я виридаз кьит ва мурадлу,
Уьмуьрар чи пай жезва куьруь макъамриз.
Дагъдин хивел дустунихъ акъвазун атлу,
ТакIанвиляй туш физвай сефер давамриз.
Парни вахчун рекьевай ажуздан кIулай
Маса касди, вич галат тахьайвиляй туш,
Серфдай чка гьат тийиз сакIани къулай,
Вичихъ къуват артухан авайвиляй туш.
Гьалтай чIавуз гишиндаз девирда чархи
Инсанди вич тух хьана гузвач фан тике.
Ахвар къвезвач лугьуз туш йифериз яргъи
Куьрпе авай кьепIинихъ галайди диде.
Дяведин цIа, хуьн патал четин къуз ватан,
Гуьлле акьур хуруда рекьизва игит.
Къурбандзавач женгина ада вичин чан
Яшамиш жез кIамачиз, уьмуьр хьана шит.
Низ багьа туш уьмуьрдин легьзеяр, сятер,
Фуни къуват гьакI серфдач, артух я лугьуз.
Сада са затI масадаз гузватIа эгер,
Гузвайди я ам ада вичикай атIуз.
Яшамиш хьун яргъалди я гьардан метлеб,
Кьве уьмуьр гун са кьилиз туш хьи акур кар.
ГьакI ятIани, ксари къурбандзава чеб,
Хуьн паталди гьуьндуьрлу инсан лугьур тIвар.
Балкар чIалай
Сулейманакай пуд негъил
Ашкара тирвал, Сулейман гафунихъ къекъведачир, лазим чкадал адаз виридалайни туькIвей гаф жагъидай ва адан гаф инсанрин рикIелни аламукьдай. Ам рикIел хкизвай вирибуру шаирдин гафунин хцивилихъ галаз санал, адаз гзаф кьадарда мисаларни камаллу келимаяр, къаравилиярни хкетар чир хьайиди тестикьарзава. Адаз гьавайда «Халкьдин камалдин чан алай ктаб» лугьузвачир. Ада вичини негъилризни къаравилийриз уьмуьр гузвай.
1
Садра 8-Мартдин суварин вилик Кьасумхуьруьн райподиз дишегьлийрин вижевай са пальто хкана, ам кIвенкIвечи дишегьлийрикай садаз агалкьунрай пишкеш яз гудайвал тир. Пальтодиз чиновникрикай гзафбуру темягьзавай, амма абуруз гьуьжетриз акъатуникайни чIуру гафар чукIуникай игьтият авай. ГьикI лагьайтIани, чиновникар гзаф авай, пальто — сад. Эхирни абур пальто Сулейманан уьмуьрдин юлдаш Айнадиз пишкешдай фикирдал атана.
Са вацралай райкомдин сад лагьай секретардин кьилив акъатай Сулеймана адаз лагьана:
— Заз чIехи тIалабун ава вавай ийидай.
— Лагь, Сулейман буба, ви гьихьтин тIалабун хьайитIани чна кьилиз акъудда.
— За гзаф тIалабзава, куьне зи къаридиз гайи а пальто вахчу. Адаз пальто хьайи йикъалай заз ам кIвале жагъизмач. АлукIиз пальто, экъечIиз физва кIваляй — къунши папарин вилик дамахариз. Гзаф тIалабзава, пальто вахчу!
2
Садра къунши Сулейман зарафатдиз вегьез алахъна.
— Советрин власть атайла, — эгечIна ам, — уьмуьрда гзаф дегишвилер гьатна, бязи вахтара лап аламатдинбур.
— Квел вун, къунши, акI аламат жезва? — секиндиз жузуна Сулеймана.
— Къачун чна, мисал яз, вун. Виликдай, са бязи верцIи затIарикай рахан тийин, ви суфрадик гьамиша фу жезвачир, ви кIваляй кьиферни кваз катзавай. Гила ваз чIехи пенсия къвезва, рикIиз кIани вири ава вахъ. Гатфарихъ пIинидин тарци хьиз, ви бахтуни цуьк акъудна, Сулейман!
Сулейман фикирлу хьана, ахпа ада секиндиз жаваб гана:
— Дуьз лугьузва вуна, къунши, анжах бахтуникай лагьайтIа, зун вахъ галаз рази туш. Виликдай захъ фу авачир — сарар авай, гила фу ава — сарар авач. Де жува лагь: им вуч бахт я?
3
Сулейманан уьмуьрдай мад са агьвалат.
Райондин чиновникрихъ а девирда машинар авачир, чпин фин-хтун патал абуру гьамиша Сулейманавай машин тIалабдай. Шаир масадаз ваъ лугьуз вердиш тушир, адан и хесет вирида ишлемишдай. Садра вичел кьил чIугваз атай обкомдин сад лагьай секретарь Нажмудин Самурскийдиз ада лагьана:
— Вахчу, чан хва, и машин завай. Гуьгъуьна датIана жунгавар авай каликай хьиз, зи чара атIанва адакай.
Самурскийди, лугьузвайвал, райондин чиновникриз туьгьметарна, абуруни мад, машин тIалабиз, Сулейман инжиклу хъувунач.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 39-нумрадай.
