Вичел чан аламайтIа, 70 йисан юбилей чна санал къейддай. Амма кьисметди и месэла масакIа гьялна. Шаир, гьикаятчи, публицист, литературадин критик, фольклорист, хъсан  редактор ва дуст, чIехи хизандин кьил… Абдулфетягь  Мегьа­медович  Фатахован  хатI гьа­кьван жуьреба-жуьре терефринди тир. Ада тунвай ирс екеди, несилри рикIел хуьдайди я: “Хиялрин зул”, “Ракъинин хъен”, “Вацран пешер”, “Зи экуь гъам”, “Къуншияр” — адан хсуси эсеррин ктабар… Ибурал ада майдандиз  ахкъудай “Шарвили” эпосдин вариант, алатай асиррин шаиррин (Куьре Мелик, Миграгъ Къемер, Рухун Али, Кьуьч­хуьр Саид, ЧIилихъ Абдулгьамид ва мсб.) ирс, халкьдин махар, миса­лар, лезги писателрикай кхьенвай эсерлу къемедаяр ва маса затIарни алава жезва.

“Кард”, “Самур” журналрин, хейлин йисара Дагучпедгиздин, гуьгъуьнлай Дагъустандин педагогикадин институтдин издательст­водин редактор яз, ада туькIуьрай кьван учебникрини программайри, куьмекчи кIватIалри генани еке ирс тешкилзава. Абурукай чи мектебра муаллимринни аялрин гъилера надир шейэр хьанва.

Ада лезги чIалаз урус  ва дуьньядин маса чIаларай А.С.Пушкинан, В.Шекспиран, А.Чехован, хейлин маса авторрин эсерар таржума авуна. Аялар патал кхьей эсеррикай яцIу ктабар ийиз жедай…

Литературадинни культурадин рекье адан агалкьунар «РД-дин культурадин лайихлу работник» лагьай гьуьрметдин тIвар гуналди къейдна… Низ чида, мад гьихьтин кукIушрихъ ам фидайтIа.

Идалайни артух, Абдул Фетягь гзаф намуслу, гъейратлу, маса касдиз гьуьрмет ийиз, куьмек гуз, дуьз меслят къалуриз алахъдай касни тир. Вири крар туна, ам эбеди дуьньядиз хъфена. 2012-йисуз.

60 йисан юбилей къейддайла, за адакай “Имидал атай хтул” кьил гана, очерк кхьенай. Лезгийрин советрин литературадин классик Алибег Фатахован стхадин хва, дугъриданни, гьа имидин бажарагъдикай ва кьисметдикайни пай гайиди тир. Жуьреба-жуьре йисара, гьалара, шартIара арадал атанвай кьисметар. Акьван еке бажарагъдин иесидин — Алибег Фатахован гъавурда акьадайбур лап тIи­мил хьана. Гъавурда акьурбурни адал пехил тир. Гьа пехилвили адан кьилни тIуьна. Амма шаирдин бажарагъди къени чи руьгь хкажзава. Вичин пашманвал, девирдин туькьуьлвал, кьуьруькар ада ялавлу цIараралди  куз хьанай:

Ягъ! Ягъ! Ягъ!

Яда чна уьтквем!

Къизмиш хьурай,

Курай,

Куз-куз

Гьавайриз чукIурай

Хкатдай гьар са

ЦIелхем!..

Кубутвални савадсузвал, рикIе­рин пехилвални туькьуьлвал ядай цIарар вири девирра чаз герек я.

Абдул Фетягьа и адет цIийи девирда вичин тегьерда давамарна:

Заз чида, дуст, закай пачагь, я са шагьни тежерди,

Гъетрени заз къалурзава рехъ тайинсуз сефердиз,

Умуддикай кьуна даях, рикIи ялиз мураддихъ,

Экв язава кьисметди зи руьгь къекъвезвай тегьердиз.

“Зи экуь гъам” ктабдин ачухун яз ганвай и кьуд цIарцIе шаирдин гъамни умуд, кьадар-кьисмет, бягьсни баришугъвал гьихьтинбур  ятIа саки санал ала.

Вичин имидилай тафаватлу яз, шаир Абдул Фетягьа ялав кваз, тIур­фандин къирмажди хьиз язавач кубутвални алчахвал. Ам яшарин жигьетдайни масад я. Фагьум-фикир гзаф я. Аставилелди кIвалах­зава. Умуддин экв хвена, къекъвезвай руьгьдиз рекьер ачухзава. Абурун кьведан рехъни сад я. Бед­бахт­вилеринни татугайвилерин, мичIе­ринни хъенрин, къаяринни саврухрин юкьвай физва. Виликни тайинсузвал ква. Им бес шаир гъамлу ийи­дай себеб тушни?

Инал чаз чи алатай асиррин классикрин кьадар-кьисметдикайни: вилерин экуьникай магьрумай Кьуьчхуьр Саидан, вич гьакьван кIанз, амма вилиз тухвал тагай фана дуьньядин къурбанд хьайи Етим Эминан

(“Фана дуьнья, вуна гьей,

Куда рикIер шумудан?”) гьа­къиндайни хейлин делилар чир жезва.

Лап вафалу дустариз душманар лагь лугьуз, гъибетрин гьал­къа­да тур СтIал Сулейманан ва ­ма­са ксарин рекьерни веревирд хъийи­дай мумкинвални жезва. Аквазва хьи, гьакъикъи шаиррин, чеб датIа­на гьахъвал хуьнин цIарцIел хьайи женгчийрин рехъ бахтлуди, къулайди хьайиди туш. Амма гьа бахтсузвиляй абуруз чпин кьисметдин чIе­хивал аквазвай.

Абдул Фетягьавни агакьнавайди гьа ирс туш лугьуз жедач. Ингье Етим Эминан руьгьдиз бахшна кхьенвай шииррин кIунчIуна ихьтин цIарарни ава:

КIанда заз вун, Эминан чIал,

Нефес хура дар тир чIавуз.

Сухван тIалда акьур хьиз кьал,

Чил-цав жуваз пар тир чIавуз.

 

КIанда заз вун, Эминан чIал,

РикIин тIалар акъадариз.

Гъамлу гьиссдай ацIуриз кIвал,

Ирин хурай авадариз…

( ТIвар кьунвай ктабдин 102-чин )

Гьеле 1976-йисуз кхьенвай и шиирдай Абдул Фетягьа вичи хкянавайди залан пар, четин рехъ  тирди аннамишзавайди аквазва. И рехъ ада хушуналди, вичин рикIин эмир­далди хкянава. Гьавиляй шаирни адакай тIебиатди вичи пай ганвайди хьана. И карни чаз адан, Етим Эминаз хьиз, вичин ими Алибег Фа­та­ховаз, Куьре Меликаз, СтIал Саядаз ва  гзаф масабуруз бахшна кхьенвай шииррин кIунчIарай, хайи чIалаз ва чилиз бахшнавай манийрай, “КIири Буба”, “Саидан экв”, “Девир накъвада” ва маса поэмайрай, муьгьуьббатдин  ширинвилизни туькьуьлвилиз бахшнавай адан лирикадин эсеррай хъсандиз чир жезва.

Кьве пай хьанвай ватандинни и чилерал алай халкьдин кьисметдини, къвердавай хирде жезвай хайи чIалан гьалдини, къуллугъдани пулда вил туна чпи-чеб маса гузвай тапан дустарини, вафасузвал къалурзавай кIанидани, кьатI хьайи хтар хьиз, гьарма саниз акъатзавай кур веледрини,санлай вири дуьньядин бедвилерини шаирдин рикIе хразвай гъамарин чилер гзаф я. Адан рикIи гьа гъамарай экъечIиз ялварзава.

Ватанда зи — Лезгистанда

Кьве стха чун хьана чара.

Са пад я хъен — гьа са танда,

Квадарнавай кьадар, чара…

 

Кьве стха чун — беден гьа са,

АтIанвай кьве патал емиш.

Эхь, девирдин я им кьиса,

Авай вичихъ чIулав нехиш…

( “Зи экуь гъам”, 28-чин ).

* * *

Вири квахьна квахьна завай —

Чуьллер, вацIар, тамарни,

Къарниярни, физвай цавай,

Булахарни, кIамарни…

 

Амач  вун, хуьр, гуьзел, хайи,

Эверринни хабаррин.

АкI я, вилик кIвалер къайи

Ква махарин, тапаррин.

 

Масабур я никIер, гъурар,

Цуьквед таран тIурарни.

Гуьгьуьл, кутур жувак гурар,

Ахку аби нурарни…

( “Зи экуь гъам”, 68-чин ).

Чи квахьнавай хуьреринни убайрин, дибдай акъатнавай багъларинни чIурарин, баябанлухриз элкъвенвай никIерин гьайиф ни чIуг­ваз­вач?.. Шаирдин рикIе авай тIал чи виридан тIал тушни?

Вичин вири эсерра, чна винидихъ къейднавайвал, формадин жигьетдайни авторди лезги шииратдин гьам къадим жуьреяр, гьам ги­ла ишлемишиз гатIуннавайбурни манадив кьадайвал устадвилин вини дережайриз акъудна. Шиирар — 7, 8, 10, 11, 13 гьижадикай ибарат яз, кьуд цIарцIин, кьве цIарцIин, муьжуьд цIар­цIин, цIикьвед  цIарцIин, гьадалайни гзаф цIараринбур. Абур везиндин жигьетдайни авазлу ва цIалцIам я. Гьавиляй хейлин чIалар къе манияр яз чи сегьнейрални меж­лисрал тикрарзава. Им шаирдин халкьлувилин асул шагьидвал я.

Зи лезги чIал, захъ авай са багьади,

Чуьхуьзва за жуван руьгь ви нурара.

Дидедин мез, играмиди, алади,

Тухузвайди уьмуьрдин зун гурарай.

 

Эминанни Сулейманан саз я вун,

Лезги чилин абурни я, наз я вун.

Зи чан, намус, гьерекат я лезги чIал.

Мярекат я, берекат я лезги чIал,

Дегьзаманрин суьрет я вун, лезги чIал,

Зи илгьамдин девлет я вун,лезги чIал…

( “Зи экуь гъам”, 347-чин ).

Икьван кIанивал, играмивал къалурзавай чIалар шаирди вичин имидилай гуьгъуьниз чи халкьдиз эбеди яз вафалувал къалурзавай, хуьзвай ирс тушни бес!

Мердали Жалилов