Къенин юкъуз Дагъустандин мулкунин 4 миллионни 346 агъзур гектар чилер  хуьруьн майишатдин тайинвал авайбур, абурукай 3 миллионни 220 агъзур гектар — хуьруьн майишатди менфят къачузвай муб­­лагь ва бегьерлу мулкар я. 1 мил­лионни 700 агъзур гектар малар хуьдай ва я абур санай-масаниз куьчарун патал ишлемишзавай чилерик акатзава. 

Гьа са вахтунда  500 гектар чил зирзибилди кьунва, ам  ишлемишиз жедай гьалда авач. Четин маса  ме­сэла — хуьруьн  майишатдин  тайин­вал авай  чилерал  мукьвал-мукьвал капитальный эцигунрин объектар гьалтзава. Малар хуьн патал ча­ра авунвай чилерал гьатта хуьрер арадал атанва.  И ва  са жерге маса месэлайрай кьил акъудун патал 16-октябрдиз Россельхознадзордин Дагъустандин управлениди алай йисан 3-кварталда ахтармишунринни гуьзчивалдай кIва­лахар тамамардайла  къанундин  къайдаяр уьмуьрдиз куьчуьрмишунин нетижаяр  ачухдаказ веревирд авунин мярекат кьиле тухвана.

Мярекатда  ветеринариядин ва фитосанитариядин рекьяй гуьзчивалдай Федеральный къуллугъдин Чечен Республикадин Управленидин  руководитель Хожаагьмед Хасиева, РД-дин аграрный политикадин ва  тIебиатдикай менфят къачунин рекьяй Комитетдин  председателдин заместитель, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Хазали Мисиева, Дагъустан Республикадин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министрдин заместитель Арслан Сайпуллаева, республикадин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводин, Роспотребнадзордин, Прокуратурадин векилри ва республикадин карчийри иштиракна.

“Къенин юкъуз гуьзчивалдай органри неинки арадал атанвай  тахсиркарвилер винел акъудунин, гьакIни абурун вилик пад кьунин кIвалахдиз фикир гузва, гьикI ла­гьай­­тIа  винел акъуднавай  тахсиркарвилерин чIехи пай субъектриз къанундин чарасуз  истемишунрикай хабар тахьунин нетижада арадал атанва”, — къейдна мярекат ачухай  Россельхознадзордин  РД-да авай  управленидин руководитель Къурбан Рамазанова. Ада малумарайвал,  государстводин гуьзчивилин къурулушдин реформа уьлкведин Кьилин тапшуругъдалди  тамамарзава. Адан бинеда государстводин ресурсар виниз тир хаталувал авай чкайрал желбун, гьа са вахтунда намуслудаказ чпин майишат кьиле тухузвай субъектрал алай административный пар тIими­ларун ава.

Россельхознадзордин Дагъустандин управленида хаталу чкайриз фикир гунихъ элкъуьрнавай и къайда  уьмуьрдиз куьчуьрмишзавай жуьредикай кьиле тухузвай ахтармишунар, винел акъудзавай тахсиркарвилер ва жермейрин кьадар  дегиш жезвай тегьердиз килигна нетижа хкудиз жеда. ИкI, алай йисан сифте кьилелай инихъ  ветеринариядин гуьзчивилин рекьяй  къайда чIурай 100-далай артух дуь­шуьшар (санлай къачурла,  406 агъзур манат тешкилзавай), тумчивилин хиле — 227 дуьшуьш (са шумуд цIуд агъзур манатдин) винел акъуднава.

Руководителди къейд авурвал, икьван чIавалди  мукьвал-мукьвал гьалтзавай тахсиркарвилер  чилел гуьзчивал авунин хилез талукьбур я. И хиле винел акъуднавай тахсиркарвилер  3,3 миллион манатдиз барабарбур я.

“Тахсиркарвилерин себебар,  виликдай авайбур гьибур тиртIа, гьа­бур яз ама —  иник хуьруьн майишатдин  чилер тайин макьсаддалди ишлемиш тавун, накьвадин  бегьерлу къатар хуьн, чилер ацахь тавун патал лазим серенжемар кьабул тавун  ва мсб. акатзава”, — малумарна Къурбан Рамазанова.

Мярекатдин сергьятра аваз Россельхознадзордин управленидин руководителдин заместителри ва отделрин  начальникри 2018-йисан 3 кварталдин вахтунда кьиле тухванвай кIвалахдикай суьгьбетна. Кьилди къачуртIа, фитосанитариядин гуьзчивал авунин, набататрин карантиндин, малар азаррикай хуьнин рекье кьабулнавай серенжемрикай хабар гана.

Месела, Россельхознадзордин  РД-да авай управленидин руководителдин заместитель Заур Къарачаева къейд авурвал,  карантиндик акатзавай объектар винел акъу­дун патал государстводин инспекторри  алай йисуз тахминан 404 агъзур гектар чилер ва теплицаяр ахтармишнава.

Гьа са вахтунда  ада гьатта виринра гьалтзавай тахсиркарвилерикайни лагьана: карантиндин объ­ек­тар винел акъудун, абур тергун патал лазим серенжемар кьиле тухун тавун,  санай-масаниз тухузвай  ва ви­чик зиянкар организмаяр хьун мумкин тир парцин, адан иесидин гьакъиндай  къалп делилар агакьа­рун.

“Ихьтин тахсиркарвилери карантиндин объектар гегьенш майданра чукIунал, набататриз ва чилиз зиян гунал гъун мумкин я. Ам­ма бязи районра чалай карантиндик квай объектар чкIанвай майданар тамамдаказ михьи хъийиз алакь­нава”, — лагьана Заур Къарачаева.

Ветеринариядин рекье авай гьалдикай гьайванрин сагъламвал, малдарвилин хилен суьрсетдин хатасузвал таъминарунал  госветнадзордин отделдин начальник Руслан Оздемирова  лагьана.

Ада хабар гайивал, и хиле мукьвал-мукьвал гьалтзавай тахсиркарвилерик акатзава: малдарвилин хилен суьрсет ам гьинай ятIа ва гьихьтин гьалда аватIа къейднавай  ветеринариядин лазим тир документар  галачиз, ам ветеринариядинни санитариядин  жигьетдай ахтармишнавайди тестикьарзавай  муьгьуьр алачиз агакьарун; майишатдин майдан тамамдиз жугъундалди кIевир тавун; малариз гузвай­ алафар, ем, яд хатасузвилин жигьетдай ахтармиш тавун.

РФ-дин государстводин сер­гьятдал погранветконтролдин ва транспортдин  отделдин начальник Гьажимегьамед Азаева  ветеринариядин рекьяй электронный  серти­фикат къачунин чарасуздаказ элячI­на кIанзавай къайдадикайни лагьана.  Малум хьайивал, и жигьетдай Дагъустан эхиримжи чкайрикай садал ала. “Майишатчивилин субъектри “Меркурий”  системада регистрация ийиз тади къачузвач.  Къенин йикъалди 123 агъзурдалай артух майишатрикай  программадикай менфят къачунвайди анжах 5 процентди (6245) я. Асул гьисабдай­ ибур виликдай документар  чарарал алаз туькIуьрнавай ксар я. Абур вири электронный документрал элячIнава. Амай паюни лагьай­тIа, икьван чIавалди документар авачиз гьикI кIвалахза­вайтIа, гьакI кIва­лахун давамарзава. Амма,  и системада кIвалахиз кIан тийизвайбуруз чир хьун лазим я, абур адал эля­чIу­низ гьикI хьайитIани мажбур жеда, тахьайтIа абурувай чпин пар санай-масаниз тухуз, туьквенриз вахкуз, маса гуз жедач”, — тагькимарна  ада.

Арслан Сайпуллаева кIватI хьанвайбурун фикир зирзибилдин жигьетдай арадал атанвай гьаларал, районрин администрацийрин кьилери зирзибил гадарнавай чкаяр туькIуьр тийизвайдал, чIехи пай хуьрера  хъуртар какатай чкайрал арадал атанвайдал,  абуру тIебиат­диз, гьакIни инсандин сагъламвилиз еке зарар гузвайдал желбна.

“Чна ихьтин дуьшуьшрикай ван алаз лугьузвач, гьа са вахтунда ибур кьетIен важиблувал авай месэлаяр я. Зирзибил гадарнавай хъуртарал датIана малари “сейрзава”, абуру анай чиркин затIар незва, нетижада малдин якни, некни зегьерламиш, зарарлу жезва.  Чна лагьайтIа, и кар гьич кваз такьуна, какатай чкайрилай и суьрсет маса къачузва, аялриз гузва. Нетижа гьихьтинди ятIа квез аквазва — къенин юкъуз Дагъустан чIуру азарар арадал атунин рекьяй сифте жергейриз акъатнава. ТIалабзава квевай, дикъетлу хьухь, ахтармиш тавунвай суьрсет ишлемишмир”, — лагьана ада.

Жасмина Саидова