Мегьамедов  Гьамидуллагь  Исмаилович… Илимрин доктор, профессор,  педагог, бажарагълу методист, РД-дин Халкьдин Соб­ранида саки 30 йисуз вич хайиди тир Сулейман-Стальский райондин патай векилвалзавай депутат (алай вахтунда чи парламентда адалай яшлуди, яни яргъал йисара ина векилвалзавай, законар гьазурзавай кас авач же­ди), общественно-политический деятель… Гзаф дережаяр рикIел къвезва. АкI жезва хьи, хсуси уьмуьр адахъ авач, вири къуватар Да­гъустан ва дагъустанвияр патал серфзава.

Амма адахъ хъсан хизанни ава. Уьмуьрдин юлдаш Тамила Саидовна — педагог, доцент, ДГУ-дин лицейдин директор; рухваяр Назирни Самир — кьведни чIехи къуллугъчияр; руш Мадина — ДГУ-дин доцент, хтулар – студентар, школьникар… И  терефриз фикир гайила, чун рахазвай игит, чи юбиляр, чIехи алим тирди хьиз, чIехи гьакимни я! Бахтавар буба, чIехи бубани я…

Чна макъаладиз “Дагъустандин лап хъсан хва!” кьил ганва. Ягъалмишвал туш. Ихьтин къимет адаз вичин 70 йисан юбилей къейддайла тешкилай чIехи межлисдал рахай государстводин лап зурба деятелрикай сад тир, гилани вич чи  республикадин Госсоветдин Гьуьрметлу Председатель яз амай Мегьамедали Мегьамедович Мегьамедова ганай.

Ада Гьамидуллагь Исмаиловичан кье­тIен агалкьун яз а кар къейднай хьи,  алатай асирдин 90-йисара, Дагъустан гьатай лап четин имтигьанра, ам битавди яз амукьдани, амукьдачни, Россиядихъ галаз санал жедани, жедачни лугьузвай четин суалар кватай вахтунда, республика дявединни чукIурунрин къурхулувилик кутунвайла, Халкьдин Собранидин депутатрикай сад яз, чи юбилярди лап камаллу рехъ хкядай къуватар тупламишнай, Дагъустан чукIуникай хвенай. Къе чна давамарзавай рехъ гьа чIавуз хкягъайди я. Чун Россиядихъ галаз, адан къакъудиз тежедай битав пай яз, санал ала, инлай кьулухъни икI жеда…

Къе цIуд йис алатайлани, чна а гафарин гьахълувал гьиссзава. Гьамидуллагь Исмаилович республикадин, хайи халкьдин лап хъсан рухвайрикай сад яз ама!

* * *

Йисар гзаф фенва. Рекьерни тIимил атIанвач. Такурдини амач жеди.  Аялвал Ва­тандин ЧIехи дяведин залан йисарал гьалтай вирибурун ивида а чIаван заланвилерин кьел ама жеди. Гьамидуллагьал лагьайтIа, а имтигьанар генани заландиз ацалтна. Гьеле пуд йиса авайла, хайи дидедикай магьрум хьуни гьихьтин завалра аял твадатIа рикIел гъун четин туш. Гьамидуллагь Исмаиловичан чинин атIугъайвал, чи фикирдалди, гьа имтигьанри багъишнавайди я. Ам ивидин хесетдиз элкъвенва.

Чин атIугъай вирибур мишекъатбурни жедайди хьиз я. Амма чи юбилярдин кьисметди ва крари масакIа фикириз тазва.

Вичиз кесибвал такур касдиз кесибрин къадир чир жедач лугьуда. Гьамидуллагь Ис­маиловичаз лагьайтIа, винидихъни къейднавайвал, а дарвилерни татугайвилер кIа­май кьван акуна. Диде амачир, вад аял галай буба, кьил хуьз сифте Бакудиз, анайни аскервилин частариз фена. Дяве алатай­далай кьулухъ мад хайи Чуьхверхуьруьз ­хтана…

Гьамидуллагьан рикIелай вич, кIвачел бегьем шаламарни алачиз, хайи хуьруьн сифтегьан школадиз, ахпа, саки гьар юкъуз 7-8 километр рехъ атIуз, Хутаргърин 7 йисан школадиз фейи вахт алатзавач.

Дербентдин педучилищедик экечIайла адазни чIехи стхадиз кьведаз са фуфайка, кьведаз къвезвай 12 манат пул авай.

Пагь, ина урус чIалан муаллим Баланев Иван Мироновича дагъдин хуьряй атанвай гададал чIугур кьван зегьметар! Сифте кхьей диктантда 20 — далай виниз гъалатIар авай. Амма педучилище и жегьилди яру дипломдалди куьтягьна. ИкI, ам ДГУ-дин филологиядин факультетдизни гьахьна.

Кьвед лагьай курсунилай башламишна, Гьамидуллагьа С.М.Кирован тIварунихъ галай стипендия къачуна. Илимдин кIвалахриз ада чIехи майилвал къалурна. Иниз килигна ам гьа университет акьалтIарай йисуз Ленинграддиз, аспирантурадиз рекье туна. Ана кьве йисни зуралай ада урус чIалан синтаксисдай илимдин кандидатвилин диссертация хвена.

— Университетда кIелай вахтарни рикIелай фидайбур туш,  — суьгьбетзава алимди къе. – 1958-йисуз хам чилер къарагъариз Къазахстандиз фена. Хъсан кIвалахна лугьуз, “Хам чилер къарагъарунай” медаль гана.

Педучилищеди ва университетди, гуь­гъуьнлай аспирантурадини гьикьван дустар, гьикьван шад ва пашман декьикьаяр ба­гъиш­на! Зугьрабахуьруьнви Заман Нурметович Османов, гуьгъуьнлай Дербентдин 3-нумрадин юкьван школадин директор хьана, кье­пIирви Абдуллаев Эседуллагь, Берикейдин школадин директор хьайи, адан бажиди (дидедиз икI лугьузва) аспирантурадиз фидайла, вичи храй гамунин пул зав вуганай, рикIел хкида гилани Гьамидуллагь муаллимди…

* * *

И касдихъ галаз чи рафтар фадлай ава. Гьеле студент тир вахтара ада ДГУ-да, кандидатвилин диссертация цIийиз хвена хтанвай жегьил алим яз, кIвалахзавай. Сифте­ са шумуд вацра ассистент, ахпа муаллим,  доцент, кафедрадин заведующий яз зегьмет чIугуна. Комсомолринни жегьилрин соб­ранийрал, суваррин мярекатрал ада ийидай чин кьун тавур ачух рахунар, адан истемишу­нар кьетIенбур тир. Аквар гьаларай, вичивай ва амайбурувайни гзаф истемишдайвиляй, адакай лап жегьилзамаз филологиядин факультетдин деканни хьана. Амма а чIаван фи­лологиядин факультет ДГУ-дин, белки, пудай­ са пай тир жеди. Гьамидуллагь Исмаиловича вичин хивез чIехи жавабдарвал къачунай.

А жавабдарвал ада кьилизни акъудна. Саки вири йисара филологиядин факультет гьам кIелунрин, гьам  общественный кIвалах­рин, гьам илимдин  ахтармишунар кьиле тухунин рекьерай сад лагьай чкайрал хьана. Филологиядин факультетдин декандиз гьукуматдин пуд награда  гана…

Жегьил алим, лап хъсан пешекар ва тешкилатчи СССР-дин вузрин управлениди урус чIалай лекцияр кIелиз къецепатан уьлквейриз: Афгъанистандизни Польшадиз рекье тур вахтни рикIел хквезва…

* * *

Гьамидуллагь Исмаилович Мегьамедов чи республикадин школайрин илимдинни ахтармишунрин институтдиз руководство гуз хтай вахтни кьетIенди я. Институтдикай чи школаяр патал учебникринни методикайрин лап гужлу центр авунин чарасузвал авай. Дагъустандин школа вичин истемишунрал гьалтайла, дугъриданни, гьич санани вичиз тешпигь авачирди я. Гьич тахьайтIа чина кьуд жуьредин школаяр, чебни цIуд чIалал рахазвай, авайди садазни сир туш. Алай вахтунда чкадин 14 чIаларал школайра тарсар гузва. Бес гьакьван чIаларалди ва жуьреба-жуьре школаяр патал кIелунрин программаяр, планар, учебникар, методикадин пособияр, ма­са­ материалар гьазурна, ахтармишна, чап­дай­ акъудна, чкадални агакьарна кIанза­вач­ни!..

Гь.И.Мегьамедова руководство гузвай йисара Школайрин институт саки пуд сеферда чIехи хьана. Адакай гьакI са школадиз къуллугъзавай ваъ, аялрин бахчадилай башламишна вуздив агакьдалди кIелунинни тербиядин месэлаяр ахтармишдай Педагогикадин илимдин институт хьанва. Вирироссиядин майданда адаз ухшарди авач.

Дагъустандин школаяр патал и институтдин метлеб ва важиблувал гьакьван екеди я. Милли чIалар ва литератураяр, адетар ва культураяр, тарих ва жуван край чирунин кар, гьелбетда, чIехи урус чIалахъ галаз санал, вини дережада тун тавунмаз чавай чахъ милли компонент авайди, чун гьакьван чIалар, литератураяр, адетар, къайдаяр, хесетар авай республика тирдини субутариз ва тарихдай чав агакьнавай ирсни хуьз тежедайди успат авун — им гъвечIи месэла яни!  Гьа и кардани Гьамидуллагь Исмаиловича вич гьакъикъи ватанперес, Дагъустандин гьа­къикъи рухвайрикай сад тирди субутна. Институт яшамиш жезва, адан мумкинвиле­рикай чи республикадилай къецени менфят къачузва.

И кар ада вич эвелдай ДАССР-дин Верховный Советдиз, ахпа Халкьдин Собра­нидиз депутатвиле хкягъайла мадни ви­кIегь­да­каз виликди тухвана. Ам Дагъустандин чIа­лар хуьнин, мектебра чирунин месэлаяр гваз датIана женгина хьана, гилани и рехъ давамарзава. Институтдай вич хъфенвайлани…

Галаз-галаз саки 30 йисуз адакай депутат хьун, хайи райондин агьалийри адаз гьахьтин ихтибар авун дуьшуьшдин кар туш. И йи­къара юбилярдиз, райондин вилик лайихлувилер гьисаба кьуналди, Сулейман-Стальский райондин Гьуьрметлу агьалидин тIвар гана. Гьамидуллагь Исмаиловичан гафунин кIевивал ва активвал себеб яз, бахчайрилай башламишна, вузар акьалтIар­­далди Дагъус­тандин аялриз ва жаванриз хайи чIалар ва литератураяр чирдай мумки­нвал хвена. Гьадан гуьзчивилик кваз ва вичи кьил кутуналди, чи республикада урус чIал чирунин махсус программа (2007-2010-йисар), образо­ванидин жигьетдай цIийи закон ва концепция арадал гъана. И документра чи республикада хайи чIалар ва литератураяр, культура ва адетар вири аялри (хуьр ва я ше­гьер талгьана) чарасуздаказ кIелун заминламишзава. Диде-бубайрин хушуниз кIанивал ваъ. Чахъ чи руьгь, чи гележег, чи милливал амукьун патал им лап важиблу кIвалах тирди субутна­.

Гьа ихьтин кIвалах себеб яз, чпихъ виликдай кIелун-кхьин авачир агъул, цIахур, рутул халкьаризни алфавитар арадал атана. Ибур чи юбилярдин садрани рикIелай алудиз тежедай лайихлувилер я.

Институтдин коллективди ам рикIелай алудзавач. Вири кьилин мярекатра Гьамидуллагь Исмаилович кьилин тамада, руководитель, меслятчи, насигьатчи яз ама.

* * *

Чи чIехи юлдаш ва амадаг, халкьдин чIе­хи хва 80 йисан гирведал ала. Анлай адаз вич фейи рекьерни, вилик кумайбурни хъсандиз аквазва.

ГьакI давамра, мягькемдиз яхъ жилавар,

Зайиф тежез рикIин, руьгьдин къилавар.

Халкьдин хвавал, хайи чилин архавал

Къадимлу хьуй, къизгъинди яз захавал!

Ви баркаллу юбилей тебрикзавай “Лезги газетдин” редакциядин коллектив.

Мердали Жалилов, Эмираслан Шерифалиев