И йикъара чи гьукуматдин кар алайбурукай сад тир “Россия 24” телеканалдай “Агитпроп” (агитация ва пропаганда) лишандик кваз тешкилай са шумуд къалуруни зун и ве­ревирдер кхьиниз мажбурна. ГьикI хьи, XXI асирда, алимри виликрай гьич фикирдизни гъиз тахьай хьтин технологияр ва тадаракар, цIийи-цIийи дарманар кардик кутазвайла, гьакьван залан азарар (меф­тIе­дин, психикадин, ивидин, рикIинни да­маррин), гьатта “кесиб” ва “девлетлу” хьунин жуьреба-жуьре себебарни, инсанрилай “алуддай” кьетIен “бажарагъ” авай “жерягьарни” гзаф жезвайди раижзавай. Ихьтин аламатар чи чIехи шегьер­да — Санкт-Петербургда, Москвада, Екатеринбургда, Самарада, масанрани жезва. Бес илимдин маканривай яргъа авай чи хуьрерани къазмайра вуч керематар кьиле физватIа?

Гаф кватай чкадал лугьун: чи хейлин­ хуьрерани шегьерра чпив жуьреба-жуьре тешкилатрин, клубрин, сектайрин “дипломар”, “сертификатар”, “тарифдин чарар” гвай “аяндарар”, “кьетIен алакьу­нар” авай ксар тIи­мил гьалтзавач. Акь­ван­ чкадал къвезва хьи, илимдихъ, гьа­къикъи медицинадихъ, пе­ше­кар духтуррихъ инанмиш тежез, аяндар “жерягьрин” патав физвайбур, гила гриппдиз, ярариз, маса азарриз акси рапар ягъуникайни кьил къакъудзавайбур гзаф жезва.

Жерягьвилин бажарагъ тIебиатди ганвайбур ерли авач лугьуз жедач. Вири девирра хьайиди я ахьтинбур. Исятдани­ авайди я чпин гъиликай, гафуникай тIал, дерт алайбуруз себеб, дава-дарман хкатзавайбур. Вилерин азарар себеб яз, зун гзаф духтуррин патав акъатна. Заз абурун мецин ширинвили, акьулдин деринвили, пешекарвилин чирвилери дарманрилайни артух таъсирзавайди хьиз я.  Амма абур жерягьар — аяндарар туш эхир. Абур вини дережадин пешека­рар я! Абуруз чпи сагъарзавай азаррин кIан-пун, себебар — вири чизва. Чпихъ­ни  самбар йисарин тежриба хьанва…

Маса жуьредин “жерягьарни” гьалтзава. Гагь-гагь бязибур газетрин, журналрин редакцийризни къвезва. Виридалайни артух сивяй-сивиз, хьрарикай-хьрарик хабарар чкIизва.  Чара кIанзавай инсанар абурун патав финни ийизва…

Пара вахтара и цIийи “аяндарри” халкь ал­датмишзавайди кьатIузвач.  Бя­зибуру гьат­та­ “туькьуьл гьакъикъатдилай ширин таб хъсан я”, лугьуз,  рекьизвай факъирдивайни эхиримжи кепекар, къиметлу затIар къакъуд­зава.

Телеканалдай къалурай сеансри раижзавайвал, “аяндаррин” асул пай инай-анай, иллаки Европадай, Америкадай, Израилдай, Эмиратрай къвезвай луту­яр­ни алверчияр, чпин алакьунар лап ха­талу жуьреба-жуьре сектайра, чинебан клубра ахтармишнавай, инсанар алдатмишдай рекьер дериндай чирнавай “магарни” “психологар”, бегьемдиз арадал татай виликан духтурарни фармацевтар, мадни пара чалкечир фалчиярни гьарамзада лутуяр, яни чинавай ягь, рикIе­вай намус­ квадарнавай яланчияр я. Ибуруз инсанар  алдатмишун, абурув гумай эхиримжи кепекарни къа­къудун са куьнайни туш. Клубриз кIватI­завайбурни ажузбур, кьуьзуьбур, ял­гъуз­бур, серфе квахьнавайбур я. Россия тирвал къе­къвезва абур. Са къадагъа, са къурхуни авачиз. Виликамаз малуматар чукIуриз, кIватIзава санал, къакъудзава пулар, сагъламвал амайдалайни бар­батI­зава.

Вучиз икI жезвайди я? За фикирзавайвал, телеканалдин передачадин авторрини тестикьарзавайвал, ихьтин “алакьунар” авай ксар пара хьун чи общест­вода санлай гьалар пайгардикай хкатза­вай ва я хкатнавай  вахтарал ацалтзава.

Эхь, СССР чукIурдайла, гьар юкъуз вири кьилин каналрай Чумаканни Кашпировскийдин сеансар къалурдай. ЧIа­ла­хъарзавай инсанар чеб мадни жегьил­ хъхьунихъ, уьмуьр къулайди хьунихъ. Та­рашчийри уьлкведа къурмишнавай “прихватизациядин” керематриз фикир гудай мажал тазвачир. Анжах зегьмет чIугуниз, женгиниз экъечIуниз эвер гуда­чир. Илимлувилин мумкинвилер ри­кIел­ни гъидачир. Цавариз, чилериз ялвар ая — куьн сагълам жеда лугьудай.

Ватанни, вижданни, агьвални къакъудайдалай кьулухъ, чпи тапарарзавайди тир лу­гьуз, гила хиве кьазва… Гила мадни майданар цIийи “аяндаррин” гъиле тунва. Абур къалур тийизвай канал, кинодин лент бажагьат ама.

И кар яшлу агьалияр пенсиядиз экъе­чIунин вахт яргъал вегьинин къанунар кьабулдайла мадни къуватлу хьанва. Парабурук къалабулух  кутунва.

“Россия 24” каналдай тешкилай ва тикрарзавай хьтин “агитпроприн” метлеб халкь уя­ха­рунихъ, лутуйривни ягьсузрив жув ал­датмишиз тун тавунихъ элкъуьрнавайбур тирдал шак алач.

Лутуйриз рехъ чи законрин бушвилини, медицинадин  илим, инсанар сагъар­дай идарайрин кIвалах зайиф хьунини, чIехи пай агьалийрихъ а къуллугъ­рай­ гудай пул тахьунини (кесибвили) ачухзавайдал шак алач. Шумуд йис я, чина образованидинни илимдин хилера “реформаяр” лугьудайбур кьиле тухуз. Нетижада хъсан гзаф пешекарар чинай масанриз катнава. Мектебар, вузар учебникар авачиз ама…

Илим, медицина, образование, спорт, сагълам уьмуьрдин къайдаяр хуьн, виликди тухун патал уьлкведин ру­ководство маса те­гьерда рахазва. Ви­лик гьакъикъи программа­яр, “рекьерин картаяр”, тапшуругъар эцигзава. Ам­ма… Гзафбуруз а гафарин я ван къвезвач, я ван текъвезвайдан амаларзава. “Либерализм” лугьудай завалди цуьк акъуднава, обществодин къанунрин къадакьар бушарнава, хейлин крар герек туширбур хьиз къалуриз алахъзава. Гзаф къуватар серфзава чIуру, чIулав ниятар къенибур хьиз къалуруниз. Нин  хийирдиз?..

Зи рикIел арифдар Сулеймана лагьай гафар къвезва:

Инсанарин бязибуруз

КIанзавач инсанвал ийиз.

Гафар пара  ширин къалуз,

Фикир туш хъсанвал ийиз.

 

Фагьумна за: са бязибур,

Кепекдихъ маса гуз абур,

Вичи-вич кьаз лап такабур,

КIанзава уьзданвал ийиз…

 

Юзуриз гагь-гагь пIузарар,

КIуф хъуьрез, экъисиз сарар,

Ажузбуруз гуз кичIерар,

Вичи гьакI уфтанвал ийиз.

 

Вич хинни яз, гъуьр хьиз акваз,

Яргъалай фекъир хьиз акваз,

Вич са умун къуьр хьиз акваз,

Чинеба — “асланвал” ийиз…

И чIалар шаирди вичин вахтунда тапан коммунистрикай лагьайбур я. Тапан жерягьривни, тупIал духтурривни, карчи аяндарривни абур акьван  хъсан кьазва хьи! Таб — гьилледалди я кьил хуьз, я яргъалди рехъ давамаризни хьайиди туш. Амма гузвай зиян…

Азарар вири — куьгьнебур, гагь къати­, гагь яваш жезвайбур. Жерягьар?.. ЦIийи­бур, чебни — иштягьар садрани яваш тежербур… Гьа им, за кьатIуз­вай­вал, къалабулух артухарзавай карни я. Вилик пад гьикI кьада?.. Ни кьада?..

Мердали Жалилов