Яшайишда кьетIен гьалар- им садлагьана инсанрин ва эменнидин  саламатвилиз къурху гудай хаталувал арадал атун я. Ихьтин вахтунда чпи-чеб гьикI тухвана кIан­­датIа чизвай ксар гзаф ава. Ам­­ма гьакъикъатда лагьайтIа, ихьтин гьалар арадал атайла, къалабулух акат тавуна, пландин бинедаллаз кIвалахар тамамариз алакьун четин я. Гьар гьикI хьайи­тIани, жува-жув гъиле кьуна кIан­да, гьикI хьи, и кардилай эмен­нидин ва инсанрин саламатвал аслу я.

Чун яшамиш жезвай кIвалер газдалди, электричестводалди ва турбайрай къвезвай целди таъмин я. Цивилизациядин вири и затIари чи уьмуьр къулайди ийизва. Гьа са вахтунда абур, чи уьмуьрни сагъламвал хьиз, чи эменнини хаталувилик кутазвай себебризни элкъвезва. Ингье са шумуд:

— ЦIай кьун. ЦIукай менфят къачудайла, хатасузвилин къайдайрал амал тавунин ва я куьруь замыканидин нетижада арадал къвезва.

— Газ ахъа хьун. Газдалди таъмин тир кIвалера газдин плита ва я колонка дуьз ишлемиш тавунихъ галаз алакъалу яз арадал къвезва.

— Турба пад хьун. Яд физ­вай­ турбаяр хъиткьинзава ва я гал­кIур­навай чкайрилай пад жезва, икI, кIвал  цин сиве гьатзава.­

— КIвал атIун.

— Лифт акъвазун (чIур хьун).

КьетIен гьалар арадал татун па­тал хатасузвал таъминардай серенжемрал рикIивай амална кIанда. Им заз лазим кар туш лагьана фикирна виже къведач.

КьетIен гьаларин вилик пад кьун:

— Яшайишда ерилу проводка ва турбаяр ишлемиша.

— КIваляй масаниз фидайла (иллаки яргъал вахтуналди),  элек­трикдин вири тадаракар сетдикай хкуда, яд ва газ агала.­

— КIвализ патан инсанар гьахьай ва я цIай кьур дуьшуьшра хабар гудайвал, сигнализация эцига.

— КIвалин запасдин куьлегар мад са нив ятIани (къуншидив, мукьва-кьилидив ва я дус­ту­нив) тур. Лазим атай дуьшуьшда кIва­лиз гьахьдай мумкинвал жедайвал.

Вуч ийида?

Чна чун  ихьтин татугай гьаларикай гьикьван хуьз алахъайтIани,  мусибат гьа са легьзеда кьилел атун мумкин я. Ихьтин вахтунда вуч ийидатIа, гьар са касдиз чир хьана кIанда.

ЦIай кьур вахтунда сифтедай ам жуван къуватралди хкадариз чалишмиш хьухь. Мисал яз, цIай кьур пердедикай гзаф вахтара чIе­хи инсандивай цIай хкадариз алакьд­а. Эгер куь къуватар акакь­завачтIа, тади гьалда документар, пул, къиметлу ва чими шейэр вахчуна, кIваляй къецел экъечI, гьа са вахтунда цIаяр хкадардай къуллугъдизни хабар гун рикIелай ра­къурмир. Къалабулух акатайла, гзаф дуьшуьшра инсанри, кьил квахьна, цуьквер, къаб-къажах ва маса, и вахтунда лазим тушир, шейэр вахчуз тади ийида. Гьавиляй сабурлувал хуьнихъ еке важиблувал ава.

КIвал ци кьурла, эгер яд тур­бадай къвезватIа, ам тади гьал­­да агална кIанда. Пад хьанвай чка пекиналди, дасмалдалди кIеви ийиз алахъ. Аварийрин къуллугъдиз хабар це. Анжах абу­рувай стоякдай яд агализ, ам авахьзавай чка михьиз кIевиз жеда.

Газдин ни къвезвайла, аварийрин къуллугъдиз тади гьалда хабар гана кIанда. КIвалин рак-дакIар ачухна, пешекарар гуьзлемишиз акъваза. Электричестводихъ галаз алакъалу тадаракар кутуна виже къведач. Абуру гайи са куьруь цIелхемдини хъиткьинарунал гъун мумкин я.

Лифтина акIайла, къалабулух акатмир, амма и кардиз хейлин инсанри рехъ гузва. Диспетчердиз зенгна,  арадал атанвайгьалдикай куьрелди хабар гана, пешекар вилив хвена кIанда. Лифт юзурун, ана хкадарун герек крар туш.

КIвал атIайла, тади гьалда полициядиз зенг авун лазим я. Анай кас  агакьдалди гьич са за­тIу­никни кяна виже къведач. КIва­ляй квахьай затIарин сиягь туь­кIуьриз чалишмиш хьана кIан­да.

Аялар хаталувиликай хуьн

Аялдиз гъвечIизмаз хатасузвал хуьз чирун гзаф важиблу я. Ам куь­чеда чин тийидай ксарихъ галаз­ ра­хун, лифтина, аттракционда хьиз, къугъунар авун герек туширдан гъавурда туна кIанда. КIвале аялди вич тухун лазим тир къайдайрин гъавурдани тур — куьне куьн тухузвай саягъ адаз чешне я. Куь­не­ электричестводин тадаракар хкудзавайла, и кар вуч паталди ийиз­­ватIа, аял гъавурда тур. Мисал­ яз, газ агалзава — ам кIва­лиз ахъа та­хьун, цIай кьун тавун патал­, яд — къуншийрин кIвалер ци кьун тавун па­тал ва икI мад. Ихьтин гьалариз та­лукь яз къенин юкъуз кIа­май кьван мультфильмаяр ава. Аял­дихъ­ галаз санал абуруз килиг, мультфильмдин гьар са игитдин крар веревирд ая. Аялдиз ки­чIерар гун патал куьне квез туькIуьр­на­вай мажараяр ахъаяйтIани жеда. Мисал яз, са аялди чIуру кIвалаху­ни­кай — розеткада мих тваз алахъу­ни­кай, и кардихъ гьихьтин чIуру нетижаяр хьанатIа, — гьадакай. Гьа ихь­­тин мажараяр токдик кутуна тунвай уьтуьдикай, ахъаз­ амукьай цикай, йифиз хкуд тавуна тунвай  ноутбукдикайни туькIуьриз жеда. Эгер аял къугъу­нин жуьреда и крарин гъавурда тур­тIа, абур адан кьиле мадни хъсандиз амукьда. Аял кьилди кIва­ле тадай вахтунда­ электрикдин тадаракар хкуднавайдахъ, газ агалнавайдахъ, хаталу шейэр вахчунвайдахъ инанмиш хьана кIанда.

Яшайишда кьетIен гьаларин  чIу­ру нетижайрин хаталувиликай хуьн патал квартира страховатун лазим я. Гьелбетда, чIуру гьалар арадал атуникай и карди хуьдач, ам­ма хьайи зарардай хгай пулуни екез гъил кьада. Са кардал фи­кир желб ийин: квартира страховатдайла, агентдивай гьи дуьшуьшар стра­­ховой дуьшуьшар яз гьи­-сабза­ватIа (гуьгъуьнлай идан патахъай кIевера гьат тийидайвал) чирун лазим я.

Гьайиф хьи, яшайишда арадал къвезвай бедбахтвилин дуьшуьшрикай гьич са касни хвенвач. Мусибатдин кар гьар гьи макъамда, гьар гьи чкада хьайитIани арадал атун мумкин я. Гьавиляй, герек декьикьада гьасятда вахчуз жедайвал, важиблу документар гьамиша са чкада, са папкада хуьх. Гьа икI пулни. Секинвал, сабурлувал квадармир, и кардикай квез  гзаф хийир жеда. Хатасузвал хуьнин къайдайрал гьар са кIвале амална кIанда.

М.Абдурагьманов, Махачкъала шегьерда авай 1-нумрадин

ОНД-дин ва ПР-дин старший инспектор, къенепатан къуллугъдин капитан