Дагъустандин яргъал мензилдиз залан парар дашмишдай машинар авайбурун наразивилер эхиримжи вахтара неинки са республикадин, гьакIни федеральный дережадин СМИ-ринни кьилин темадиз элкъвенва. Россиядин жуьреба-жуьре регионра хьиз, Дагъларин уьлкведани залан парар дашмишдай машинрин сагьибри хейлин митингар кьиле тухвана. Абуру 12 тонндилай гзаф парар дашмишдай ихтияр ганвай машинрилай гьакъи къачунихъ галаз алакъалу Россиядин “Платон” система къуватдай вегьин истемишзава. И система 2015-йисан 15-ноябрдилай кардик акатна. Ада федеральный шегьре рекьерай 12 тонндилай гзаф парар дашмишзавай машинрилай пул кIватIзава. 2017-йисан 15-апрелдиз льготадин кьезилвал ийизвай вахт куьтягь хьайила, “Платон” системадин тариф кьве сеферда артух хьун лазим тир: рекьин са километрдай 1,53 манатдилай 3, 06 манатдал кьван. Амма алай йисан 24-мартдиз РФ-дин Гьукуматдин Председатель Дмитрий Медведева тариф са паюнин тIимил — 25 процентдин хкаждай къарардал къул чIугуна. Им льготадин вахт мадни давамарна лагьай чIал я. Нетижада 15-апрелдилай са километр мензилдай къачудай пулунин кьадарди 1,91 манат тешкилзава. ЯтIани яргъал мензилриз парар дашмишдай машинар авайбуру вири Россия тирвал “Платон” системадиз акси серенжемар кьиле тухвана. И жигьетдай чи регионда авай гьалар иллаки хцибур я.
Гьалар михьиз пайгардикай хкат тавун патал республикадин гьукумдин къурулушрин векилар (министрар, депутатар) наразивилер ийизвайбурухъ галаз са шумуд сеферда гуьруьшмиш хьана ва “Платондихъ” галаз алакъалу месэла чкадин ваъ, федеральный гьукумдилай аслу тирдакай лагьана. Алай вахтунда наразивилер ийизвайбурун жергеяр къвердавай кьери жезватIани, арадал атанвай гьалари Дагъустандин базарриз, яр-емишдин къиметриз, базаррал шейэр маса гуз кьил хуьзвайбуру къазанмишзавай къазанжийриз таъсирнава.
Мукьвара Леваша райондин фермерри наразивилер ийизвайбурун тIварцIел ачух чар рекье туна. Кьилди къачуртIа, абуру чпин чарче арадал атанвай гьалар себеб яз, чпивай Урусатдиз келемар маса гуз тухуз тежезвайди ва и карди яшайишдин шартIар усаларзавайди къейднава. Чарчяй малум жезвайвал, келемар маса гунин алвердал тек са хуьряй 300 кас машгъул жезва. Ихьтин хуьрерин кьадар лагьайтIа, саки 20-дав агакьзава. Эгер абуру вахтунда чпин метягь маса гун тавуртIа, са кьадар вахт арадай фейила, ам чIур хьунин хаталувал ава.
Алай вахтунда республикадин базарра яр-емишдин, майвайрин ва са жерге маса суьрсетдин къиметар садлагьана хкаж хьанва. Ихьтин гьалар арадал атунай “Платон” система ваъ, яргъал мензилриз парар дашмишдай машинар авайбур тахсирлу я. Виликдай къецепатан уьлквейрай ва Россиядин кьилин регионрай гзаф кьадарда аваз Дагъустандиз гъизвай суьрсет гила лап тIимил агакьнава. Базаррал кIвалахзавайбурун гафаралди, Дагъустандиз яр-емиш ва майваяр гъизвайбур Азербайжандин ва Ирандин карханаяр я. Эгер виликдай абур залан парар дашмишдай машинра аваз гъизвайтIа, исятда газелра аваз гъуниз мажбур хьанва. И къайдада санай-масаниз яр-емиш тухуниз еке харжияр акъатзава. И кардихъ галаз алакъалу яз, маса гузвайбур къиметар хкажуниз мажбур жезва. Нетижада кузвайбур са тахсирни квачир муьштерияр я. Абур ичер, бананар, мандаринар, картуфар, помидорар ва хейлин маса майваяр, емишар еке къиметар гуз маса къачудай йикъал атанва.
Махачкъаладин базарда кIвалахзавай Айишата суьгьбетзавайвал, эгер са вацран вилик бананрин са килограмм 75-85 манат тиртIа, исятда 90-95 манат я, мандаринрин къимет 85-далай вишел кьван хкаж хьанва. Гъуьр ва шекер гьелелиг багьа хьанвач, гьикI лагьайтIа абур асул гьисабдай Ставрополдай гъизва. Амма эхиримжи йикъара Дагъустандив гьабурни агакьзамач. ИкI хьайитIа, къе-пака гъуьрни, шекерни виликан къиметрай (алай вахтунда юкьван гьисабдалди са шешел гъуьр — 850, шекер — 1700 манат я) маса къахчуз жедач. ГъвечIи мажибар къвезвайбурун, къалин хизанар авайбурун, кесиб халкьдин гьал ихьтин шартIара гьихьтинди хьурай?
Мегьамед Ибрагьимов
