1996-йисан 9-январдин аязди къув язавай экуьнин сегьер чавай къвердавай яргъаз къакъатзаватIани, къизлярвийрин рикIелай ам алатзавач. И экуьнахъ гьеле ахварик кумай шегьердал боевикри гьужумнай. И чIавуз инсанриз акур мусибатдин гьерекатар фикирдай акъудиз жедайбур туш. Я абур рикIелай­ни­ ракъурун дуьзни жедач. Къе чна, вичин, хи­зандин ва аялрин уьмуьрни хаталувилик кутуна, милиционерар къутармишай викIегь, къагьриман дагъви дишегьлидикай ихтилатда.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ФатIимат  Агъабеговна 1958-йисуз Кьурагьрин хуьре дидедиз хьана. Ина школада кIелна ва хуьруьнви Гьабибулаев Тагьирбегахъ галаз уьмуьрдин рекьер сад авуна. 1979-йисуз гъвечIи хва Адисейни галаз Гьабибулаеврин хизан Къизляр шегьердиз куьч хьана. Тагьирбег “КЭМЗ” заводда кIвалахал акъвазна, ФатIимата шегьердин аялрин бахчайра кIвалахна. Ина абуруз мадни кьве аял хъхьана — Надият ва Ша­мил. Ислягь зегьмет чIуг­ваз­­вай хизандин уьмуьрни 1996-йисан 9-январдиз къурхулувилик акатна.

ФатIимат Агъабеговнади рикIел хкизва: “Адет тирвал, зун фад къарагъна, гъуьл кIва­ла­хал рекье туна кIанзавай. Каникулар тир ва аялар ксанмай. Гьаятдай са жуьредин ванер атана. Чи кIвалин дакIарар (Гьабибулаевар СтIал Сулейманан тIварунихъ галай куьчеда авай 10-нумрадин кIвалера яшамиш жезвай) гаражар галай патахъ элкъвенвай. Акуна хьи, кIвалерин 1-мертебадин дакIаррай хкадриз, инсанар катзава. За къуншидиз эверна ва “вуч хьанвайди я”, лагьана хабар кьуна. Ада вич гъа­вурда авачирдакай малумарна. Подъезддин дакIардал фейила, акуна хьи, гьаятда хей­лин инсанар кIватI хьанва. Генани инал военный форма алайбуру ин­санар, малар хьиз гьалзава, автоматрай гуьллеярни ахъайзава.

Подъездда мадни къуншияр кIватI хьана­. Чеченви дишегьлиди лагьана хьи, “яракьар гвайбур чечен чIалал рахазва”. Подъезддай экъечIай къунши итимни гьасятда автоматар гвайбуру инсанрин юкьваз тухвана.

Шегьерда лап чIуру гьерекат физвайди кьа­тIай къуншияр кIвалериз гьахь хъувуна. Зун гьеле подъездда амай. Гьа иниз са мили­ционерни гьахьна, адан гуьгъуьналлаз гьарайрин, тфенгрин ванер акъатна. Ам фад-фад гу­рарай винел хкаж жезвай. За адаз ла­гьана: “Къа­вал акьах ва люк кIевидаказ агала”. Ада ла­гьайвал авуна. Са шумуд декьикьани алат­нач­, подъезддиз урус милицонер гьахьна. Адан­ гуьгъуьнизни автоматдин гуьллеяр ахъай­завай, ада пуд гаф лагьана: “Ди­де, зун къутармиша”. За жаваб гана хьи, кIва­ле аялар ава.

— Са дидеди зун дуьньядиз акъудна, — лагьана милиционерди, — вуна, диде, зун къутармиша.

Заз маса чара амукьнач, хьайиди хьуй ла­гьана, за адаз кIвализ теклифна. Гьаятда авай сесералди аялар ахварай аватнавай. Зи 15 йиса авай руш Надият акурла, милицонерди “ам тадиз кIеви ая, тахьайтIа тухуда” лагьана.

За руш кладовкада кIевна ва адаз кисна ацукьун буйругъна. ГъвечIи хцел урус милиционер айвандик кIеви авун тапшурмишна. Ада ам суьрсет хуьзвай шкафда кIевирна, ракIар агална ва гъиле гьатай кьван сумкаяр, пекер вегьена, ракIарни кIевна. Зун кIва­лин ракIар куьлегдалди агал хъийизни агакьнач, къецихъай ванер атана ва абуру ракIар гатана. Заз ракIар ахъайиз кIанзавачир, амма къецихъ галайбуру малумарна: “Ахъая, та­хьай­тIа, гуьлле гуда”. Чара амукьнач, ракIар ахъаяйла, заз автоматар гвай боевикар акуна. Сада гьарайна: “Мент гьинва, мент?”

Авайвал лагьайтIа, зун жув-жувакай квахьна. Мент вуч я, хабар кьуна за?

— Мент вуч ятIа, ваз лап хъсандиз чизва, ам и кIвализ гьахьна, гьинава ам?

— Ина касни авач, ша, килиг. Квез чайни хъухъ, сувар я кьван.

Гьа и арада чи рахунрал зи гадаярни атана. Абур акунмазди боевикди гьарайна: “Мент авай чка лагь, тахьайтIа, за ви рухваяр яда”. Боевикди зи хура автоматдин къундах эцяна ва зун са шумуд камунин кьулухъ гадар хьана. Идални бес тахьана, ада малумарна. “За кIвале исятда бомбани эцигда”.

— Бомба вучтинди я, чун — дагъустанвияр, чеченвияр — къуншияр, мегер ихьтин крар жедайди яни? — лагьана за.

— Жуван сив агала садра, тахьайтIа, вири гуьллеламишда.

Зи рухвайризни гьаятдиз фин буйругъна. Абур бедендал са артух партални алачиз кIва­ляй экъечIуниз мажбур хьана. Къеце аяз авайди рикIел хкайла, боевикри гадайрал алукIдай шейэр тухвана. Абур хъфейла, рушни, милиционерни кIеви хьанвай чкайрай экъечIна. Милиционердив вичин форма хтIу­низ туна, адав итимдин костюмар вугана ва ам кIваляй хъфена”.

Кьурагьви дишегьлиди къутармишай ми­лиционер Андрей Бондарев тир. Гуьгъуьнлай вичин рикIел хкунра ада кхьенай: “Зун яракьдин ванцел ахварай аватнай, амма за и кардиз са артух фикир ганач. Шегьерда ара-ара рейдер кьиле тухузвайди тир. Зун формани алукIна, кIвалахал, шегьердин милициядин отделдиз рекье гьатна. КЭМЗ-дин общежитидин патав агакьайла, са дакIардай цIай акуна. За гьасятда а патахъ тади авуна, куьчеда са касни авачир ва и карди зун мукъаятлу авуна. И арада къаншарда авай кIваляй сада ше­гьер­да боевикар авайдакай хабарна. Победа­дин куьчедиз акъатайла, заз автоматар гвай ксари 7-нумрадин школа галай патахъ гуьллеяр ахъайзавайди акуна. И арада са кIвалин пипIехъай автоматар гвай кьве кас акъатна. Зун акурвалди, абур зал чIутхун хьана. Зунни­ тарарин арайрай тIуз катна. СтIал Сулейманан куьчедиз акъатайла, гьаятда кIватI хьан­вай инсанар ва яракьар гвайбур акуна. За абур пограничникрай кьуна, ам­ма гьабурни боевикар тир кьван. Зунни гьасятда патав гвай подъезддиз гьахьна. Сиф­те­­гьан мертебайра авай кIвалерин ра­кIарар агалнавай. Кьуд ла­гьай мертебада зун са ди­шегьлиди вичин кIва­лиз тухвана. Зи гуьгъуь­на боевикар авайдакай лагьайла, ада зун чпин кIвалерин айвандик кIевирна. Са кIвалин секцияда маса хевлет чка авачир. Боевикар кIвализ атайла, зи къурхулувал артух хьана, ам­ма дишегьлиди еке викIегь­вална ва зун боевикрин гъиле тунач. Боевикар хъфейдалай гуьгъуьниз дишегьлиди зав вичин итимдин парталар вугана ва зун саламатдиз и хаталу­ чкадай хъфена”.

Рухвайрин къайгъуда авай ФатIимат гьаятдиз эвичIиз гьазур хьана. Гурара адал вичин итим гьалтна ва ада гьаятда касни амачирдакай ва вири больницадиз тухванвайдакай хабар гана. РикIиз чка авачир, руш ада къунши чеченвидин кIвализ тухванвай. Эгер мад боевикар хтайтIа, амни чпихъ галаз тухун тавун патал. Шегьерда кьиле физвай гьерекатар сакIани бейнида гьакьзавачир. Вичин гъилералди кьве хва боевикрин гъиле тун. Ара-ара и фикир кьилиз атайла, дидедин рикI цIразвай. Адаз вучдатIани чизвачир, эхир ам гьаятдиз фена.

ФатIимат Гьабибулаевади рикIел хкизва: “Зун подъезддин вилик ацукьнавай. Аялрин  бахча галай патахъай катиз-катиз атай са гадади лагьана хьи, куьчейра ягъунар ава, кьейи са гадани акуна. Адан лугьунрай, кьейиди зи чIе­хи хциз ухшар авай хьтинди тир. Зай гаф ах­къатзавачир, анжах вилерай акъваз тийиз накъ­вар къвезвай. Зи гьарайдал и кIвалера яшамиш жезвай гъуьлуьн вахни акъатна. Чун кьведни, гагь санихъай, гагь масанихъай къвез­вай гуьллейризни тамаш тавуна, кьенвайди алай чкадал катна. Ам зи хва тушир.

Чун гьаятдиз хтана, къуншидаллай обще­житида яшамиш жезвай са дишегьлиди лагьана хьи, бес зи гъуьлуьн стхани, адан паб­ни­ ва кьве аялни боевикри кьуна тухвана. РикIевайди са фикир тир: сад кьванни сагъдиз амукьдатIа.

КIвализ хъфидай хиялни авачир. Бязи къуншияр маса патарихъ хъфизвай, чпихъ галаз чазни ша лугьузвай. Гьиниз фида кьван, рухваяр, багърияр боевикрин гъиле авайла.

Пакадин юкъуз ван агакьна, бес больница “граддай” ядайвал я, зи  кьарайни, ахварни квахьна. ИкI, рухваяр, багъри­яр гъиляй акъатда жал? Аллагьдиз ийизвай дуьаяр мадни артух хьана. Дердерин, гъамарин йиф эхир акъатна. КIвализ атай къуншийри лагьана хьи, боевикар меслятдал атанва. Са акьван вахт алатнач, экуьнахъ ракIар гатана. Итимдиз за алай чкадилай юза­мир лагьана ва жув ракIар ахъайиз фена. Гьа и арада  гъвечIи хцин сес атана: “Диде, ахъая, ам зун я”. РикIяй фикир фена, Аллагьдиз шу­кур, сад кьванни сагъдиз хтана. Хци мадни­ гьарайзава: “Диде чун вири сагъ я”.

И легьзейра зи рикIе гьахьай шадвилин гьиссер къалурун, лугьун пара четин я. За рухваяр ва гъуьлуьн мукьва-кьилияр са-сад къужахламишна. Мусибатдин, шадвилин гъа­лаба са тIимил секин хьайила, зи рикIел милиционер хтана. Адан парталар, документар вири кIвале амай эхир. Гьа и арада кIвализ за къавал ракъурай милиционердин пабни атана ва ада рикIин сидкьидай сагърай лагьа­на. “Ви куьмек тахьанайтIа, бажагьат, ам заз ахквадай”, — лагьана ада. За а ди­шегьлидивай тIалабна: “Са урус милиционер за кIвалени кIеви авунай, ви гъуьлуьвай ха­бар яхъ, адал чан аламани, аламачни. Ата­на адан шейэр кьванни хутахрай”.

Лугьун лазим я хьи, Андрейни сагъдиз амукьнавай. Са шумуд югъ алатайла, ам вич къутармишай лезги дишегьлидин кIвализ атана. Ада лагьана: “Вун тахьанайтIа, диде чан, зун абуру гуьллеламишдай, вун пара сагърай. Гила вун зи кьвед лагьай диде я”.

— Эхь, ингье гьа ихьтин вакъиаяр, дуьшуьшар. Чарадан хва къутармишна, жуванбур боевикрин гъиле вуганай. Аллагьдиз шукур, Ада зи аялар къутармишна. За и кардал пара разивалзава. Андрейни чаз мукьва кас хьана, ам са шумуд сеферда вичин юлдаш, аяларни галаз чи кIвализ атана.

ФатIимат Агъабеговнади вич бахтлу дишегьли яз гьисабзава. Аялар умуьрдин шегьредал акъатнава, гьардахъ вичин хизан хьан­ва. Абуру Гьабибулаевриз са шумуд хтул­ни багъишнава. “Аялар чи шадвал, бахт­лувал я” — лугьузва ФатIимат Агъабеговнади.

Халкьдихъ хъсан мисал ава: “Бедбахтвили инсанар сад ийида”. Къизляр шегьердиз бедбахтвал атайла, миллетрин, динэгьлийрин гьерекатарни, мурадарни сад хьана. Лезги дишегьлиди урус гада къутармишна. Чеченви дишегьлиди лезги къуншидин руш вичин кIвале хвена. Ихьтин дуьшуьшар а чIавуз пара хьана.

За гилани ФатIимат Агъабеговнадин ви­кIегь­вилел, уьтквемвилел гьейранвалзава. Кьве милиционер боевикрин яракьдикай къутармишай и дишегьлидиз баркалла! Дегь девиррин са камаллуда лагьанай: “Ни са уьмуьр къутармишнатIа, ада тамам са алемни къутар­мишда”. Гьатта са инсан къутармишунни — им халисан игитвал я. Регьимлу дишегьли ФатIи­мат Агъабеговна Гьабибулаевадини, са рахунни алачиз, халисан игитвал авуна ва адакай вирибуруз чир хьунни лазим я. Чаз инанмишвал ийиз кIанзава хьи, ихьтин игитвилиз чи гьукуматдини, геж хьанватIани, къимет гуда.

Татьяна Кубанцова