И йикъара, гьар йисуз адет хьанвайвал, вичиз гьахълудаказ “планетадин шаир” лугьузвай Расул Гьамзатован  йикъар — “Лацу дурнаяр” сувар кьиле тухузва. 2013-йисалай инихъ и вакъиа ЮНЕСКО-дин къаюмвилик кваз ви­ри дуьньяда къейдзава.

Гъилевай йисузни ам тешкиллудаказ кьиле фин патал чи республикадин руководстводи махсус къарар кьабулна, адан бинедаллаз суварин мярекатрин план туькIуьр­нава, жавабдар ведомствояр ва кьилдин ксарни тайинарнава.

ЦIи и сувар 6-сентябрдиз чиниз къвезвай мугьманар кьабулунилай гатIунзава. 7-сентябрдиз Махачкъалада, Урусрин драмтеатрдин чIехи залда, шаир рикIел хкуниз талукь шадвилин межлис тешкилда. Ана чи республикадин ва гьакI мугьманринни яратмишдайбурун коллективри иштиракда.

8-сентябрдиз, шаир хайи юкъуз­, пакаман сятдин 9-даз адан гуьмбетдал цуьквер эцигиз фида ва “Гьамзатован йикъар — “Лацу дурнаяр” сувар ачухун малумарда.

ЧIехи мярекатар Махачкъалада, Ленинан комсомолдин тIвару­нихъ галай паркда “Азадвилин аскердиз” хкажнавай памятникдин вилик квай майдандал кьиле фида. Ана чи шегьердин общественностдин векилри, мугьманри, яратмишдайбурун коллективри, школайрин аялри, вузрин студентри иштиракда.

“Лацу дурнайрин” сейр шаирдин хайиди тир ЦIада хуьре ва  сифте яз чи республикада “Лацу дурнаяр” памятник хкажнавай Гунибда, Дербент шегьерда, масанра да­вам жеда.

Меркездин библиотекайра, музейра, мектебра шаирдин ирсиниз талукь махсус выставкаяр, кIелу­нар, конкурсар, маса мярекатар тешкилзава.

* * *

Эхь, Расул Гьамзатован ирс, къамат акьван зурба я хьи, ам рикIел­ хуьнин метлеблу мярекатар, Да­гъус­танда хьиз, хейлин маса республикайрани, яргъал-мукьвал уьлквейрани кьиле тухузва. Адан ирсиникай пай къачуз кIанибур къвердавай гзаф жезва. ГьикI хьи, ана инсаният, хайи Ватан, халкь, Дагъустан патал шаирдин кьетIен кIанивал, адан руьгь , несилриз тунвай веси ама.

Ингье, шаирди вичи гьикI ла­гьанватIа:

— Зи веси — за кхьенвай зи ктабра ава. Ам Дагъустандин къвезмай несилриз тазва. Зав лагьай­тIа, зи Да­гъустан зи чIехи бубайрилай агакьна. Ам зи кIани­вилин, умудрин, шадвилин уьлкве я. Ам гзаф гуьрчег рушарин, такабурлу дишегьлийрин ва итимрин ватан я. Дагъустан зи мулаткани я, Кумарини я, уьмуьр­дин чархни я, зи чIехи къалабулухрин дагъ Ахульгони я. Ибур ви­ри хуьх. Абур галачиз я зи уьмуьр, я зи хайи дагъларни авач.

За и дуьньядай а дуьньядиз хъсанвилин, мергьяматлувилин, гуьзелвилин са затIни тухузвач. Гьавиляй за тIалабзава — жуван Да­­гъустан хуьх. Хуьх ва жезмай кьван адан баркаллу тIвар мадни виниз хкажа! Дагъустан — им куь гьакъи­къи уьмуьр, куь лайихлувал ва куь кIанивални я. Адан адетар писбур туш — абур хуьх ва абурал къимет эциг. Адан лишанар, къаматар садни эйбежербур туш — абур куьне дамахдивди давамара ва баркалла алаз хуьх. Адан халкьарин кьадар тIимил я — гьавиляй абур генани кье­тIен­диз кIан хьухь.

Зун я Флоренциядани, я Венециядани кучукмир — Дагъустанда­ кучук. Ана хкажзавай “Лацу дурнайрин” гуьмбетдивай са акьван яргъа­ни ваъ, я са акьван мукьвани. Ахьтин чка Тарки-Тау дагъдал жагъида. Ана лап гьа патав хьиз зи Патиматан сурни гва. Ан­лай чун чи кьилелай лув гузвай дурнайрин цIир­гъинихъ галаз, дагъларин ку­кIуш­рихъ галаз рахаз жеда. А дагъларин яхадив да­тIана къалабулух квай Каспийдин лепеяр секин жезва. Анлай чун чал кьил чIугваз атай ксаривни, чун кIан хьайи ва чун рикIел хуьзвай, чаз кIанивал хуьзвай инсанрихъ галазни рахада. Анлай чаз зун къекъвей вири дуьнья аквада, жув хайи ЦIадани, жува кIе­лай Москвани, зун хьайи Кремлни, Кя­бени, Меккани аквада, абур эбеди яз чахъ галаз санал жеда.

Зи сурал накьвар сифтени-сифте ЦIададай къачу, дуьньядал зун адан векил тир. Адалай кьулухъ вири дуьньядайни накьвар гъваш.

Зи сурун къван акьван кьакьандини ийимир, заз зурбавилер кIан хьайиди туш. Къванцел анжах са гаф — “Расул”, эгер тIимил яз акур­тIа, алава хъия —  “Гьамзатов”…

Махачкъаладин юкьвал за вирибуруз машгьур тир, жуван ала­хъунралдини такьатрихъ эци­гиз тур кIвал тазва. Ана зун гзаф йи­сара яшамиш хьана. Ана гзаф чкайрай атай инсанри ял яна. Абуру зи кIваликай гьакъикъи утагъ туь­кIуьрна. Эгер государстводиз кIан хьайитIа, вахкай­тIани жеда. Эгер кIан та­хьайтIа, къуй ана зи ая­лар яшамиш хьурай.

Амай маса ирс зи шиирарни поэмаяр я. Зи гъилелди кхьенвай чарар-цIарар я. Зи гъилин хатIа­риз килиг хъувун Бисавалиевавай тIа­ла­байтIани жеда. Мумкин я, а кхьинрин арада са гьихьтин ятIа фи­кирар авай чарарни хьун. Зун са акьван жуван кхьинрин къайгъуда хьайи кас туш, гьавиляй гзаф затIар завай эхирдал кьван кхьизни хьанач. Фад алатай вахтара кхьей затIар гуьгъуьнлай заз жагъинни хъийизвачир. Шей­тIанрин гъиле гьатай хьиз. Гзаф затIар, аквар гьаларай, тамамвилелди квахьнава. Базардилай кIвализ хквезвай ахмакьдивай рекье квахьай ичер хьиз.

Виридалайни завай квахьай багьа шей зун паталди “Зи Да­гъустан” повестдин пуд лагьай ктабдин (па­юнин) рукопись я. Гьикьван алахъ­­натIани, залай ам жагъур хъийиз алакьнач.

Адалай алатайла, важиблу кIва­лах “Вахтар ва рекьер” я. Им зи эхи­римжи шииррикай ибарат кIватIал я. Ана “Патимат” тIвар алай поэмадин сад лагьай пай, “Кавказ” шиир, “ЧIулав ящик” поэма, “Пуд ла­гьай паб” тIвар алай поэмадай чIу­кар ава. Эгер хъсандиз къекъвейтIа, за фикирзава, Бисавалиевазни Абдурагьманаз абур жагъида.

Виридалайни заз багьа тир ва кхьена агакь тавунвай пуд лагьай ктаб Магьмудазни Марьямаз талукьди я. Абурун повесть гзаф паш­­манди, тIални гьакьван къатиди ва бедбахтди тир. Гьатта — Ромеодилай ва Джульеттадилайни артух. Анжах а повесть куьтягьун патал зи руьгьда Шекспир бес жезвачир. За фикирзава хьи, и эсердин бязи чIукар чапдиз акъуднай­тIани жедай. И карни, белки, Бисавалиевалай алакьин.

Кьуд лагьай ктаб “Дингир- Дан-гарчу” я. Са вахтара гьатта ам зи ла­кIаб тир. Корней Чуковскийдини Нуратдин Юсупова заз гзаф сеферра и тIвар алаз дагъвийрин камаллу махарикай ибарат шииратдин ктаб акъудунин меслят къалурнай. ЯтIани и кIвалах­ни куьтягьиз тахьана амукьна.

Вад  лагьай  ктаб  заз  Халил Му­саясулан кьисметдикай кхьиз кIанзавай. За гьатта адан хтулдиз жува фикирдиз къачунвай ва кхьена куьтягьнавай кьве пай кIел¬ни авуна. Амма жуваз адан шикилар аквадай мумкинвал авачиз, художникдикай чIехи эсер кхьиз заз къуватар бес хьанач. Вични — шииррин жанрда. Ахпани, художникдин шикилар акурла,  зун маса кIвалахди вичел желбнавай. Шаирдиз вуч хьайитIа­ни къалур тийидай ихтияр ава. Анжах шаирдикай са затIни чуьнуьхна виже къведач…

* * *

“Весидай” аквазвайвал, шаирди вичин экуь вири умудар и дуьньяда тунва. Кьилин месэла, мад сеферда тикрарзава, — им Дагъустан ва ЧIехи Россия, сад яз, санал алаз, абурун битаввал мадни мягькемарун ва хуьн я.

( “Веси” лезги чIалаз элкъуьрайди Мерд  Али я).