ХЦИ МЕСЭЛА

И йикъара зун Муьгъверганрин хуьруьз мугьман хьанвай. Абдулашим муаллимдихъ галаз гуьруьшмиш хьун патал. Газет кlелзавайбуруз вичин тlвар фадлай таниш тир Абдулашим Гьажимурадов хайи чlалан тежрибалу муаллим я. Ада заз хуьре арадал атанвай бязи тlал алай месэлайрикай ихтилатна.

Садазни сир туш, Азербайжан Республикадинни Россиядин сергьятдин цlар Самур вацlайни чIугунва. Лезгистандин са бязи хуьрер хьиз, Муьгъверганарни Самур вацlун къерехда экlя хьанва. Кьве государстводин сергьятдин мукьув гвайвиляй агьалияр патал ина са кьадар четин месэлаяр арадал къвезва.

Четин месэладин гъавурда хъсандиз гьатун патал Абдулашим муаллимди заз вацlун къерехда авай багъларихъ, саларихъ фин теклифна. Чкадив агакьайвалди, сергьят хуьзвай кьве аскерди чи къаншардиз гьерекатна. Вичин танишвал гайи къуллугъчиди чавай паспортар истемишна. Маса районда регистрацияда авай агьа­ли тирвиляй ада заз и чкадиз атун закондалди къадагъа кар тирдакай лагьана. Вич сергьятчийрин чlехи къуллугъчи тирвиляй ада зун тагькимарунин ва я жерме авунин “жазадикай” къутармишна. Абдулашим муаллимдини вичин мугьман я лагьайла, аскерди са артух гаф-чIал хълагьнач.

Сергьятдин (пограничный) зонайра арадал къвезвай жуьредин агьвалатри зун тажубарнач, гьикI хьи, ихьтин месэлайрал зун жуван райондани расалмиш жезва. Месела, Докъузпара райондин Къалажухрин агьалийривай, эгер абур ма­са чкада прописка авунватlа, ихтияр гузвай документ (пропуск) гвачиз, хайи  хуьруьз хквез жезвач. Ватандиз чпин багърийрин патав хъфизвай агьалияр жерме авур дуьшуьшар цlудралди малум я.

Муьгъверганрин хуьруьн агьалийривай вацlун къерехдихъ галай чпин багълариз, салариз чпиз кlан хьайи вахтунда физ жедач. Къе-пака абур ахьтин мумкинвиликай магьрумдайвал я.

Сергьят хуьзвай аскерди малумарайвал, и мулкарай мукьвара демаркациядин цlар тухуда. Цlарцlин а пата (вацlал кьван) авай мулкар Россиядинбур яз амукьза­ва­­тlани, чкадин агьалийриз аниз анжах ихтиярдалди фидай мумкинвал жеда. Эгер паталай са мугьман атайтlа, муьгъверганвидиз вичин багъда ва я сала адахъ галаз ял ядай ва я кlвалахдай ихтияр авач. Идалайни гъейри, сергьятчийри къейд­завайвал, закондалди чкадин агьалийри чпин салара анжах йикъан вахтунда кlвалахна кlан жеда. Аниз гьакlни чlехи техника тухудай ихтияр авач.

Мумкинвилерал сергьят эцигунин, чеб ихтияррикай магьрум авунин месэлайри саларин сагьибрик, гьелбетда, еке къалабулух кутунва. Абуруз гьукумдарри и месэла чпиз зиян тежедай жуьреда, дуьздаказ гьялна кlанзава.

…Гуьгъуьнлай чи арада и хуьре арадал атанвай мад са шумуд месэладикай ихтилатар давам хьана. Икl, Муьгъверганрин юкьван (центральный) куьчеда яшамиш жезвай, 77 йисан яшда авай пенсионер Исабалаева Жамията малумарайвал, къати марфар къвайила, куьчедиз акъатзавай ятар кlватl жез, адан кIвалин гьаятдиз авахьзава. Ахьтин гьалда ава хьи, рекьин кьве патайни къвезвай ятар чухурда авайвиляй са шумуд кlвалихъ, гьа жергедай яз Ж.Исабалаевадин гьаятдихъни, анайни сад лагьай мертебадиз ва салаз авахьзава. Марфар къвайила, сел атунин къурхуни ава.

— Вилик вахтара, 1983-йисуз, и гьаятдик кlарасдин еке варар квай. А чlавуз еке селди варар тухванай. А чlавалай инихъ са дегишвални хьанвач, яни чун, сел атайтlа, мадни хаталувилик кума, — лугьузва Жамият Исабалаевади. — За 25 йисуз хуьруьн администрациядин бухгалтер яз кlвалахна, — ихтилат давамарзава ада. —  Жуван салай за къанал ядай ихтиярни гана. Амма агъадихъ галай къуншияр рази хьанач. Чlимелвилер хьайила, и куьчедай аялривай, муаллимривай кьвед лагьай кlвачин къапар гвачиз физ жезвач. Вуч лугьуда кьван, тек са зи арзадиз яб гузвач…   

Малум хьайивал, хуьре бязи агьалийриз дигидай ва хъвадай цикайни дарвал ава.

— Патавай вацl физва, амма чаз салар дигидай яд авач. Хъвадай цикай рахайтlа, винидихъ галай магьледа авай цlуд кlва­лиз, чпин такьатрихъ туькlуьрай гьамбарханада суткада кlватlна, ахпа гьанай экуьнахъ са сятда яд ахъайзава. Чи хуьре­ хъвадай цин кьве къуй ава. Бязибуру чпиз кьилди шлангар кутунва. Икьван чlавалди ихьтин кардиз рехъ ганатlани, гила кьилди шлангар кутадай ихтияр гузмач. А шлан­гар кутунвайбуруз гьамиша яд ава, гьамбарханайрай къвезвайбуруз — сятералди, — давамарзава агьалийри ихтилат. — Чун — са хуьруьн жемят, бюджетни — хуьруьнди, гузвай налогрин кьадарарни сад я. Гьавиляй вири агьалияр патал шар­тlар­ни, къанунарни садбур хьун герек я, — лугьузва муьгъверганвийри.

Куругъли Ферзалиев