Намуслудаказ, бажарагълудаказ, бегьерлудаказ…

И йикъара чи чIехи юлдаш, бажарагълу журналист, редактор —  тешкилатчи хьайи хъсан дуст, гьуьрметлу хизан­дин кьил  Агъариза  Узаирович  Саидован  80 йис тамам жезва. Са шакни алачиз, им чи милли журналистикада, Дагъустандин культурадани важиблу вакъиа я. ГьикI хьи, Агъариза Узаировича и хилера аквадай хьтин гелер туна, республикадин чIехи газетрикай садан кьиле ада 20 йисалай гзаф вахтунда, вири санлай 55 йисуз  зегьмет чIугуна, газет вич хуьнихъ галаз сад хьиз, адан патав бажарагълу пешекарар, журналистар, писателар, художникар, артистар, алимар, муаллимар тупламишна, цIийи-цIийи къуватар тербияламишна, газетдин тираж хейлин хкажна, материалралди редакциядин таъминвал артухарна. 2017-йисалай ада ял язава, амма чи умуми къайгъуйривай, халкьдин культурадинни къанажагъдинмесэлайривай ам къакъатнавач.

Агъариза Узаирович милли журналистикада фейи рехъ, чна гьисабзавайвал, бегьерлуди, парабуру вичелай чешне къачуниз лайихлуди, махсус ахтарми­шун кьиле тухвайтIа, илим патал кьетIен терефдин хел, гьеле ачух тавунвай сандух хьиз я. Милли журналистика ахтармишай алимар акьван гзаф туш.

Бакуда “Самур” газет акъудзавай кье­тIен бажарагъдин шаир, гьикаятчи, публицист Седакъет Керимовади Агъариза Саидовакай кхьей гафар рикIел хкун кутугнава:

“Хъуьтуьл къилихрин, чина нур, вилера бахтлувилин экв авай, инсанар патал анжах хъсан крарихъ къекъведай, абуруз куьмек гуз алахъ­дай,  хайи халкьдихъ рикI ку­дай ватанперес я. Алай аям­дикай фагьум-фикирзавай женгчи журналистрик акатзава. ЧIехи алакьунар авай редакторди коллективдин патай гьуьрмет къазанмишнава. Ада редакциядин кIвалахдин жуьре ва къай­да­­яр­ кьетIивилелди цIийи хъувунва. ЦIийи жуьредин — халкьдин ва халкь патал тир, фикирар азаддаказ лугьудай ва дуьзди тир, кIелзавайбурун патай ихтибар авай, абурухъ галаз вири гъавурда гьатдай чIалалди суьгьбетзавай жанлу ва метлеблу газет акъудзава”.

Дугъриданни, лайихлу къимет ганва!­ Эхь, чи газетдин чин дегиш, адан тиражни къвердавай артух жезва. Кьилин редакторвиле Агъариза Саидов тайинардалди 4-5 агъзур экземплярдин тираж аваз акъа­тиз хьайи “Лезги газет”, ам кьилиз атайла, саки 9000 экзем­плярдив агакьнай. Республи­кадин амай вири газетрилай­ чи газет­дин­ тираж ги­лани хейлин гзаф я! Ида бес адан ери къвердавай хъсан жезвай­вилин гьа­къин­дай ша­гьидвалза­вач­ни?!

Агъариза Узаировичакай ихтилат кватай гьар сеферда чи рикIел адан чIе­хи стха, шаир ва публицист, рагьметлу Алирза Саидов хкведа. Адани чи газетдин редакцияда культурадин отделдин заведую­щийвиле кIвалахнай. Ам мукьувай чидайбуру лугьуда хьи, Алирза редакциядин амай работникриз ухшамишди тушир. Ам кIвалахдал вири­далайни геж къведай. ЯтIа­ни газетдиз лазим метлеблу материа­лар ада амайбурулай хейлин гзаф ва чешнелубур гудай. Алирза Саидова газетда кIва­лахай йисара адан патав цIудралди же­гьил шаирар, прозаикар тупламиш хьанай­.

Бажарагъ… ЧIал теснифунин, адан руьгьни рикI чир хьунин бажарагъ… Ихь­­тин кьетIен бажарагъ авай кьве хва къутунхъви Узаиран хизандай акъатунихъ вучтин сир аватIа?.. Къутунхъриз чкадин агьалийри Гатункъарни лугьуда. Анжах гатуз рагъ акьадай и хуьр арандайни дуьзенрай квез аквадач. Ам акун патал лекьер хкаж жедай гьуьндуьрдиз экъечIна кIанда. Самур вацIа­лай винелди, Шарвили хкаж хьайи КIелед хивен кьилелди, тик синерихъди… Анжах ахпа квез чубарукдин муг кьван авай хуьр аквада. Хуьруьн юкьвай авахьзавай Яр­гъар­ булах, Ужан булах, Верхьер булах­, Кьулаж булах, ЛуьртIуь булах… — гьи­кьван ава булахар! Гатун яйлахрин гуьзелвили вун гьейранарда. Гьа инай Самур дередин ажайиб рангарни, таварни капун юкьвал алай хьиз ачух жеда. Ихьтин сейрангагьдал чIехи хьайи, икьван булахрай гьамга хьтин къайи ятар хъвайи жаванрин жергеда шаирарни, журналистарни хьун аламат жедай кар яни мегер!

Къутунхърин хуьр кьуд магьле­дикай ибарат жезва: Шамахар, Панагьар, Мегьендар, ТIархар. Агъа­­риза Узаирович ТIархарин магьледик акатзава. И тухумдихъ бажарагъдин ма­са хилерни ава. Алкьвадар Гьасан эфендиди “Асари Дагъустан” ктабда вичин диде Авсат шейх Ярагъ Мегьамедан руш, адан диде Айишатни къутунхъви зурба алим ва шаир Мегьарам эфенди ал Ахты­дин руш тирди къейднава. Эхь, Ярагъ Ме­гьамедазни, Мирзе Али ал Ах­тыдизни­ гьа Магьарам эфендиди тарс гана. Агъа­ри­задин диде рагьметлу Марият халади ви­чин апай Абдуселим Магьарам эфендидин тухумдикай тир­ди гъуьлуьн мукьва-кьилийриз, гьатта студент тир чIавуз Алир­задихъ галаз Ахцегьиз атай Иб­ра­гьим­ Гьуьсейновазни (Алкьвадар Гьа­сан эфендидин неведиз) суьгьбетнай. Аквазвайвал, и хилер лезгияр патал гзаф багьабур я. Саидоврин ба­жарагъдихъни зама­найрин деринриз фенвай чIварахар ава…

Инал Агъариза Узаировичан биографиядайни бязи делилар гъин.

1938-йисуз Ахцегь райондин Къутунхърин хуьре дидедиз хьана. Ахцегьа 1-нумрадин юкьван школа, Каспийск шегьерда 1-нумрадин технический училище акьалтIарна.  Махачкъаладин машинринни рекьерин станцияда электромонтервиле кIва­лахна. Комсомолдин путев­кадалди Со­вет­ринни Китайдин “Дуствал” тIвар алай ракьун рекьин эцигунрал фена. Алма-Атада “Турксибтрансстрой” трестдин 2-нумрадин эцигунардай участокда электромонтажниквиле кIвалахна. Гьана Къазахстандин госуниверситетдиз гьахьна. Ахпа Ростовдин госуниверситетда кIе­лун давамар хъувуна.

Аку садра, газетдиз къведалди вилик ада уьмуьрдин гьихьтин “университетар” куьтягьнатIа! Ибур, гьа­къикъатдани, Лезги Гьасан ва я Батрак Агьмед фейи рекьериз ухшамиш тушни!

1961-йисуз Агъариза Дагъустандиз хквезва ва вичи кIелай Каспийск шегьер­дин училищеда тербиячивиле кIвалахза­­ва. 1962-йисалай ада “Коммунист” га­зет­­дин  редакцияда кIвалахзава: корректорвиле, литработниквиле, хсуси корреспондентвиле, партотделдин заведующийвиле, цIуд йисуз жавабдар секре­тар­виле­, муьжуьд йисуз кьилин редактордин за­мес­тителвиле, эхиримжи 23 йисузни — кьи­лин редакторвиле! Журналиствилин яр­гъи гурарай ам винелди, са кIарни ахъай тавуна, вичин зегьметдалди хкаж хьана. Бес им халис лежбердин рекьиз ухшамиш тушни!

Ингье гьа ихьтин кас тирвиляй, 1995-йисуз “Лезги газетдин” 75 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз, чна адаз ихьтин шарж кхьенай:

Тапшуругъар гудайла,

Суй жеда вахъ регьбердин.

КIвалахдихъ рикI кудайла,

Элкъведа вун лежбердиз.

1994-йисан зулуз “Лезги газетдин” кьилин редактордин къуллугъдал кас хкягъуникай (а чIавуз чи газетдин тарих­да сифте яз редакциядин коллективдални меслят гъанай) ихтилат кватайла, Агъа­риза Узаирович Саидован тереф вирида рейсадвилелди хвенай. Себебар? Абу­рукай зун винидихъ раханва. Мадни, А.Саидов “Лезги газетдин” редакцияда журналиствилин рекьяй махсус пешекарвал къачунвай тек са работник тир — ада Ростовдин госуниверситетдин журналистикадин отделение агалкьунралди куьтягьнавай. Яргъал йисарин гьакъисагъ зегьметдай А.Саидоваз 1980-йисуз ДАССР-дин культурадин лайихлу работниквилин гьуьрметдин тIвар гана. Адахъ ДАССР-дин Верховный Советдин Прези­диумдин Гьуьрметдин грамота, “За трудо­вое отличие” медаль, “РФ-дин культурадин лайихлу работник” лагьай чIехи тIвар, маса наградаяр ава. Икьван гьуьрметар гьавайда тийидайди виридаз ашкара я.

Газетда кIвалахиз, ян тагана, виниз тир дережайрихъни экъечIиз хьун — имни бажарагълувиликай лу­гьузвай са мисал я. Агъариза Узаировича гьам хсуси корреспондент тирла, гьам отделдин редактор, жавабдар секретарь, кьилин редактордин заместитель, кьилин редактор тирлани, чи газетда къарагъар­навай месэлаяр гьакIанбур туш. Гьар сеферда акъатнавай материалрихъ журна­листди атIанвай яргъал рекьер, ахвар хайи йифер, ахтармишнавай цIуд­рал­ди чарар ва документар гала. Иллаки акIа­хьай крарай жавабдар ксар критика ийидайла, сифтени-сифте жув а крарин гъавурда аваз хьана кIанда. Ах­пани ви гафар чан алай инсанрикай тирди, абуру гьикI кьабулун мумкин ятIа акун герек я. А.Саидован  къул алаз акъатай материалрай чаз чи милли публицистика, халисан журналистика гьихьтинди хьун герек­ ятIа, хъсандиз чир жезва.

А Саидов кьилин редактордин къуллугъдал хкажайла, лезги чIа­лаз ва журналистикадиз ада ийизвай къуллугъ генани чIехиди хьана­. И кардикай ада ачухай “Редактордин колонка” рубрикадик кваз кхьей материалри, жуьреба-жуьре важиблу месэлайрай тухвай “эл­къвей столри”, халкьдин депутатрихъ, алимрихъ ва маса ксарихъ га­лаз тухвай гуьруьшри ва чи халкьдин тарихдай газетда чап авур кьван зурба эсерри шагьидвалзава. Абурун жергеда Забит Ризванован “Гьажи Давуд”, Агьед Агъаеван “Ярагъ Мегьамед”, Гьажи Абдурагьимован “Кавказдин Албания: Лезгистан”, М.Ихилован “Лезги чIалан дестедик акатзавай халкьар” ва маса эсерар ава.

Алай вахтунда “Лезги газет”, гьа виликдай хьиз, виридалайни еке  тираж, гьакьван гзаф кIелдайбурни авайди (подписчикар ва Интернетдай кIелза­вайбур) яз ама. Адан чинра чи халкьдин ва  гьакI вири Дагъустандин, Россиядин ва вири дуьньядин кар алай месэлайрай кхьизва, хайи чIал, культура, адетар, та­рих хуьн ва вилик тухун патал, кьисметди жуьреба-жуьре регионриз, шартIариз акъуднавай чи халкьдин векилрин арада алакъа, садвал хуьн, абур агудун па­тал алакьдай вири крарик кьил кутазва, яни Агъариза Узаировичан ирс ада арадал гъайи коллективди хуьзва. Им дамахдай кар тирди садани инкардач.

Мердали Жалилов

* * *

Къе чна чи чIехи юлдашдиз 80 йисан юбилей рикIин сидкьидай тебрикзава. Гьуьрметлу Агъариза Узаирович! Яшамиш хьухь яргъалди, ви хизандин кьиле, балайрин, вафалу юлдашдин патав, яр-дуст галаз, хва-стха, чIехи халкь галаз.

Шарвилидин къилав алай тур хьтин,

Шалбуз дагъдин зайиф тежер нур хьтин,

Къутунхъарин цуьквед яйлах — чIур хьтин,

Къенивилиз ягъай къелем — тIур хьтин!..

Яшамиш хьухь! Кьулан вацI -Самбур хьтин!..

Ваз гьуьрметзавай, ви къелемдин къилав хуьзвай “Лезги газетдин” редакциядин коллектив.