Инсан ва рехъ

И мукьвара зун шийирдин къайгъуди Дагъустандин Огни шегьердиз акъуднавай­. Инани сурарин майдан гегьенш хьанва. Са йис вилик инсан кучукай чка гила чир хъжедайвал амачир. Анжах сурарин кьилихъ къянавай къванери-памятникри куьмек гузва. Зи фикир вад кас санал кучукнавай цIийи  сурари чпел желбна. Вад касни — са фамилия алайбур. Рекъемриз килигайла, сад — яшлуди, кьвед — жегьилар, кьвед — аялар. Шегьерда яшамиш жезвай мукьвада гъавурда турвал, диде, хва, свас ва хтулар. Машинар сад-сада акьуна еке бедбахтвал арадал атана: сагъ са хизан телеф хьана.

Вич-вичелай суал къвезва: де лагь кван, куьне гьакьван гьиниз тади ийизвай? Яргъи «фурадилай» элячIиз кIанз, машин гьалдайла, къаршидиз къвезвайдаз фикир ганач? Машинда хизан авай эхир. Диде, паб, аялар. Абурукай вучиз фикирнач? Сад-вад декьикьадиз килигна, хизан барбатIна. Им лап еке мусибат я. Неинки кьейибурун багърияр, гьакI общество патални. Жегьил чанар дуьньядилай физва эхир. Эгер ахьтин чIуру дуьшуьшар рекьера сад-кьвед тиртIа, артух раханни ийидачир. Сад-кьвед туш эхир, цIудралди жезва.

Алай йисан 24-февралдиз РД-дин Гьукуматдин рекьера хатасузвал таъминардай комиссиядин заседание кьиле фенай. Анал рекьера арадал къвезвай кьван хаталу ва мусибатдин дуьшуьшрин вилик пад кьунин,  гьерекат хатасузди авунин месэлаяр веревирднай.

РД-дин Гьукуматдин Председателдин­ заместитель Ризван Гъазимегьамедова къейд авурвал, республикада гзаф кьадар аварияр, хатасузвилин кар алай истемишунрал амал тавурла, машинар гьалзавайбур чпин везифайрив къайгъусузвилелди эгечIзавайла, жезва. Рекьер авай гьалдик, машинрик тахсир кутаз жедач. Водителри чIу­лар инкарзава, гзафбурун машинра аялар ацукьардай алат (кресло) авач, агьалийрини куьчейра рекьерин гьерекатдин адетдин къайдаяр кваз кьазвач. Нетижада аварияр жезва, инсанар машинрик акатзава.

МВД-дин ГИБДД-дин управленидин векил Мегьамед Садикьова гъайи делилар рикI къарсатмишдайбур я. 2024-йисуз рес­публикадин рекьера 1648 авария арадал атана, 324 кас телеф хьана. Абурукай 29 аялар я, 2358 кас, хирер хьана, больницайриз аватна. Фикирдиз гъваш, республи­кадин рекьера гьар юкъуз 4 авария жезва,  1 кас рекьизва, ругудал херер-кьацIар жезва.

Республикадин ГИБДД-дин управленидин пресс-къуллугъди гьар гьафтеда гузвай делилриз килигин. 29-сентябрдилай 5-ок­тябрдалди Дагъустандин шегьерра ва районра 25 авария арадал атана. 4 кас (абурукай сад — аял) кьена, 38 касдин беденриз хасаратвал хьана. 6-октябрдилай 12-октябр­далди 25 авариядик 2 кас кьена, 30-дал хирер хьана.

Сентябрдин эхирра ва октябрдин сифте кьилера, ичкидал рикI алайбур себеб яз рес­публикадин рекьера са шумуд бедбахт дуьшуьш арадал атана.

Махачкъаладин Ярагъидин куьчеда Акуша райондин агьалиди, талукь лишанриз фи­кир тагана, вичин «Фольксваген Поло» машин «Мерседес Бенц» машиндихъ геляна­, ам акъвазнавай «Лада Грантадихъ» галукьна. Нетижада водителар ва кьве пасса­жир — рушар центральный больницадиз ават­на.

«Кавказ» шегьредин 882-километрда (Къаякент район) Рутул райондин агьалиди,­ маса машиндилай алудиз кIанз, тади авуна ва адан «Ниссан» машин къаршидиз къвезвай «ДАФ» фурадихъ галукьна. Нетижада «Ниссандин» шофер кьена, фурадин водитель больницадиз тухвана.

Каспийск шегьердин А.-Х. Султанан куьчеда 19 йисавай ва машин гьалдай документ гвачир жегьилди «ВАЗ 21099» машин 60 йисавай дишегьлиди гьалзавай машинда эцяна. Жуьреба-жуьре хасаратвилер хьайи пуд кас больницадиз аватна.

Октябрдин сифтегьан гьафтеда Дагъус­тандин Госавтоинспекциядин къуллугъчийри, ички ишлемишна, машинар гьалзавай 88 касдивай праваяр вахчуна. Кьвед лагьай сеферда пияндиз рулдихъ галаз тайинар хъувур 14 касдилай уголовный делояр къарагъарна.

12-октябрдиз Махачкъалада Батыраян­ ва Дахадаеван куьчеяр расалмиш жезвай­ къекъуьндал 33 йиса авай итимди, свето­фордин эквер кваз такьуна, гьална ва машин масадахъ геляна. Идални бес тахьа­на­, куьчедин къерехда акъвазарнавай 4 ма­шин­дани эцяна. Тахсиркар вичин машин­да­­ваз катна. Амма Госавтоинспекциядин къул­лугъчийри ам жагъурна, кьуна. Малум хьайи­вал, ам виликдайни  пиян яз рулдихъ галайвиляй жавабдарвилиз чIугунвайди тир.

Бабаюрт райондин судди са шумуд сеферда пиян яз машин гьалай Уцмиюрт  хуьруьн агьалидин машин вахчуна, гьакIни йисни зура машин гьалдай ихтиярдикай магьрумна.

«Къизилюрт-Шамхал-Янги-Юрт» рекье 20 йисавай водителди къаршидиз къвезвай автотранспортдиз рехъ ганач. Машинар сад-сада акьунин нетижада «Лада 2107» машиндавай 19 йисавай жегьил кьена. Водителар ва кьве пассажир больницадиз тухвана.

Алай йисан 8 вацра рекьера, автомашинар себеб яз, арадал атай бедбахтвилин дуьшуьшрикди 200 кас кьена, 1500 касдал хирер хьана.

Дагъустандин Госавтоинспекцияди рекьера хаталу дуьшуьшрин, рулдихъ пиян водителар ацукьунин вилик пад кьун патал  еке кIвалах тухузва. Мисал яз, рейдар тешкилзава, ички хъвана, машин гьалзавайбур дуьздал акъудзава, ахьтинбуруз талукь серенжемар кьабулзава.

ЯтIани, машинар гьалзавай пиянбурун кьадар тIимил жезвач. Абуру неинки чеб, гьакI маса инсанарни хаталувилик кутазва­. Арадал атанвай ихьтин татугай гьалдай экъе­­чIун патал герек я: вири обществода пиян яз машин гьалун кьабулиз тежедай кар яз гьисабин, пияндиз машин гьалзавайбур чка-чкада жемиятди пислемишин. Жемиятдизни, гьар са водителдизни чир хьун лазим я хьи, ички хъвана, машин гьалзавай касдив, гъиле-гъил аваз, административный­ ва я уголовный жаза агакьда.

Лап и мукьвара, суддин къарарар кьилиз акъудун яз, Мегьарамдхуьруьн, Докъузпарадин ва Акуша районрин судрин приставри са шумуд сеферда пиян яз рулдихъ ацукьай 5 касдин автомобилар вахчуна ва СВО-диз рекье тун патал РФ-дин оборонадин министерстводин векилдив вахкана. Им лап хъсан кар я, масадбурузни тарс жедайвал. Ички хъвана, машин гьалуникай анжах зиян хкатзава.

Россияда кардик квай закондин бинедаллаз, пияндиз машин гьалзавай кас 1,5-2 йисан вахтунда машин ишлемишдай ихтиярдикай магьрумзава. Идал алава яз, ам 30 агъзур манатдин жермени ийизва. Ихьтин жазайри кар тагана, мад пияндиз рулдихъ ацукьай касдилай уголовный дело къа­рагъар­зава.

Пешекарри тестикьарзавайвал, рекьера жезвай аварийрин чIехи пай чехир-эрекь ишлемишнавай водителрихъ галаз алакъалу я. Идан гьакъиндай рекъемрини шагьидвалзава. 2023-йисан вад вацра, пиян водителар себеб яз, Россияда 3690 авария арадал атана. 2024-йисуз уьлкведа 13 963 авария арадал атана, 3644 кас кьена, 17 879 касдал хирер хьана. Гъилевай йисан 8 вацра хаталу дуьшуьшрин кьадар 10 агъзурдав агакьна. 2100 кас кьена, 10 агъзурдалай виниз ксарал хирер хьана. Пиян яз рулдихъ ацукьнавайбурулай цIи административный 189 агъзур дело къарагъарна.

Россиядин МВД-дин ГУОБДД-дин хата­сузвилин отделдин начальник Сергей Хранц­кевича лугьузвайвал, 2020-йисав ге­къигайлда, рекьера аварийрин ва телеф жезвайбурун кьадар тIимил жезватIани, ички хъвана рулдихъ ацукьун рекьера хаталу  дуьшуьшар арадал гъизвай асул себеб яз амукьзава. Аварияр тIимил жез хьайитIа, рекьизвай инсанрин кьадарни тIимил жеда. Мисал яз, 2024-йисан ирид вацра 2022-йисав ге­къигайла, аварийрикди 24,9 процент инсанар тIимил кьена.

Пешекарри ихьтин не­тижа Госавтоинспекция­ди агьалийрин арада­ тухузвай гъавурдик кутунин кIвалахдихъ галаз алакъа­лу ийизва. Рекьера гьерекатдиз талукь къайдайрал, истемишунрал амал тавурла, пиян яз рулдихъ ацукьайла, вуч жезвайди ятIа, гьадан гъавурда тунихъ галаз сад хьиз, ­Гос­автоинспекциядин къуллугъчийри водителриз, ички хъвана машин гьалайла, жавабдарвилиз чIугвазвай серенжемрикайни лугьузва. И кIвалах  маса министерствойрихъ, ведомствойрихъ галаз санал кьиле тухузва.

Зун патал итижлу делил ам хьана хьи, Дагъустан Россиядин гзаф машинар авай регионрик акатзава. Мисал яз, Москвада 6 миллиондилай гзаф машинар аватIа, Да­гъустанда — 1 миллиондив агакьна. Къуншидал алай Чечен Республикада — 460 877, Калмыкияда — 134 357, Карачаево Черкесия­да — 130 882 машин!

И кар республикадин агьалийрини тес­тикьарзава. Дагъустандин шегьерра, хуьрера, рекьера автомашинар гзаф жезва. ГИБДД-дин къуллугъчийри рекьерал, куьчейрал датIана гуьзчивалзаватIани, видео­камераяр эцигнаватIани, тахсиркарар жерме ийизватIани, рекьерин гьерекатдин къай­дайрал амал тийиз, пияндиз рулдихъ ацукьиз, машин зарбдиз гьализ, аварияр ийизвайбур кими жезвач.

Ингье цIийи дуьшуьшар. 16-октябрдиз 23 йиса авай махачкъалавиди рекьелай элячIзавай 11 йиса авай руш машиндик кутуна. 14-октябрдиз Унцукул районда дагъдин рекьин шартIар кваз такьур водителдивай руль хуьз хьанач ва машин дагьардиз аватна. Шоферни пассажир кьена.

Дагъустандин Госавтоинспекциядин къуллугъчийри тестикьарзавайвал, закон­дин­ ис­темишунрал, рекьера гьерекатр авунин къайдайрал кIевелай амал ийиз хьайи­тIа, аварияр, бедбахт дуьшуьшарни арадал­ къведач, водителар, пассажирарни саламатдиз амукьда. Тадивилик цIай акатуй! Сад-вад декьикьадиз килигна, жуван ва масадбурун уьмуьр хаталувилик кутамир.

Абад  Азадов