Алатай гьафтеда, 17-октябрдиз, Дербентда «Ислам в Дербенте в эпоху благородных сподвижников» лишандик кваз международный дережадин илимдинни диндин конференция кьиле фена. Ам алай аямдин Россиядин мулкарал Ислам дин атайдалай инихъ 1382 йис тамам хьуниз талукьарнавай ва Дагъустандин Кьилин грантдин такьатрихъ тешкилнавай. 

РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министерстводин­, РД-дин агьалийрин проектар кьилиз­ ­акъудиз куьмекзавай Центрадин, ДГУ-дин ва ДГИ-дин куьмекдалди Ал­кьвадар Гьасанан тIварцIихъ га­лай медениятдинни марифатдин цент­ради кьиле тухвай мярекатда­ Саудиядин Аравиядай, Ирандай, Азербайжандай, Къиргъизистандай атанвай алимри, Россиядин илимрин академиядин, Дагъустандин ахтармишунрин фе­деральный центрадин векилри, вузрин муаллимри, тарихчийри, филологри, жемиятдин деятелри иштиракна.

Илимдин кIватIал ва ахтармишунар

Конференциядин вилик Махачкъалада форумдин иштиракчийрин­ докладрикайни тезисрикай ибарат­ илимдин кIватIал чапдай акъатна­. Ана Россиядин ва къецепатан са жерге уьлквейрай тир востоковед­рин, диндин алимрин, тарихчийрин­, филологрин макъалаяр гьатнава. Асул гьисабдай абур Дербентдиз Ислам атай девирдиз, и карда Пайгъам­бардин (Аллагьдин патай салам ва салават хьуй вичиз) терефдарри кьунвай чкадиз, жуьреба-жуьре миллетрин, динрин векилрин арада авай алакъайриз ва Ислам динди Кавказдин халкьарин медениятриз, руьгьдин ивирриз авур таъсирдиз талукьарнава.

Конференциядин эвел

Илимдин форум кьве паюникай ибарат тир: иштиракчийрин доклад­риз талукьарнавай секция ДГУ-дин Дербент шегьерда авай филиалда кьиле фена, пленарный заседание — шегьердин медицинадин колледжда.

Конференция РД-дин Кьилин меслятчи Энрик Муслимова ачухна. Вичин рахунра ада ихьтин мярекатра руьгьдин садвал мягькемарзавайди, жуьреба-жуьре несиларни халкьар алакъалу ийизвай умуми ивирар илимдин рекьелди кьатIуз, абурун важиблувал винел акъудиз куьмекзавайди къейдна.

Гуьгъуьнлай илимдин докладар­ гваз майдандиз А. Гьасанан тIвар­цIихъ галай центрадин регьбер Сефербег Гьамидов, Мекка шегьерда­ авай Умм аль-Кура университетдин алимар тир Саад Муса Аль-Мусани Аль-Мукади Султан Гувейзи, тарихдин илимрин доктор Замир Закария­ев, РАН-дин востоковеденидин институтдин илимдин къуллугъчи Татья­на Аникеева, ДГУНХ-дин доцент Асма Мусаева, Исламдин илимрин доктор Гьашим Мегьамедов ва масабур экъечIна. Араб тарихчийрин рахунар урус чIалаз Гь.Мегьамедова элкъуьрна.

Дербент — руьгьдин макан

Тарихдай малум тирвал, са девирра «Баб-аль-Абваб» хьиз машгьур хьайи Дербент шегьер алай аямдин Россиядин мулкара Ислам дин кьабулай сад лагьай чка я (VII асир). Са шумуд виш йисарин адетар хуьзвай и къадим шегьер чи йикъарани неинки са Кавказда, гьакIни вири уьл­кведа Исламдин ме­дениятдинни марифатдин кар алай центр яз амукьзава. Пуд йис идалай­ вилик сифте яз Пак Къуръандин аят­рин­ манаяр лезги чIалаз элкъуьрай диндин алим Ямин Мегьамедова (ам гьакIни А.Гьасанан тIварцIихъ галай медениятдинни марифатдин центрадин къаюмвалдай советдин член я) уьлкведин дережада аваз алай аямдин Россиядин мулкарал (Дербент шегьердиз) Ислам дин атайдалай инихъ 1380 йис къейд авунин теклиф гана. Адан теклиф лезгийрин милли медениятдин федеральный дережадин автономияди­ (ФЛНКА-ди) хушдиз кьабулна ва и тешкилатди РАН-дин востоковедени­дин институт­дин­­, А.Гьасанан тIварцIихъ галай цент­радин куьмекдалди 2023-йисуз­ Моск­вада, винидихъ къейд авур ва­къиадиз талукьарна, международный дережадин илимдин конференция кьиле тухвана. А.Гьасанан тIварцIихъ галай цент­радин теклифдин бинедаллаз­ Россиядиз Ислам дин атайдалай инихъ 1400 йис тамам жедалди гьар йисуз и вакъиадиз талукьарнавай конференцияр тешкилдай къарар кьабулнай. ЦIи Дербент шегьерда кьиле фейи мярекатни 2023-йисалай инихъ тухванвай пуд лагьай конференция я.

Кьвед лагьай пай

Конференциядин кьвед лагьай пайни — пленарный заседание — Энрик Муслимова кьиле тухва­на­. Мяре­катдиз атанвай гьуьрметлу­ мугьман­рин арада къецепатан уьлквейрай­ тир алимри, жемиятдин векилри, абурун жергедай яз Таха Язданиди­ (Иран), Сафарбай Сафарбаева­ (Азер­байжан), Шукур Шерматова­ (Киргизия), СтIал Сулейманан рай­он­дин кьил Саид Темирханова, Кьурагь, Мегьарамдхуьруьн, Хив, До­къуз­пара, Ахцегь, Рутул районрин ад­­министрацийрин, РД-дин Муф­тият­­дин, «Бабуль-Абваб» тешкилатдин  векилри иштиракна.

Мярекатдал рахай Дербент шегьердин кьилин заместитель Видади Зейналова конференциядин мугьманар чкадин администрациядин кьил Ханлар Пашабегован тIварцIихъай тебрикна ва къадим шегьерда ихьтин мярекат тухун лишанлу вакъиа тирди къейдна. РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Темирлан Абуталимован тIварцIихъай конференциядал адан заместитель Арсен Магьмудов рахана. РД-дин Муфтийдин Кьиблепатан Дагъустанда авай векил Мугьаммадрамазан Ражабова конференциядин иштиракчийрив Дагъус­тандин Муфтий Агьмад гьажи Абдуллаеван патай саламар агакьарна ва мярекатдикай вичин фикирар лагьана. Мярекатдал гьакIни Ямин Мегьамедов, Гьашим Мегьамедов, Аль-Мукади Султан Гувейзи, Гуьлпери Мирзебалаева ва масабур рахана. Пленарный заседанидин сергьят­ра­ аваз Энрик Муслимова къецепатан уьлквейрай атанвай мугьманрив Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центрадин патай савкьатар вахкана. Мярекатдин эхирдай иштиракчияр Дербент шегьердиз Ислам дин атунин тарихдиз талукьарнавай куьруь фильмдиз килигна.

Нетижаяр

«Ислам в Дербенте в эпоху благородных сподвижников»  темадай конференцияди Россиядин мулка­рал Ислам дин атунин тарихдиз жуьреба-жуьре уьлквейрин алимри­ итиж ийизвайди нубатдин сеферда къалурна ва Дербент шегьердихъ руьгьдин ивирар хуьзвай, гьар жуьредин динрин, миллетрин векилар, алимар, тарихчияр садзавай центрадихъ хьиз авай дережа мад сеферда тестикьарна.

Бинедилай Алкьвадар Гьасанан­ тIварцIихъ галай центрадини ФЛНКА-ди кьил кутуна, санал кьилиз акъудзавай и проект Исламдин тарих ахтармишзавай кесерлу майдандиз эл­къвенва. Аллагьдин куьмекдалди, и проектдин сергьятра аваз, къведай йисуз нубатдин илимдин конференция кьиле тухудайвал я.

Мегьамед  Ибрагьимов