7-октябрдиз РФ-дин Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустинан регьбервилик кваз туризм вилик тухунин рекьяй стратегиядин сессия кьиле тухвана. Ана РД-дин Кьил Сергей Меликова иштиракна.
Алай вахтунда Россияда, къецепатан туризм хьиз, къенепатандини гегьенш жезва. 2024-йисуз 90 млн кас ял ягъиз фена. ЦIинин муьжуьд вацра, алатай йисав гекъигайла, рекъем 5,5 процентдин гзаф хьана.
Кьилин везифа уьлкведа гегьенш жезвай сиягьатчивал хатасузди авун, инсанриз ял ядай, регионрин гуьрчег чкаяр аквадай къулай шартIар яратмишун, яшлубуруз ва гьакI аялризни сиягьат ийидай мумкинвилер гун я.
И кар патал алай аямдин аэропортар эцигзава, шегьреяр гегьеншарзава, ракьун рекьерай физвай агьалийриз ийизвай къуллугъар хъсанарзава, цин круизрин маршрутар артух жезва, общественный чкаяр аваданламишзава, мугьманханайрин базаяр артухарзава…
Туризмдин хел вилик тухуниз къвезвай вад йисуз 400 млрд манат чара ийидайвал я. И хиле кардик квай милли проектдани хейлин серенжемар къалурнава: регионра инсанрин фикир желбзавай чкаяр дуьзгуьн къайдадиз гъун патал куьмек гун; туризмдин чIехи кластерра инфраструктура арадал гъун; модулдин мугьманханаяр эцигунин карда гъил кьун.
«Туризмдин хел галай-галайвал вилик финик экономикадин саки вири хилери — транспортди, промышленностди, хуьруьн майишатди, культуради, образованиди — чпин пай кутазва. И карда вириидарайри чпелай аслу крар авун лазим я», — лагьана РФ-дин Гьукуматдин Председателди.
Туризмдин хел вилик тухуниз талукь государстводин стратегия уьмуьрдиз кечирмишунин хъсан чешне Дагъустан я. Республикадиз гьар йисуз къвезвай туристрин кьадар гзаф жезва, гьатта рекордар эцигзава. Анжах са шаз республикадиз 1,8 млн инсан атана. Идахъ галаз сад хьиз, Дагъларин уьлкведа мугьманханайрин кьадарни гзаф жезва, туристрин базайриз физвай рекьер гегьеншарзава, къайдадиз гъизва, туроператоррин кьадарни артух жезва.
Дагъустандин тарихда сифте яз РД-дин Кьил Сергей Меликова садни инанмиш тежер хьтин проект — Каспийдин кластер — гъиле кьуна. Адан тереф Россиядин Президентдини хвена. Ам лап зурба «Вад гьуьл ва Байкал вир» проектдин сергьятда аваз уьмуьрдиз кечирмишзава. Туриствилин зурба курорт Каспий гьуьлуьн къерехда эцигда. Адак мугьманханаяр, паркар, ресторанар, аквапаркар, аттракционар, тропикрин аквариумар акатда. Вичин зурбавилиз килигайла, ам дуьньядин дережадин курортрилай усалди жедач. Алай вахтунда анин сифтегьан дараматар эцигиз башламишнава.
Эхиримжи вад йисуз туризмдин хел региондин экономика вилик тухузвай локомотивдиз элкъвенва. Сергей Меликован регьбервилик кваз республикади мугьманар кьабулунин, вич алай чка яргъаризни малумарунин жигьетдай йигиндиз камар къачунва.
Эгер 2020-йисуз Дагъустандиз 850 агъзурдалай гзаф туристар атанатIа, шаз абурун кьадар 1,85 миллиондив агакьна. Им 117,6 процентдин гзаф я. Алай йисан муьжуьд вацра республикадиз 1,51 млн кас атана. Имни галай-галайвал кIвалахунин, регионда туристриз къулай шартIар тешкилунин нетижа я.
Туристриз пулунихъ ийизвай къуллугърин кьадар 4,5 сеферда артух хьанва: 4 миллиарддилай 22,3 миллиард манатдал кьван. Имни, туризмдихъ галаз бизнесдин хелни вилик физва лагьай чIал я. Туризмдин хиле 11 агъзур касди кIвалахзава. И рекъем мадни еке, мугьманар, туристар кьабулзавай имаратарни гзаф жезва: 2020-йисуз абур 252 авайтIа, гила — 830.
Туристрин кьадар гзаф жедайла, абуруз къуллугъдай, абурухъ галаз кIвалахдай пешекарарни герек я эхир. И кардизни фикир гузва. Алай вахтунда республикада пешекар 264 белед ава. ГьакI туроператорарни, турагентствоярни гзаф хьанва.
ЧIехи проектрихъ галаз санал чкадин туризмдини виликди камар къачузва. И кардиз Сергей Меликова датIана фикир гузва, шегьерра ва хуьрера хъсандиз аваданламишнавай ял ядай зонаяр, общественный майданар, туристрин цIийи маршрутар пайда жезва. Кьуд йисуз, туризм вилик тухунин госпрограммадин сергьятра аваз, муниципалитетра субсидияр хьиз 240 млн манат чара авуна. Финансрин куьмек 18 муниципалитетда 36 проектдив агакьна.
2022-йисалай республикада «Туризм ва мугьманар кьабулунин индустрия» милли проект уьмуьрдиз кечирмишзава. Пуд йисуз 87 проектрин (1,5 миллиард манатдин) тереф хвена. Модулдин 19 база ва мугьманхана, туриствилинни информациядин 6 центр, прокатдин пуд пункт арадал гъана, 10 пляж аваданламишна. Республикада са куьруь вахтунда 650 чка авай модулдин 238 объект туькIуьрна.
Дагъустан фестивалар, форумар, спортдин турнирар тухудай къулай майдандиз элкъвезва ва абуру неинки Россиядин регионрай, гьакI къецепатан уьлквейрайни мугьманар желбзава.
Хийир Эмиров
