Мукьва хьанва

Алай йисуз Россия салан майвайрин жигьетдай недай суьрсетдин хатасузвилин доктринада (РФ-дин Президентдин къарардалди кьабулнавай махсус документ) къалурнавай ре­къем­рив агакьун мумкин я. Идакай РФ-дин хуьруьн майишатдин министр Оксана Лута хабар гана.

«Салан майвайрин жигьетдай чун недай суьрсетдин хатасузвилин доктринадин рекъемриз мукьва хьанва. Алай йисуз чалай и кар кьилиз акъудиз алакьдайдак умуд кутазва, гьа гьисабдай яз, теплицайра битмишарзавай бегьердин кьадар артухарунин куьмекдалди», — къейдна министрди.

О.Лутан гафаралди, санлай къачурла, теплицайра гьасилзавай майвайрин бегьердин кьадар 1,6-1,7 миллион тонндив агакьун вилив хуьзва.

Дидеяр ва аялар патал

2030-йисалди дидеяр ва аялар паталди тир къурулуш вилик тухуниз 147 миллиард манат чара ийида. Идакай РФ-дин здравоохраненидин министерстводин телеграм-каналди хабар гузва.

Кьилди къачуртIа, чешмеди уьлкведин премьер-министр Михаил Мишус­тинан ихьтин гафар раижзава: «Чун перинатальный центраяр герек тир алат­ралди, шейэралди таъминарунал машгъул жезва. Дидеяр ва аялар паталди тир инфраструктураяр еримлу авуниз 2030-йисалди (санлай къачурла) 147 миллиард манат чара ийида. И такьат­рин гьисабдай перинатальный 142  цент­рани герек алатралди, шейэралди таъминардайвал я…».

Гьа са вахтунда М.Мишустина къейд авурвал, 56 регионда 91 перина­тальный центр герек тир алатралди­, шейэралди таъминарун патал 2025-йисуз бюджетда 26 миллиард манат фикирда кьунва.

Кьадар артухарнава

Виликамаз кьунвай гьисабралди, 2025-йисан январдилай июндалди Россияди къецепатан уьлквейриз 70 миллион доллардин къиметдин нисияр ва мукашар ракъурнава. Им, алатай йисан и муддатдив гекъигайла, 20 процентдин гзаф я. Идакай «Агроэкспорт» сайтда хабар гузва.

Россиядин нисийрин кьилин муьш­терияр Къазахстан ва Белоруссия яз амукьзава. Алай йисан сад лагьай паюна и суьрсет Къазахстандиз экспорт авунин кьадар 15 процентдин хкаж хьанва, Белоруссиядиз — 39 процентдин. Виридалайни гзаф и суьрсет импорт ийизвай 5 уьлкведик Узбекистан, Къиргъизистан  ва Азербайджан акатзава.

«Агроэкспортдин» делилралди, Рос­сиядин нисияр экспорт авунин мумкинвал 2030-йисалди 180 миллион дол­лардилай гзаф кьадардин дережада же­дайди гьисаба кьазва. И суьрсет экспорт авуниз умуд авай чкайрик, адетдин мукьвал тир къецепатан уьлвейри­лай гъейри, РагъэкъечIдай патан ва Кьиб­лединни-РагъаэкъечIдай па­тан­ Азиядин, гьакI Мукьвал тир Рагъ­экъечI­дай патан гьукуматарни акатзава.

Нек гьасилдайбурун Милли союздин (Союзмолоко, Национальный союз производителей молока) генеральный директордин заместитель М. Жебитан гафаралди, эхиримжи йисара Россия­да нисияр ва нисийрин суьрсет гьаси­лунин кьадар еке еришралди виниз акъатнава — 2020-йисан саки 800 агъзур тонндин дережадилай 2024-йисуз 1,036 миллион тонндал кьван. 2025-йисан январь-май варцара Россияда 416 агъзур тонн ниси ва нисийрин продуктар гьасилнава.

М. Жебита къейдзавайвал, Россия алай вахтунда дуьньядин лап гзаф нисияр гьасилзавайбурун «цIудак» акатзава. Гьа са вахтунда и хилек инвестиция­яр кутун акьалтI хьанвач — цIийи гужлу­ви­лер (мощности) кардик кутун, алай вах­тунда кIвалахдик квай карханаяр­ цIийи къайдада туьхкIуьрун давам жезва, нисияр гьазурдай заводар эцигунин­ кIвалах тамамарзава, 2012-йисалай инихъ кутунвай инвестицийрин умуми­ кьадар 100 миллиард манатдилай алат­­нава, гьа са вахтунда абурукай саки 80 процент 2018-2022-йисарин муддатдал ацалтнава.

Ниси гьасилунин хилек ихьтин такьатар кутунин карди неинки гужлувилер артухардай, гьакIни базардиз конкурентвал ийиз жедай суьрсетдин гегьенш ассортимент акъуддай мумкинвал ганва… И карди гележегда вичикай ихтилат физвай суьрсет гьасилунин кьадар артухаруниз ва дуьньядин базарда Россиядин терефар (позиция) мягькемаруниз бине арадал гъизва.

РикIел хкин, виликдай «Агроэксперт» сайтди, федеральный «Агроэкспорт» центрадин материалрал асаслу яз, хабар гайивал, Урусатди 2024-йисан нетижайралди некIедин суьрсет экспорт авунин кьадар 6 процентдин хкажна — 216 агъзур тонндал кьван. Идалди къецепатан уьлквейриз маса гунай гъилиз атай пулунин кьадар 19 процентдин артухарна — 438 миллион доллардал кьван.

Мисал яз, къецепатан уьлквейриз нисияр ракъурунин кьадар, къиметдин гьисабдалди кьурла, 141,4 млн доллардал кьван хкаж хьанва (раижзавайвал, 2023-йисуз и рекъем 112,6 миллион доллардиз барабар тир), морожнияр — 48,7 миллион доллардилай 57,2 млн доллардал кьван, кьуру нек — 41,9 миллион доллардилай 48,1 миллион доллардал кьван. Экспортдиз ракъурзавай чкайрин география 67 уьлкведал кьван гегьенш хьанва.

Агъуз аватнава

РФ-да 2025-йисан январь-июнь вар­цара кьезил машинар акъудун 2,1 процентдин агъуз аватнава (326 агъзур­ ­уьлчмедал кьван), пар чIугвадай маши­­­нар — 23,9 процентдин — (68,8 агъзур уьлч­­медал кьван). Идакай, Росстатдал асаслу яз, «Интерфакс» изданиди хабар гузва.

Къейдзавайвал, июндин вацра РФ-да 45 агъзур — кьезил, пар чIугвадай 10,3 агъзур машин акъуднава.

Гьазурайди — Муса  Агьмедов