(Эвел — 2025-йисан 28-нумрада)

(…) Муькуь чIехи тир гунагь бида (новшество) я. Иблис инсандив динда авачир шей, гьам диндай я лагьана, ийиз таз алахънава. И кIвалахар гьикI акъатнавайди я? Са бязибуру ахьтин кIвалахар Аллагьдиз мукьва жез кIанз авунва ва ийизва, амма абур Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) а кIвалахар авурди яни, тушни гьадаз килигзавач. Са бязи кIвалахар абуру чеб авачир кIвалахар тирди чиз-чиз ийизва. Аллагьди Къуръанда са шумуд чкадал чаз хабар ганва: Шариатдин къене са затI твадай ихтияр садазни авач, Аллагьдилай гъейри. Чи динда авай гьар са затI (гьам гъвечIи, гьамни чIехи) чаз ганвайди Аллагь я. Аллагьди Къуръанда лугьузва (42-сура, 21-22-аятар, мана):

«Я тахьайтIа, абуруз (мушрикьриз) ше­рикар­ авани абуруз динда Аллагьди­ ихтияр гун тавун­вай крар къанунламишнавай?! Эгер (виликдай гайи) къетIи келима (Аллагьдин патай Къиямат­дин Йикъалди муьгьлет гунин къаза — кьадар) авачиртIа,  абурун арада дуван атIу­дай тир (мушрикьриз и дуьньяда азаб гудай). Гьакъикъатда зулумкарар (кафирар) абуруз азиятлу азаб жеда! (21) Ваз аквада (эй Пайгъамбар) (Къияматдин Юкъуз) зулумкарар чпи къазанмишайдакай (авур пис крарикай ва адан жазадикай) лап къурхулу (ва умудсуз) яз — ам (азаб) абурун кьилел къвезвайла. Амма чпи иман гъана ва диндар амал авурбур Женнетрин багълара жеда, абуруз чпиз кIан хьайи вири (няметар) жеда абурун Раббидин патав. Ам чIехи регьим (ва еке агалкьун) я! (22)»

Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) вяз-насигьат (хутба) тухудай са бязи вахтара адан (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) вилер яру жедай. Чиник хъел кваз, сесни­ хкажна, ам (Аллагьдин салават ва салам­ хьуй вичиз) а вахтунда ахьтин инсандиз ухшар жедай  хьи, гуя ада (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) халкьдиз абурал душманди гьужумзавайдакай хабар гузвай­. Гуя чав экуьнахъ ва я тахьайтIа ниси­нихъ душман агакьда лугьуз, залан хабар гузвай ада. Гьа ихьтин гьалда аваз, ада лугьудай (мана): «Зун ракъурна а вахтунда — Къиямат йикъалди икьван вахт амай кьван» — ада кьве тупIалди ишара къалурна, абур сад-садавай къакъудна хьиз. Яни Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) вич ракъур­навай вахт Къияматдин йикъаз лап мукьва вахт тирдакай лугьузвай. Ахпа ада лагьана (мана): «Виридалай хъсан гафар Аллагьдин Ктаб я, виридалайни хъсан рехъ Пайгъамбардин рехъ я, виридалайни пис кIвалахар (ибур) динда цIийи кIвалахар (бида) тун я ва гьар са бида батIулвал (рекьелай алатун) я, гьар са батIулвал лагьайтIа, Жегьеннемда ава». Гьич са инсандизни динда авачир кар диндик кутадай ихтияр авач. Вучиз лагьайтIа, ибадат Аллагьди Вичиз талукьарнавайди я ва ибадат гьикI авун лазим ятIа, Аллагьди Вичи къалурни авунва.

Алимри лугьузвайвал, чирвал авачиз, Аллагьдиз ибадат ийизвай инсан рекьелай алудиз регьят я. Адаз Аллагьдиз ибадат ийиз­, мукьва жез кIанзава, амма гьи къайдада ийидатIа, чизвач. Гьа ихьтин ксар рекьелай алудиз шейтIандиз регьят я. Гьавиляй чирвал зурба шей я. Къуръанни Сунна­ чизвай инсандиз са касди «ихьтин ибадат авайди я» лагьана хабар гайила­, адаз ам авачир кар тирди чир жеда. Чирвал авачир кас лагьайтIа, гьар са гафунин чIалахъ жеда. Вилик вахтара чирвал амачирла, са бубат капI ийизвай инсан акурла, инсанриз ам са алим хьиз жезвай, ада лагьай гьар са гаф кьабулзавай. Гьавиляй къе халкьди­ диндикай гьакьван ихтилатарзава, гьакъи­къатда ла­гьайтIа, а гафар, крар диндин гьич патавни гвайбур туш. Кьейи-хайи, хийир-шийир хьайи чкайрал, суварар ийидайла, чаз и гьа­­къикъат аквазва. Аллагьди­ Къуръанда лугьузва (53-сура, 31-32-аятар, мана):

«Са Аллагьдиз талукь я цавара вуч аватIани ва чилел вуч алатIани (вири са Гьадан ихтиярда­ ава) — Ада эвез хъийидайвал писвилер авурбуруз абуру авур амалдиз килигна, эвез хъийи­дайвал хъсан крар авурбуруз — лап хъсан сувабдалди (Женнетдалди), — (31) Чеб чIе­хи гу­нагьрикай ва мурдарви­лерикай яр­гъаз­ жезвайбуруз, анжах гъве­чIи гуна­гьар­ (ара-бир ийизвай хатаяр)­ квачиз: гьакъи­къат­­да ви Раббидин багъиш­ла­ми­шун­ гегьеншди я (гзаф гъил къачу­дай­­ди я). Адаз лап хъсандиз чизва куь гьал: Ада куьн чиликай (куь ата-буба­ Адам накь­вадикай) яратмишайлани­, куьн  куь дидей­рин руфунра «сифте кьунвай­ аялар»­ тирлани. — (Бес), тариф ийимир­ куьне куь: Адаз лап хъсандиз­ чизва вуж (Вичин бендейрикай) (Аллагьди­хъай) кичIеди ятIа (ни, гунагьрикай яргъаз жез, Адан жазадикай мукъаятвал ийизватIа)! — (32)»

ШейтIанди инсандиз чIехи гунагьар авунизни эвер гузва. Адан рехъ гьа им я. Аллагьди Къуръанда 4-сурада 31-аятда лугьузва (мана):

«Эгер куьн квез къадагъа авунвай крарин чIе­хибурукай (еке гунагьрикай: ширкдикай, диде-бу­­бадин чIалаз килиг тавуникай, яна кьиникьикай…)­ яргъаз хьайитIа, Чна куь пис крар (гъвечIи гунагьар) квелай алудда (багъишламишда) ва Чна куьн багьа (лайихлу) «гьахьдай чкадиз» (Женнетдиз) ракъурда».

Инсанди чIехи гунагьар тийиз ва туба ийиз хьайи­тIа, адай, гьикI хьайитIани, вичиз хабар авазни, авачизни бицIи гунагьар акъат­да. БицIи гунагьар адай тек-туьк дуьшуьшра фикир тийиз акъатзава, я абурун­ гьа­къин­дай тубани ийизвач. Аллагьди лу­гьуз­ва хьи, эгер инсан чIехи гунагьрикай яргъа жез хьайитIа, амай гъвечIи гунагьрилай Вичи гъил къачуда.

КапI авурла, инсандин гунагьрилай гъил къачузва, жуьмя кпIунал атайла, адан гунагьрилай гъил къачузва, сивер хвейила, гунагьрилай гъил къачузва. Садакьа гузва — гунагьрилай гъил къачузва, чирвал къачузва, чирвал масадал агакьарзава — гунагьрилай гъил къачузва, мискIиндиз къведайла, хъфидайла, гунагьрилай гъил къачузва­. Инсанди вичи фикирзавачтIани, туба ийиз­вачтIани, ада ийизвай ибадатар себеб яз, Аллагьди инсандин гунагьрилай гъил къачузва. Аллагьди гъвечIи гунагьрилай гъил къачунин себеб ам чIехи гунагьрикай яргъа хьун я. Са гьадисда лагьанва­ (мана): «КичIе хьухь Аллагьдихъай, гьина вун хьайи­­тIани, пис кардин (гунагьдин) гуьгъуьнай хъсан кар ая, ада (пис кар) чIур хъийида ва инсанрихъ галаз жув хъсан къилихралди твах» (Агьмад).

(Гьасамудин Сефибегован

худбадикай гьазурнавай макъала. КьатI ама)