Гьажи Апаевич Аликберов дидедиз хьайидалай инихъ 115 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз

ХХ асирдин юкьвара Гьажи Аликберов Дагъустанда партиядин, государстводин, жемиятдин тIвар-ван авай деятель, тарихчи алим, профессор, журналист хьиз машгьур хьана. Чи библиотекада, РСФСР-дин, ДАССР-дин илимрин лайихлу деятелдиз, «Дагестанская правда», «Коммунист» (гилан «Лезги га­зет») газетрин кьилин редактор хьайи касдин уьмуьрдиз, зегьметдиз талукьарна, «Инсанвал къиметлу зурба дев­лет я» ктабрин выставка ачухнава. Аликберова Дагъустандин сиясатдин, экономикадин ва культурадин уьмуьрда еке ва экуь гел туна. Адахъ галаз кIвалахайбуру, ада тарсар гайибуру, адал рекье-хуьле туьш хьайибуру Гьажи Апаевич хушвилелди рикIел хкизва.

Гьажи Аликберов 1910-йисуз Мегьарамдхуьруьн райондин Кркарин хуьре диде­диз хьана. Гьа вахтунин мумкинвилерикай менфят къачуна, гадади кIелна. Яратмишунин рекьяй пай ганвай ада 1920-йисарин эхирра журналиствилихъ ялна. 1928-йисуз лезги чIалалди «ЦIийи дуьнья» газет акъу­диз гъиле кьунвай. Адан кьиле акъвазнавай Гьажибег Гьажибегова, Алибег Фатагьова, Зияудин Эфендиева газетдин кIвалахдал жегьиларни желбзавай. Абурун арада Аликберов, Алкадарский, Рзаханов ва масабур авай. Газетдиз Гьажидин макъалаяр, шиирар, рецензияр акъатна. Кьасумхуьруьн райкомда кIвалахдай йисара ада чкадин «Колхоздин пайдах» газет дуьзгуьн дережадиз гъун патал еке алахъунар авуна, газетдиз макъалаяр кхьинал Султанов, Рзаханов, Мусаиб Стальский желбна. Газетдин чинра цIийи уьмуьр тешкилунин, культура, образование вилик тухунин таблигъат тухвана. Аликберов СтIал Сулейманахъ галаз таниш хьана, газетда адан шиирар чапна.

1932-йисуз Аликберов партиядин жергейриз гьахьна ва адан къайгъуяр мадни артух хьана. Дагъустандин обкомда кIва­лах­дайла, адан хиве печатдин хел тунай. Ахпа Гьажи Аликберова «Дагестанская правда» газетдин кьилин редакторвал авуна, дубляждал эхир эцигна (1954-1957-йисара газет лезги, къумукь, авар, дарги чIалариз таржума ийизвай), милли чIаларал газетар акъуд хъувунин месэла къарагъарна. Идан гьакъиндай КПСС-дин ЦК-диз чар кхьена ва и кар кьилизни акъатна.

Ватандин ЧIехи дяведин йисара об­ком­да идеологиядин месэлайрал машгъул хьайи Аликберова далу пата, гьакI фронтдизни физ, зурба кIвалах тухвана. Ада кьил кутуна, фронтовикрин ва абуруз кIвалерай багърийри кхьизвай чарарикай махсус газетар акъудиз, дагъустанвийри къуллугъзавай, женгер чIугвазвай фронтриз рекье туна. Пуд йисуз гьахьтин 14 номер акъудна. А газетри гьам фронтовикар, гьамни далу пата авай зегьметчияр руьгьламишиз куьмек гана.

Дагъустандин обкомди алим СССР-дин АН-дин Дагъустандин филиалдин Тарих­дин, чIалан ва литературадин илимдин ин­ститутдин тарихдин сектордин заведующийвиле кIвалахиз рекье туна. Обкомда кIва­лахайди я лагьана, ада вич са куьналдини вине авайди къалурнач. Адан къенепатан культура вини дережадинди тир. Лап кесиб къатарай акъатнавай кас тиртIани, ада лежбердин хизанда, хуьре, халкьдин арада лайихлу тербия къачунвай. Гьар са касдив, къуллугъчидив ам инсанвилелди, масадаз зиян хкат тийидайвал эгечIдай. Ам неинки институтдин, гьакI республикадин дамах тир.

Аликберован чалишмишвилер себеб яз, институтдин кIвалахдик акваз-акваз юзун акатна. Адан редакторвилик кваз алимри ЧIехи Октябрдин революциядин 40 йис тамам хьуниз талукь яз инкъилабдин вакъи­айриз, ана иштиракай дагъустанвийриз бахшнавай кьве том акъуднай. Идан гуьгъуьналлаз Дагъустандин тарихдикай кьве томдин очеркар чапна. И ктабра Гьажи Апаевичан са шумуд еке макъала гьатна. Са акьван вахт алатнач, адан еке иштираквал аваз Москвада Дагъустанда социализмдин уьмуьр туькIуьрзавай гьаларикай ихтилатзавай ктаб акъудна. Аликберован кьилин лайихлувал ам хьана хьи, ада институтдин къуллугъчияр кьуд томдикай ибарат тир «Да­гъус­тандин тарих» ктаб акъудунал желбна­. А макъамда маса са республикадихъни чпин тарихдикай акъуднавай ихьтин ктабар авачир.

Аликберован вичин тIвар алаз чапдай ихьтин ктабар акъатна: «Дагъус­танда инкъилаб ва граждан дяве. 1917-1921-йисара кьиле фейи вакъиаяр», «Дагъустанда социалистический инкъилаб гъалиб хьун»…

СССР-дин илимрин академиядин филиалда ва ахпа Дагъустандин пед­институтда кIвалахдайлани, ада вичин регьбервилик кваз дагъвийрин 30-далай виниз аспирантар тир гадайризни рушариз алимар жез куьмек гана. Абур къе чи библиотекадиз­ мукьвал-мукьвал къвезва ва Гьажи Апаевични хушвилелди рикIел хкида.

Алим, публицист бажарагълу инсанрикай сад тир. Адаз, лезги, урус чIа­ларилай гъейри, къумукь, туьрк, азербайжан чIа­лар­ни чидай.

Аликберова яхцIур йисуз чIугур гьа­къи­сагъ зегьмет гьукуматди Зегьметдин Яру Пайдах (кьвед), «Знак почета» орденралди, «Кавказ хуьнай», «Гьунар­лу зегьметдай» медалралди, гьуьрметдин хейлин грамотайралди къейдна.

Гьажи Апаевич 1974-йисуз вичи­ кIвалах­завай столдихъ рагьметдиз фена. Ам Ма­хачккъала шегьердин Ком­со­молдин тIва­ру­нихъ галай паркуна гьуьр­метлу ксарин сурара кучукнава. Кркарин хуьруьн са куьче ва юкьван школа Аликберован тIварцIихъ янава.

Секинат  Мусаева,

Республикадин Р. Гьамзатован тIварунихъ галай библиотекадин краеведенидин ва милли литературадин отделдин кьилин библиотекарь