Ван авуна
«Лезги газетдин» алай йисан 25- нумрадай чав агакьнавай «Вахт гьеле хьанвач жал?» макъалада Мансур Куьревиди къарагъарнавай месэла чи халкьдин вилик виш йис идалай вилик кватнавайди ва, гьайиф хьи, гилани гьял тахьана амайди я. Чи халкьдин руьгьдин даяхни, дамахни пайдах тир чIехи шаир Етим Эмин хайи ва кьейи йисар тайинарун ва акьалтIай са кьацIал гъун патал икьван яргъал вахтунда чи алимрини эдебиятчийри авунвай къейдер ва гъанвай делилар макъаладин авторди мукьуфдивди тупIалай ийизва, вичин фикирар лугьузва ва теклифар гузва.
Къейд авун лазим я хьи, и месэла Мансур Куьревиди кьетIидаказ вад йис идалай вилик Россиядин илимрин академиядин востоковеденидин институтдин гриф алаз акъудай «Етим Эмин (1840-1880)» ктабда къарагъарнай ва вичин гьисабунар-къейдер раиж авунай. И ктаб рикIивайни Етим Эминан биография ва адан ирс ахтармишунин рекьяй кIватI хьанвай кьван куьгьне ва эхиримжи вахтара цIийиз винел акьалтнавай делилар сад-садав агудна-гекъигна кхьенвайди ва эминоведение алай чкадилай хейлин виликди юзурнавайди хьанай. Адаз чи интеллигенциядин векилри, алимри ва писателри чIехи къимет гана.
Гуьгъуьнлай Мансур Куьревиди Дагъустандин ктабрин чапханада «ЦIувай куз тахьай цIарар…» тIвар алаз Етим Эминан шииррин ктаб акъудна. Ана шаирди лезги чIалалди кхьей ва жуьреба-жуьре кIватIалра авай, гьакIни эхиримжи йисара жуьреба-жуьре чешмейрай цIийиз жагъун хъувунвай чIалар гьатнава. И ктабдин важиблувал авай лишанрикай сад гьар са шиирдиз гегьеншдиз ганвай баянар ва къейдер я. Икьван чIавалди гзаф шиирра суалар алаз амай чкайриз жавабар жагъурнава ва абур делилралди мягькемарнава. Ина гьакIни кьилди ксарин хсуси архиврай жагъанвай хейлин шииррин араб гьарфаралди кхьенвай гъилин хатIарин чешмейрин шикиларни, абур чи къенин кхьинра авазни ганва. И ктаб вичин вири лишанралди илимди гьаркь (истемиш) ийизвай дережада аваз туькIуьрнавай сад лагьай зурба кIватIал хьанва. И жигьетдай Мансур Куьревиди акъуднавай кьве ктабдини эминоведенида цIийи девир гатIун хьуник кьил кутазва.
Са гафуналди, Етим Эминан биографияни ирс чирун ва икьван чIавалди жаваб тагана амай суалриз жавабар жагъурун патал Мансур Куьревиди чIугунвай зегьметар зурбабур ва чпихъ нетижа авайбур хьанва.
РикIивайни, чIехи шаирдин хайи-кьейи йисарин рекъемар тайинарунин алахъунра Мансур Куьревиди гъанвай делилар алай макъамда чаз чидайбурулай виридалайни гзаф гьакъикъатдиз мукьвабур я.
Гьавиляй чи 1-нумрадин шаир кьейи-хайи йисарин рекъемар халкьдин вири несилрин рикIени зигьинда сад хьиз гьатун чи эл сад ийидай, агуддай чIехи метлеб авай крарикай сад я лугьуз жеда. Ихьтин тайинвал эвелни-эвел мектебар патал акъудзавай махсус ктабра, эдебиятдин хрестоматийра, тарихдиз талукь учебникра ва кар алай маса чешмейрани туна кIанда.
И кардиз рум гун санлай чи вири миллетдин, интеллигенциядин, гьукуматдин чIехи къуллугърал алай чи халкьдин векилрин хиве авай, вирида, сад хьана, авуна кIанзавай кар я.
Мансур Куьревидин «Вахт гьеле хьанвач жал?» суалдиз къвезвай жаваб сад я: вахт фадлай хьанва.
ЦIи Етим Эминан 185 йис тамам жезва. Ам шаирди Дагъустандин тарихда, чи медениятдани эдебиятда тунвай чIехи гелен ва ирсинин дережадиз лайих тирвал къейд авунни лазим я.
Арбен Къардаш,
Дагъустандин халкьдин шаир
