Хуьруьн чкада жемят ерилу рекьералди таъминарун — им уьлкведа РФ-дин Президент Владимир Путинан къарардалди кьилиз акъудзавай милли проектрикай сад я. Ам регионрин ва районрин регьберрин гуьзчивилик кваз чкайрални агалкьунралди бажармишзава. Разивилелди къейд ийин: Ахцегьа кьилинбур тир Ленинан ва Арсен Байрамован тIварарихъ галай кьве куьче бинедилай ремонт ийиз ва цин цIийи турба тухуз эгечIунални районэгьлийри шадвалзава, сагърай лугьузва райондинни республикадин регьберриз.
Райондин кьилин теклифдалди, заказчи РД-дин Минтранс яз, ремонтрин кIвалахар госконтракт къачунвай «Елена» ООО карханади «РД-дин хуьрерин мулкар вири патарихъай вилик тухун» программадай кьиле тухузва. Проектда къалурнавай кьве куьчедин яргъивал — 3,9 километр, къимет 69 610 776 манат я.
Проектдик, Ленинан ва Байрамован куьчеяр гегьеншарна къир цадалди вилик, рехъ тирвал 1,5 метрдин гьяркьуь, къулай тротуарар туькIуьрун, чилик (исятда ишлемишзавай куьгьнедини туна) хъвадай цин цIийи турба кутун ва дигидай, гьакI ахвахьдай ятарин хулар дуьзмишун ква. Алай вахтунда Ленинан куьчеда гьазурлухвилин кIвалахар саки бегьемарнава, ахпа Байрамован куьчедив (Джиорсанни Дебернардидин муькъвелай «Самур» вацIун муькъвел кьван) эгечIда. Ремонтрин кIвалахар тамамвилелди гъилевай йисан сентябрдиз куьтягьна, объект ишлемишиз вахкуда.
ТIварар кьунвай куьчеяр аваданламишунихъ галаз санал районда хъвадай цин месэлани гьялзава. Саки вири Дагъустанда хьиз, хъвадай михьи цин месэла Ахцегь райондани, иллаки райцентрада, хцидаказ акъвазнава. Ахцегьиз гегьенш кьве турба гъанватIани («Мацар-дере — Ахцегь», Рутул райондай кьил къачунвай «Лекье-дере — Ахцегь»), районэгьлийри цин кьитвал гьиссзава. Еридин жигьетдайни а ятари истемишунриз жаваб гузвач.
Районда хъвадай цин месэла лазим тирвал гьялунин мураддалди алай вахтунда республикадин инвестицийрин программадай «Лекье-дере — Ахцегь» цин турба ремонт хъийизва, «Лалаан-дере — Ахцегь» цин турба гъизва (диаметр 300 мм). Идан гьакъиндай гьеле 2023-йисуз Ахцегь райондин администрацияди, финансрин бюджетдинбур тушир пулдин такьатар желбуналди, ООО «Капитал» карханадихъ галаз кIвалахдин икьрар кутIуннава. Алай вахтунда и проект госэкспертизадай акъатнава ва пудратчи (регьбер — Гьамзат Мегьамедов) эцигунрин кIвалахдив активнидаказ эгечIнава: турба тухудай, цин гьамбарханайрин (резервуарар) ва яд михьдай имаратрин майданар туькIуьрзава.
Цин турбадин яргъивал 35,614 километр я, проектдин умуми къиметди сметадин документациядай 344 175 310 манат тешкилзава. И проект кардик акатайла, ада 16 агъзур агьали яшамиш жезвай Ахцегьар ва Самур дередин 5 хуьр – Хуьруьгар, Цуругъар, КьакIар, Луткунар ва Калукар хъвадай михьи целди таъминарда.
— Ахцегь ва Рутул районрин кьилер меслят хьанвайвал, Лалаан дереда цин чешмедал чна гьанай кьве райондивайни яд къачуз жедайвал девирдин истемишунрив кьадай кьилин имаратар эцигда, — лугьузва проектдин заказчи, «Ахцегь район» МР-да МБУ УСЕЗ идарадин начальник Алихан Ибрагьимова. — Яд кьадай ва михьдай имаратрин санитарный зона (анал трансформатордин подстанция ва герек маса шейэр жеда) Цуругъа «Кал» участокда туькIуьрзава. Цин кьилин чешмедилай 115 метрдин агъада авай анал гьар сада 550 кубометр яд кьадай ракьунни бетондин мягькем кьве резервуар жеда. Анай Ахцегьиз, яд пайдай къурулушдал кьван 28 километр ава. Яд кьиляй-кьилиз вич-вичиз авахьна къвезва. Са сятда 171 кубометр (суткада — 4104 кубометр) яд агакьардай мумкинвал ава.
— Алихан стха, фикир гайила, гьакъикъатдани им эхиримжи вахтунда Ахцегь районда кьиле тухузвай халкьдин яшайишдин ва сагъламвилин метлебдин лап важиблу проект я. ГъвечIидини туш: къимет — 344 миллион манатдилай гзаф! Икьван пул мус ишлемишиз, яни проект мус бегьемна кардик кутаз жеда? — хабар кьуна за.
— Проект пуд паюна, яни пуд йисуз кьиле тухуда. ЦIи — 13 километр турба ва Цуругъа цин гьамбарханаяр, къведай йисуз — яд михьдай имаратни Ахцегьрив къведалди турба тухун, 2027-йисуз Лалаан дереда цин чешмедин кьилин имарат туькIуьрун планламишнава. КIвалахрин и график фикирда аваз, яни пака кIвалахар энгел тахьун ва райцентрадин куьчейра цазвай къир кукIвар тавун патал, исятда ана лазим къайдада цин турбайрин цIийи, дурумлу къурулуш туькIуьрзава…
Разивилелди къейд ийин: гьам райцентрада рекьер аваданламишунин, гьам вичикай ихтилат физвай хъвадай цин турба чIугунин вири кIвалахар Ахцегь райондин кьил Абдул-Керим Палчаеван гуьзчивилик ква. Эцигунрин кIвалахра мумкин тир вири энгелвилер ада вахтунда алудзава. И крар акваз, сагърай лугьуз, алхишзава жемятди.
Дашдемир Шерифалиев
