Чи  арада ахьтин инсанар ава хьи, абурухъ галаз хьайи гуьруьшди­ (иллаки дишегьлийриз и кар лап важиблу я) жува-жуваз гузвай къимет хкажиз, жув гуьрчегди ва виридаз герекди яз гьисабдай гьисс рикIе тваз куьмекда. Ихьтин инсанрикай сад Айханум Мирзабеговна Мулаева я. Ам чидайбуру адаз «чи Аня» лугьуда. Чидач адалай и кар гьикI алакьзаватIа, амма адан патавай дишегьлияр кIуфал хъвер, вилера нур аваз хъфизва. Белки, ам вичин пешедив рикI гваз эгечIзавайвиляй ятIа? Чун чин, сифет­, кIалубар иер ийидай рапарикайни опе­ра­ций­рикай рахазвач. Къенин чи суьгьбет вири девирра герек хьайи ва инлай кьулухъни герекди яз амукьдай дерлекчидин пешедикай, адан сагьиб тир чи ватанэгьлидикай я.

Дерлекчидилай вуч алакьун лазим ятIа, и пешедин сирер кве­­кай ибарат ятIа, чаз Аняди-Айханума — ихтилатда.

Квелай  башламишнай?…

— Зун Хив райондин Кашанхуьре дидедиз хьана. Зи пуд йис тамам хьайила, чи хизан Бакудиз куьч хьана. Бубади — военизированный охранада, дидеди машинкадал цвалардайди яз кIвалахзавай. Буба рагьметдиз фена. Дидедин шикил къенин юкъузни Бакуда Гьуьрметдин доскадал алама, адан 93 йис хьанва. Зун пуд стхадиз авай са вах я.

1980-йисуз за жуван хизан кутуна. 14 йисуз итимдихъ галаз Львов шегьерда яшамиш хьайидалай гуьгъуьниз чун Дагъустандиз хтана. Захъ кьве рушни са хва ава. Алай вах­тунда зун 6 хтулдин бахтлу баде я.

… Куьн агъадач жеди, за гилани жува-жувакди фикирарда: яраб къе атай  дишегьлидин чIарар за масакIа хкатIнайтIа, гьикI аквадайтIа? Адахъ галаз кьадай, заз чиз, амма муькуь рушан чинив акьван мичIи чIарар кьадачир…

Дерлекчидин пеше заз гъвечIи чIа­ва­лай хуш тир. Зун, адетдин рушар хьиз, нинийрихъ галаз «духтур-духтур» ва я «школа-школа» къугъвадачир. За нинийрин чIарар хкатI­дай. Амма диде-бубадиз и кар са акь­ван хуш тушир. А вахтара Бакуда и пешедин иесияр, вучиз ятIани, виле аквадачир. Жуваз аялар хьайила, за зи рушариз акьван иер кифер храдай, а жуьреда чIарар хкатIдай хьи, абурун дуст рушар гьатта пехил жедай.

Махачкъаладиз хтайла, зун и пеше кIевелай чирун патал курсарик экечIна. Зун гъавурда акьурвал, ана заз течидай, цIийи са затIни авачир. Заз чIарар хкатIунин вири къайдаяр чизвай эхир. Къе хьиз рикIел алама, имтигьандин вахт атайла­, чна гьар сада вичин алакьунар къалурна кIанзавай. Зи рушахъ галаз са класс­да кIелзавай са шумуд руш атана, абуруз виридаз за икьван гагьдини гьар жуьредин чIарарин иер хкатIунар авунвайди тир. Имтигьанда зи кIвалах лап вини еридинди яз кьабулнай. Мадни са кар лугьун хьи, ана кIелиз башламишай са гьафтедилай са руш вичин чIарар куьруьз хкатI лугьуз атанай. Ада вичин чIарар анжах зал ихтибарда ­лагьайла, зун мягьтел хьанай, зи муаллим — пехил.

Гьа икI, зи гъиле кIелна лагьай диплом гьатна. За жуван зегьметдин рехъ башламишна ингье саки 30 йис я. Заз кIвалахда галатун чидач. Дерлекчивал регьят пеше я лагьай чIал туш, и кар зи рикIи хкянава. Мадни жува ийизвай кIвалахдал рикI хьана кIанда. Гьар гъилера чIа­рар хкатIдайла, зун гьатта шикил чIугваз башламишзавай художник хьиз эгечIзава. Дугъри­данни, дерлекчивал искусство я.

«Пешекар дерлекчидилай вуч алакьун лазим я?» — лагьай суалдиз Аняди икI жаваб гана:

— Дишегьлийрин дерлекчидин кьилин везифа гьар садан чIарар вичин чинив, яшдив кьадайвал хкатIун я. Герек а касдин кьетIенвал къалурдайвал, адан уьмуьр тухунин къайдадихъ, гьатта пешедихъ галазни кьадайвал. Им неинки чIарар атIун, гьакI абуруз дуьз ранг хкягъун, абур цIалцIамарун ва бурма авунни я. Алай вахтунда рангада тунин цIийи жуьреярни ава эхир — «мелирование», «колорирование», «блики»… Гьавиляй дерлекчи цIийивилерикай хабардар яз хьана кIанда.

Амма, асул везифадилайни гъейри, ада дишегьлийриз чIара­рихъ гелкъведай къайдаяр — кьилин хамунихъ гьикI гелкъведатIа, кьиле кан тахьун патал вуч ийидатIа, гьадакайни меслятар къалурна кIанда.

Мадни, цIийиз атай касди виликан муьштеридин гуьгъуьнлай кIва­лахзавай чкадин михьивал авунвани, гъиле авай алатар михьизвани, я тахьайтIа, кьа­цIанвани — гьасятда фикир гудайди ри­кIе­лай ракъур­на кIандач. Гьавиляй зи кIвалахда жув алай чка михьидаказ хуьн лап важиб­лу я…

Аня хъсан пешекар тирди къалурзавай са делил гъиз кIанза­ва. Гьина Аняди цIийи чкада кIвала­хайтIани, муьштерияр адан гуьгъуьналлаз гьаниз физва. Чаз аквазвайвал, пешекар дерлекчи хьун патал я кьилин образование, я яру диплом чарасуз герек туш. КIанзавайди жуван пешедин гъавурда хьун, адал рикI хьун я. Анядиз муьштерийри йифиз гежни, экуьнахъ фадни зенгер ийидай вахтар жезва. Амма са касдинни ада кефи хадач, садни фикир тагана тазвач. Ада лугьузвайвал, кIвалахдин гьакъидилайни гзаф адаз «Аня, ви чан сагърай», «ви гъилер сагърай», «чухсагъул!», «вуч хъсан я, вун заз чир хьана» чими келимаяр ван хьун хуш я.

Дерлекчини я, психологни

Дерлекчидин патав гьар жуьре инсанар къведа. Бязибур фад хъел къведайбур жеда. Садбур — пара рикIив кьадайбур, муькуьбур — са куьнуькайни къайгъу авачирбур. Виридахъ галаз рахаз чир хьана, умуми чIал жагъурна кIанда. Садни бейкеф тежедайвал. Чи макъаладин игитдилай и кар лап хъсандиз алакьзава.

— Куьне фикир ганатIа, дишегь­лий­рикай гзафбур захъ галаз неинки чIа­рарикай рахазва, гьакI чпин дерди-гьал­ни ийизва, — лугьузва Аняди. — Бязибуру завай меслят гун тIалабда. Бязибуруз рикIяй-рикIиз авур суьгьбетдикайни куьмек жезва. Гьавиляй, заз чиз, дерлекчи гьакI психологни я лугьуз жеда. Зунни пара шад я жувавай инсанриз са гьихьтин ятIани куьмек гуз хьунал. Зун патал кьилинди муьштеридин кIуфал хъвер хьун я.

Адаз уьмуьр кIан я

— За винидихъни лагьанай, дугъриданни, дерлекчидин пеше регьятди туш. Гьар са карда хьиз, и кIвалахдани, гьелбетда, вичин нукьсанар ава. Абурук и пешедин иесийриз хас тир начагъвилер акатзава.  Геждалди кIвачел хьуни юкьван тарциз гуж гузва ва гьар жуьре кефсузвилер арадал гъизва, — давамарзава вичин ихтилат Аняди. — Гьавиляй зи рикI къекъуьнал гзаф ала. Гьар няниз зун гьуьлуьн кьер тирвал сейрдиз экъечIзава. Гьуьл заз иллаки кIанда. АкI я хьи, им заз къуват гузвай чка я. Мадни, заз къацу чуьллер, атирдин ни галай анрин цуьквер, гьайбатлу дагъларни шуршурдин ван алаз авахьзавай дагъдин булахар, вацIарни кIамар кIанда — заз тIебиат гзаф кIан я. Заз зи пеше, инсанар кIан я! Заз уьмуьр кIан я!

Дугъриданни, Айханума-Аняди са би­цIи шадвални еке бахт хьиз кьабулзава. Чи къуллугъда акъвазнавай, уьмуьрдал кьару, вичин рикI, ниятар михьи Анядихъ къуй чандин мягькем сагъвал, рикIин шадвал мадни артух, ихьтин инсанарни чи арада гзаф хьурай!

Наира  Ибрагьимова,

Рагнеда  Рамалданова