15-17-майдин йикъара  Каспийск шегьердин «Анжи Арена»  стадиондин майдандал неинки республикадин, гьакIни вири уьлкведин хуьруьн майишатдин  хилен зегьметчияр, малдарар, санлай къачурла, Дагъустандин  дегь девиррилай агакьнавай культурадизни адетриз еке дикъет ва къимет гузвай агьалияр патал халисан сувар —  Россиядин жинсинин лапагрин 25 лагьай выставка кьиле фена. Вини дережада аваз тешкилай ва  гзаф итижлудаказ кьиле фейи и мярекатда Россиядин 12  региондай тир ва жинсинин лапагар арадал гъунал машгъул 65 майишатди (абурукай 24 — Дагъустандинбур) иштиракна.

1,6 агъзур кв.метрдин алачухдик  абуру жинсинин 400-далай гзаф гьайван майдандиз акъуднавай. Уьлкведин гьар жуьре пипIерай выставкадиз 40 жинсинин (Артлухдин, Дагъустандин дагъдин, Андидин, Тушетидин, Лезги, Ташлидин, Къарачайдин,  Калмыкиядин, Къарабахдин, мериноленд, дорпер, иль-де-франс, лакон, катадин, нубиан, Калахардин яру, Заанедин…) лапагар гъанвай. Мярекатдин мугьманриз куьлуь карч алай  ажайиб жуьрейрин гьайванриз — саки 20 килограммдин заланвал авай эдильбайриз, гиссарриз, цвартблесс­риз, Катумдин  гьерериз, гьатта аламатдин  арашан жинсинин лапагриз (абурукай сад гьа ина 1,5 миллион ма­натдай маса гана) килигдай мумкинвал хьана.

Агалкьунар къейдна

15-майдиз кьиле фейи выставка ачухунин шад мярекатда Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова, Россиядин хуьруьн майишатдин министрдин заместитель Максим Боровоя, РД-дин Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимова, адан заместитель Нариман Абдулмуталибова, РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Зураб Къуччаева, уьлкведин хипехъанрин милли союздин  президент Харон Амерханова ва са жерге маса пешекарри иштиракна.

Мярекатдин иштиракчийрин ва мугьманрин вилик рахадайла, Сергей Меликова выставка хипехъанар патал сад масадан тежрибадихъ галаз таниш жедай ва менфят къачудай, и хилен агалкьунар раиждай мумкинвал гузвай чка тирди къейдна. Ада гьисабзавайвал, жегьилрин арада  хуьруьн уьмуьрдин, яшайишдин кьетIенвилер машгьур авунин важиблувал екеди я.

«Заз мярекатдин вири иштиракчийриз кIвалах нетижалуди,  ватандин хипехъанвилин хел вилик тухунин карда еке агалкьунар хьунин алхишдин келимаяр лугьуз кIанзава.  Къуй и пуд йикъа квез цIийи  ва менфятлу чирвилер къачуз, яргъал йисарин сих  алакъаяр тайинариз куьмек гурай!», — лагьана республикадин Кьили.

РФ-дин хуьруьн майишатдин министр Оксана Лутан тIварцIихъай выставкадин иштиракчияр тебрик авур М. Боровоя Да­гъустандихъ хипехъанвилин хиле хьанвай агалкьунар къейдна.

«Выставка Дагъустанда кьиле тухун дуьшуьшдин кар туш. Республика и хел еримлу авунин карда хъсан чешне къалурзавай хипехъанвилин зурба регион я. Выс­тавкадин пуд йикъан вахтунда малдарривай чпин тежриба раиж ийиз жеда. Элкъвей­ столрихъ къарагъарай месэлайри ла­гьай­тIа, хипехъанвал виликди тухунин рекье кар алай  хилер тайинариз куьмек гуда», — лагьана ада.

Дагъустандин малдаррин агалкьунриз еке къимет Харон Амерхановани гана. Ада къейд авурвал, неинки суьруьйрин кьадардал, гьакI гьайванрин еридал гьалтайлани, Дагъустан кIвенкIвечийрин арада ава.

Выставкадин сергьятра аваз, жуьмя юкъуз­ кьиле фейи «Хипехъанвилин хел  авай гьал, вилик квай четин месэлаяр ва ам виликди тухун патал лазим тир серенжемар» тема­дай пленарный совещанидал Х. Амерханова кIватI хьанвайбурун фикир лапагрин сар, як, хъицикьар ва маса суьрсет  «гьахълу»  къиметдай маса гу­нин месэла къарагъарна. И жигьетдай асул фикир,  ада гьисабзавайвал, шуькIуь ва юкьван  яцIувилин сар алай  гьайванар артмишунин месэладиз гун лазим я.

Абдулмуслим Абдулмуслимова вичин докладда къейд авурвал, Дагъустанда хипехъанвал хуьруьн агьалийрин культурадин асул пай яз гьисабзава. Дагъустандин лапагдин як неинки чи, гьакI къецепатан уьл­квейрани машгьур суьрсетдиз элкъвенва. Лапагрин суьруьйрин кьадардал гьалтайла, республика сад лагьай чкадал ала. Фикир гана кIанзавай месэлайрикай яз, ам сарин къиметдикай, алафриз ийизвай харжийрикай, зегьмет  автоматламишуникай (механизация), гьавадин шартIар дегиш хьуникай,  уьруьшар, чIурар хуьнин кIвалах тухуникай ва, региондин кьетIенвилер фикирда кьуна, гьазурзавай илимдин кIвалахрикай рахана. Ада гьасилзавай суьрсет маса гунин рекье республикади тухузвай кIвалахдикайни, гьа жергедай яз, международный алакъаяр мягькемаруникай суьгьбетна.

Максим Боровоя гьисабзавайвал, и хиле кьетIен фикир гана кIанзавай месэла адан хийирлувал къазанжияр гъидайвал авун я. ИкI, 2030-йис алукьдалди, гьасилзавай гьерен якIун кьадар йиса 154 агъзур тонндин (гьайвандал чан аламаз алцумна)­ гзаф хьун лазим я. И макьсаддив агакьардай алатрикай яз, ада государстводин патай куьмек гудай серенжемар авайдалай хъсанаруникай, лапагар еримлу ийизвайбурун ва суьрсет гьялзавайбурун арада  ала­къаяр гегьеншаруникай, гьайванар гьисабдиз къачун (маркировка) таъминаруникай лагьана. Ада рикIел хкайвал, алай вахтунда хиперин сар тамамдаказ гьялун патал, туькIуьрнавай пландин сергьятра аваз, кIвалахар гъиле кьунва.

Нетижаяр

Выставкадин гъалибчи хкягъун патал­  гьайванар ахтармишунин кIвалах, кьиле РАН-дин академик Юсупжан Юлдашба­ев аваз, Россиядин вири пипIерай тир ва аслу тушир 15 пешекарди кьиле тухвана. ИкI, выставкадин I дережадин дипломдиз Да­гъустандин Тлярата райондай тир «Джурмут-1» СПК лайихлу хьана. Майишатдиз выс­тавкадин кьилин пишкеш — автомашин гана.

II дережадин дипломар Волгограддин­ областдай тир «Волгоград — Эдильбай» ООО-ди ва Калмыкиядай тир «Кировский»­ племзаводди, III дережадин дипломар ­Ленинграддин областдин СПХ «Катумы» ООО-ди, Волгограддин областдин СПК  «Ро­­машковский» племзаводди ва Дагъус­тандин Гуниб райондин «Чох» агро­фирмади къазанмишна.  Дагъустан­дин кьилин патай махсус шабагь  «Niva Travel» маркадин автомашиндиз СПК «Племзавод Вторая Пятилетка» майишатдин ст. чубан Василий Сериков ла­йихлу хьана. Са кьадар майишатрин кIва­­­лах къизилдин ва гимишдин медалралдини къейдна.

Жинсинин тахминан 40 гьайван фермерри выставкадин сергьятра аваз кьиле фейи аукциондал маса гана. ТулкI авун патал майдандиз Дагъустандин, Краснодардин крайдин, Москвадин, Калининграддин ва Ростовдин областрин жинсинин гьайванрин майишатрин виридалайни хъсан лапагар акъуднавай. Муьштерийрин патай еке игьтияж, кьилди къачуртIа, Ост-фриз ва Сальский, гьакIни  дорпер ва лацу суффлок жинсерин лапагриз, чуьлдин яру ва Шароле жинсинин калериз авай. Гьайванрин къиметар  50-250 агъзур манатдиз барабар тир.

Выставка агалунин мярекатдин сергьят­ра аваз, киш юкъуз, тешкилатчийри хиве кьунвайвал, лотерейдин билетар къугъвана ва республикадин малдарвилин кар алай 8 майишатди 8 гьер бахтуни гъайи мугьманрин арада пайна.

Идалайни гъейри, Абдулмуслим Абдулмуслимова Дагъустандин малдарриз ва хуьруьн майишатдин зегьметчийриз государстводин шабагьар гунин мярекатни кьиле тухвана.

Гьайванрин гьар са жуьреди вичел кье­тIен фикир, итиж желбзавай, иллаки — аялрин. Къейд ийин хьи, аялар патал и выс­тавка, дугъриданни, кьетIен мярекатдиз эл­къвенвай. Алай йисуз, Россиядин жинсинин хиперин ва цIегьерин XXV выставкадин сергьятра аваз, сифте сеферда яз, аялрин яратмишунрин кIвалахрин «Зи хеб» конкурс малумарнавай. Нетижаяр кьурдалай кьулухъ малум хьайивал, «Шикил» номинацияда (яшдин пуд дестеда) 16 аял, гьа жергедай яз Мегьарамдхуьруьн райондай тир Милана Магьмудова гъалиб хьана.

Стадиондал неинки Дагъустандин, гьакI  къунши регионрин  культура ва адетар­ раижзавай милли майданарни ачухнавай. Мугь­манар манийралди ва кьуьлералди машгъуларзавай. Инал абуруз тIуьнар — аш, чай, вирт, ниси теклифзавай. Ядигар патал Дагъустандин халкьдин сеняткарри­ гьазурнавай шейэрни маса къачуз жезвай. Малум хьайивал, пуд йикъан вахтунда выс­тавкадиз тахминан 50 агъзур кас (алатай йисандалай пуд сеферда гзаф) мугьман хьана.

Жасмина Саидова