Хизандин куьмекчияр
Гьикая
ТIвар-ван авай чи писателдин и гьикая гилан гъвечIи аялрин чIехи бубайри, чеб гъвечIи аялар тирла, ашкъидалди кIелдай ва абур гьикаяда чпикай лугьузвай, хийирлу кIвалахар ийизвай гъвечIибурулай чешне къачуз алахъдай. А вахтарилай кьулухъ уьмуьр бегьемдиз дегиш хьанва, амма гилани уьмуьрда аялрилай алакьдай къени крариз чка ама. КIела, аялар, гьикая квезни бегенмиш жедайдахъ чун инанмиш я.
Гатфарин югъ тир. Ракъини дагъдин секин хуьрел вичин къизилдин цIелхемар ахъайнавай.
— Гьалимат! — лагьана эверна Периди вичин рушаз. — Чан бала, Селимат хала кефсуз я лагьана хабар агакьнава зав. Зун тадиз адан патав фида. Вун кIвале аялдал мукъаят хьухь! Зун жезмай кьван фад хкведа.
Диде кIваляй экъечIай са тIимил вахтунилай хьиз няс Керим ахварай аватна. Сифте ада вичин чIулав вилера гъутар экъуьрна. Ахпа, вичин адет тирвал, ди-де-е-е! лагьана, чин чIурна, шехьиз эгечIна.
— Шехьмир, ча-а-ан, шехьмир, диде у-у-уммадиз, Селимат халадбурун кIвализ фенва, — лагьана, Гьалимат аял секинариз алахъна. — Ма, и нинини види я, и автомобилни види я, и хъипрепIарни вибур я.
— У-ун! — лагьана, гъил геляна, вири и шейэр чукIурна, Керима шехьун давамарна:
— Жаж Шелимат халад кIва-а-ал! — ада тамам гьарайиз башламишна. Гьалимат кIеве гьатна.
И арада кьуд лагьай классда кIелзавай, ракъини канвай къумрал зиринг Мамед тарсарай хтана акъатна. Ам акурла, Гьалиматаз вичелай залан дагъ алатай хьиз хьана.
— Диде гьинава? – хабар кьуна Мамеда, кIвале вилер экъуьрна.
— Селимат халадбурун кIвализ фенва. Керим сакIани секинариз жезвач!
ЧIехи стха хтайла, Керим тIимил секин хьанвай. Мамеда амалдарвилелди адаз лагьана:
— Я Кери-и-им, вун шехь вучиз ийизва?
Вилер чиле туна, атIугъай аялди чуькьни авунач.
— Адаз диде авай Селимат халадбуруниз физ кIанзава, — лагьана Гьалимата.
— Ваз Селимат халад кIвал кIанзавани-и-и? — мадни хабар кьуна Мамеда. — Исятда, исятда! Гьа кIвал чна инал гъида.
Керим и гафунал бегьем рази хьана. Селимат халадбурун кIвал вичин патав гъун ада ажайиб кар яз гуьзлемишзавай.
Са пуд стул гъана, абур сад-садав гутуна, Мамед кIвал туькIуьриз алахъна. Амма кIвалин цлар гьакI ачухдиз амукьзавай. Абурун чкадал алайбур стулрин шуькIуь кIвачер тир.
«Яраб и къвалар квелди кIевирун хъсан ятIа?» — Мамед хиялрик акатна. И арада адаз муькуь кIваляй ящикдикай хкатай фанерадин тахтаяр гваз къвезвай Гьалимат акуна. Вичизни са кIвалах кIанзавай Керима, пелел бурмаяр куьрс хьана, Мамедалай вилер алудзавачир.
— Вач, ча-ан, вунани са тахта гъваш! — лагьана Мамеда аялдиз.
Керим къарагъна фена. Ада камар йигиндиз къачузвайтIани, гьа алай чкадал хкадарзавай хьиз аквазвай. Гила кIвалин къваларни туькIуьрна, къенени газетрин рухар экIяна.
— Керим, вач, чан, вуна атIа гъвечIи тарелкаяр гъваш, чна ашар-бишер ийида, — лагьана Гьалимата.
КIвал туькIуьрунин карда Керима ашкъидалди куьмек гана. Эхирдай ада аниз вичин къугъвадай шейэрни гъана.
— Бес Селимат халадбурун кIвалин вилик тарар квачирни, ина абур авач? — лагьана Гьалимата.
Мамед, чин чIурна, рушаз килигна. Гьалиматаз вичяй нубатсуз гафар акъатайди чир хьана.
Кериман пIузарар мад куьрс хьана, кIвал адаз бегенмиш техжез башламишна. Аял гьахълу тир. Ма вилик тарар квачир Селимат халадбурун кIваликай ада вуч авурай!
— Тарар? — лагьана Мамеда, кIеве гьатнаваз. Дикъетдалди виринрихъ тамашай адаз вич авай кIвал акваз-акваз гегьенш хьайи хьиз хьана.
— Бес ибур вуч я? — дакIарда горшокда авай цуьквер гъана, ада «кIвалин» вилик эцигна.
Кериман пIузаррал хъуьруьн акьалтна. Гила адаз вилик гьяркьуь еке пешер алай тарар квай, гъвечIи тарелкайра недай ашар-бишер авай Селимат халадбурун «кIвал» гзаф бегенмиш тир. Гьалиматни галаз тIуьнар-хъунар ийиз, ам ашкъидалди къугъунрив эгечIна. ЧIехи стхади вичин ктабар гъиле кьуна.
Бирдан къавал ара-бир куьлуь къванер гьалчзавай хьтин ванер атана.
— Гьалимат, марф къвазва! — лагьана Мамеда. — Тарелкайра авай хуьрек куьтягь хьайила, абур мад къажгъандай ацIур хъия. Вуна аял машгъулара, за фена къавал алай кьурурзавай къуьл хкида.
Гьалимата, вичи аялдин къайгъу чIугвада лагьана, ам архайинарна. Мамед са курни ведро гваз къавал экъечIна. Ада халичадин пипIер кьуна хкажна, къуьл адан юкьвал кIватIна, тадиз ведрода тваз, кIвализ хутахна. Марф лап рикIивай къвазвайди акурла, ада гьаятда епиникай кьурурун патал куьрсарнавай чуьхвей парталарни кIватIна, кIвализ хкана. Идалай гуьгъуьниз, цуравай данадиз са къужах таза векьерни кутуна, верчериз тварни гана. Ахпа ам кIвализ хтана. Хтайла, адаз хъуьруьн атана: Керим са къвалахъди «Селимат халадбурун кIвалин» вилик ярх хьанвай. Цуьквер авай горшокар дакIарра эхциг хъувунвай Гьалиматни, хухдин ван ацалтна, атIа патал ксанвай. ЧIехи стхади абур тухвана, месерал эцигна, кIвалер къакъаж хъувуна, вичин ктабар гъиле кьун хъувуна.
Вичин ваханбурун кIвале Пери тамам ленг хьана. КIвалин патахъай ам гзаф дарих тир. Виридалайни артух адак къавал кьурурзавай техилди секинсузвал кутазвай. РикIяй ада лугьузвай: «Марфадик акатна, кьежей къуьлуькай гъуьр хъжедани? Гьайиф чIугур зегьметрин!»
Надинж Кериман патахъайни ам фикирри тухванвай. Адаз кIвале аял шехьзавай хьиз тир. Адан рикIел цура авай алаф кIани данани, гьаятда авай твар кIани верчерни хквезвай. Марфади тамам кьежирнавай ам дарихдиз хтана, акъат хъувуна.
РакIариз гьахьай адай, «вув-в!» авуна, шад са сес акъатна. Ам килигайла, кIвалин юкьвал кьурай кагьраба хьтин къуьлуьн гьамбар алай. КIвал къакъажнавай, чилни штканвай. Къулан патав цIийиз ханвай са къужах кIарасар гвай. Мамеда айвандик кIевиз вичин тарс кIелзавай ван къвезвай. Гьалимат, хухдин сес туна, дивандал яргъи хьанвай. Керима лагьайтIа, пIузаррал дуьгуьдин хапIадин кIусар алаз, вичин кроватдал гзаф ширин ахвар ийизвай.
Искендер Къазиев
____________________________
Ша, чан гатфар!
Цуькверивди кьиляй кьилиз,
Безетмишна уьлкве михьиз.
Къацу махпур чIугурди хьиз,
Аквадайвал гуьзел дагълар,
Ша, чан гатфар,
Ша, чан гатфар!
Аранарни дагълар вири,
Чандал гъана, ая дири!
Шад къушари, шад билбилри
Авурай вахъ галаз гафар,
Ша, чан гатфар,
Ша, чан гатфар!
Зегьметчийри, хъуьрез-хъуьрез,
КIвалахрай… Фад физ, геж хквез.
Багъда, дагъда хуш я къекъвез.
Гъваш вуна чаз чими ракъар,
Ша, чан гатфар,
Ша, чан гатфар!
Ви гьар са югъ я чаз мехъер,
Вун я чилин дамах-бегьер.
Бул жедайвал чаз мад къуьлер,
Ара гуз-гуз къура марфар,
Ша, чан гатфар,
Ша, чан гатфар!
Ваз гьамиша къуллугъ ийиз,
Гьазур я чун юкъуз-йифиз.
Гваз ша вуна чаз чи азиз,
Чи рикI алай майдин сувар,
Ша, чан гатфар,
Ша, чан гатфар!
Лезги гьисабунар-къугъунар
И чан, а чан
И чан, а чан —
Чалбазаран,
НуькI-нуькIуьшан,
КIушу-мушан,
ЦIап-мап —
Яран чан.
Чуьнуьх-гумбатI
А кал-кадир кинназар,
Кинал маддин минназар
Ал бажихан, цуцIилхан,
Сагдир, магдир, чинер, чапатI,
Чуьнуьх-гумбатI, къадакь, ракь.
Чантадавай машмашар
Яд авачир Кьулан вацI.
Кьулан вацIал чинар тар.
Чинар тарцел 12 емиш.
Гьиниз фена чепелукь?
Гьуьлел фена чепелукь!
ТIунаравай чичIекар,
ТIекверавай муьнуьгъар.
Муьнуьгъдин кам кьулухъди,
Хипен суьруь виликди,
Зардин чумахъ гъилихъди,
Памбагдин лит къуьнуьхъди!
Зунни вунни юлдашар,
Чантадавай машмашар!
Пичес я
Гуьлманагуьз,
Гуьзел Хатун,
Саражатун,
Балабатун,
ПIатIиматун,
Беневшадин
Пичес я.
Акал киди
Акал киди,
Кидал мади,
Мад аскIанди,
Сад кIазанди.
РикIин дуркIун
ЭкечI, хкечI,
Хкудур гумбатI!
Абдул Муталибов
____________________________
Гьашаратрин тIварар чира
Шикилра къалурнавай гьашаратрин тIварар кхьихь. Куьмек патал сад лагьай гьарф кхьенва.
«100 тапшуругъ» ктабдай
_______________________
МискIалар
Сифте жизви, ахпа къати жедайди,
Нагагь кьезил шагьвар аваз хьайитIа.
Ризкьи, гьикьван гайитIани, недайди,
Рекьидайди гьасятда, яд хъвайитIа.
* * *
ТIебиатдин къанунриз
Вуч я акси къведайди:
Гьикьван гзаф атIайтIа,
Гьакьван чIехи жедайди?
* * *
Са тIимил вахт тахьай чIавуз,
Вич тIалабиз гьатда вири.
Амма ахпа атай чIавуз
ЦIарар-цIарар катда вири.
* * *
Ам вуч ятIа, низ чида,
Ярх хьана ваъ, игит хьиз,
КIвачин кьилел рекьида.
* * *
Рекьер ава виринра,
Гагь вахчуз, гагь вегьедай.
Чпяй вири инсанар,
КьецIи ийиз, къекъведай.
Майрудин Бабаханов
(Жавабар: цIай, фур, марф, тар, гурар)
