Алатай гьафтеда Дагъустан Рес­­­публикадин жегьилрин кра­рин рекьяй министр Камил Саи­­дов республикадин ва федеральный­ СМИ-рин векилрихъ­ галаз гуьруьшмиш хьана ва ада 2024-йисан кIвалахдин нетижайрикай суьгьбетна. Абур виле акьа­дай­бур, разивал ийиз жедайбур, бегьерлубур я.

— Сифте нубатда къейд ийиз кIанзава хьи, Дагъларин уьлкве жегьилрин республика, агьалийрин 30 процентдилай гзафбур 14 йисалай 35 йисалди яшара авайбур я. Абуру чеб республика, уьлкве ва жемият патал менфятлу гьар са карда хъсан терефдихъай­ къалурзава. ИкI, алатай йисуз жегьилри пуд агъзурдалай виниз къени крар авуна, — лагьана министр­ди. — Санлай къачурла, 2024-йис чун патал вакъиайрив ацIанвайди, гурлуди, жегьил несилдин активвал хкаж хьанвайди хьана. Ингье къе чна пресс-конференция тухуз­вай рес­публикадин жегьилрин центрадин дараматни, квез аквазва, хъсандиз ремонтнава. И карда чаз ­Дагъустандин Кьил Сергей Меликова еке куьмекна. Ам жегьилриз талукь месэлайрин, дердийрин гъа­­вурда хъсандиз ава. Уьлкведин­ Президент Владимир Путина «Жегьилар къенин йикъан даяхар ва Россиядин гележег я» лагьанай. И кар жавабдарвилелди аннамишза­вай республикадин регьберди чаз бегьерлувилелди кIвалахдай шар­тIар тешкилзава, лазим вахтунда герек куьмекар гузва.

Алатай йисуз вири уьлкведа ЧIехи Гъалибвилин 79 йис къейдна. И баркаллу вакъиадихъ галаз алакъалу яз тешкилай 50-далай виниз мярекатра, серенжемра 400 агъзурдалай гзаф жаванри, жегьилри иштиракна. Абурук акатзавай: «Блокадный хлеб», «Вахта памяти», «Диктант Победы», «Георгиевская лента», «Бессмертный полк», «Свеча памяти», «Огненные картины войны»…

«Огненные картины войны» чун патал цIийивал тир. Меркездин майдандал жегьилри 25 агъзур шем куькIуьрна ва абурукай Россиядин Игит Абдул-Гьаким Исмаилова рейхстагдал Яру пайдах  хкажзавай ва Расул Гьамзатован дурнайрин цIун шикилар арадал гъана. Гьа са вахтунда «РикIел алама», «Дамахзава» гафарни кхьена. Абур яргъалди рикIел аламукьдай ва гьар сад гьейранардай шикилар хьана.

Гьа ихьтин акция Дербент шегьердани тухвана. Майдандал куь­кIвенвай 15 агъзур шеминикай дяведин йисара къадим шегьерда тешкилай Дагъустандин лишанчий­рин 345-дивизиядин гъалибвилериз­ талукьарнавай шикил яратмишна.

Камил Саидова  жаванар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин карда «Зарница» къугъунихъ авай еке метлебдикай ва аялрин рикI алай и къугъун арадал хкуникай гегьеншдиз суьгьбетна.  ИкI, алатай йисан сифте кьилелай республикадин вири шегьерра ва районра «Зарницадин» муниципалитетрин ва февралдиз хъсанбур хкядай (отборочные) акъажунар кьиле фена. Абура 30 агъзурдав агакьна жаванри иштиракна.

— «Зарница» къугъунал чан хкунин месэлани Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова вичин гуьзчивилик кутуна ва чаз вири рекьерай куьмек гана,- лагьана К. Саидова.-  Къугъун аялриз неин­ки ватанпересвилин тербия гудай, гьакI абурун сагъламвал мягькемардай, гележегда герек къведай пешейрай, яшайишдин месэлайрай чирвилер, вердишвилер гудай­ хъсан серенжем я. Шаз къугъуна­ 7 йисалай 17 йисал къведалди яшара авайбурун дестейри иштиракна. ЦIи 18 йисалай алатнавай, училищейра, колледжра кIелзавай жаванризни ихтияр гузва.  Аялриз жергеда аваз финай, манияр лугьунай, тарихдин «Форма алай игитар» темадин викторинадиз жавабар гунай, спортдин жуьрейрай, хер-кьацI хьайидаз сифтегьан куьмек гунай, манийвилерин зул ахтармишунай, радиациядин, химия­дин, биологиядин эсердикай хуьнин, Россиядин государстводин ва военный тарихдин рекьяй чпиз авай чирвилерай алакьунар къалурдай мумкинвал жеда. Къугъунар тешкилиз ва нетижаяр кьаз чаз Росгвардиядин Дагъустанда авай управленидин «Скорпион-Каспий» ОМОН-дин, къанун-къайда хуьдай органрин, медицинадин къуллугъчийри куьмекда.

Къейд авун лазим я хьи, шаз «Зарницадин» чи командай­ри­ Кеферпатан Кавказдин феде­раль­ный­ округдин ва Волгоградда кьиле фейи федеральный дережадин акъа­жунра кIвенкIвечи чкаяр кьуна­. Ида чи жаванрин виниз тир гьазурлухвиликай ва алакьунрикай лугьузва.

Камил Саидова малумарайвал, цIи «Зарница» къугъуна 80 агъзурдав агакьна аялри ва жаванри иштиракда. Вири шегьеррай, районрай 70 процентдилай виниз командайри чеб регистрация авунва. Школайра хкягъунин (отборочный) акъажунар кьиле физва. 12 районди ва шегьерди чпин командаяр вири рекьерай гьазурнава.

Министрдин гафаралди, алатай йисан важиблу мярекатрикай сад Вирироссиядин «Регион для молодых» конкурсдин сергьятра аваз тухвай  «Равнение на флаг» акцияни хьана. Ихьтин серенжем Россиядин Федерациядин Консти­туциядин югъ мукьвал жедайла ва халкьарин садвал мягькемарунин, акьалтзавай несил ватанпересви­лин руьгьдаллаз тербияламишу­нин кIвалах хъсанарунин фикир­ аваз кьиле тухвана. Россия­дин пайдах Махачкъалада, Хасавюрт­да, Каспийскда ва Дербентда хкаж­на. Лугьун лазим я хьи, и кар къунши республикайризни бегенмиш хьана. Чалай чешне къачуна, абуруни кьилин шегьерра агьалийриз аквадай чкайрал Россиядин пайдах хкажнава.

Алатай йисан важиблу ва метлеблу вакъиадик международный жегьилрин «Каспий-2024» форумни акатзава. И мярекатда иштиракун патал хейлин чкайрай 4500 касди арзаяр кхьенвай. Абурукай мярекатда Каспий гьуьлуьн патав гвай государствойрин ва РФ-дин 30-дав агакьна регионрин жегьилрин къурулушрин лап активный, экспертривай чирвилер къачунвай ва цIийи, метлеблу крарал машгъул жез ашкъи авай 500-лай виниз  векилри иштиракна. Гъиле кьунвай крар кьилиз акъудуниз талукь грантрин конкурсда гьалиб хьайибурув ирид миллион манат агакьна. Форумдин иштиракчийри туризмдин, карчивилин, ватанпересвилин тербия гунин, рекъемрин алемдин ва маса темайрай кIвалахна. Пленарный сессияда Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова иштиракна.

Дагъустандин жегьилрикай Со­­чида кьиле фейи Виридуьньядин жегьилрин фестивалдин иштиракчиярни хьана. Фестивалдин­ сергьятра аваз, Дагъустанди ре­гион­­дин программа гьазурнавай ва рес­публикада дуьньядин 21 уьл­кведай атанвай яхцIур кас кьабулна. Абур еке итижвилелди респуб­ликадин тарихдин, архитектурадин, искусстводин имаратрихъ, гуьр­чег чкайрихъ, туриствилин марш­рутрихъ, милли культурадихъ ва адетрихъ галаз таниш хьана. Региондин программа жегьилрин алакъаяр мягькемардай ва культурадин рекьяй сада-садаз тежриба чирдай майдандиз элкъвена.

— Чи уьмуьрди тестикьарзавайвал, ихьтин мярекатри жегьилриз мастер-классра чпин алакьунар, проектар къалурдай, чирвилер­ артухардай, алава вердишвилер къачудай мумкинвал гузва. Виридаз хсуси проектар туькIуьрдай, грантар къачудай ва проектар ­уьмуьрдиз кечирмишдай мумкин­вал яратмишзава. Къени крар авун патал­ гьукуматди вири рекьер ачухна­ва. Амукьзавайди жегьилриз викIегь­вилелди жемиятдиз хийирлу крарик экечIун я, — лагьана министрди.

Ада мадни къейд авурвал, рес­публикадин жегьилрин актив­вал хкаж жезва. Эгер вад йис идалай вилик Вирироссиядин ва Международный форумра сад-кьве касди иштиракзавайтIа, шаз 28 форумда 800 касди иштиракна. Гъалибвални къазанмишна. Чпин къени крар уьмуьрдиз кечирмишун­ патал грантарни къачуна. Абуру 54,3 млн манат тешкилна.

Республикада гуьгьуьллубурун дестеярни, «Сифтебурун гьерекатдик» экечIзавайбурун кьадарни гзаф жезва. Шегьерра ва районра гуьгьуьллубурун 20 центр кардик ква. 20 агъзур касди кIеве авай, куьмек герек тир инсанриз гъил яргъи ийизва. Иллаки коронавирусди кьил хкажнавай вахтунда региондин гуьгьуьллубурун куьмек агакьай ксар агъзурралди хьана. Абуру чпин жергеярни къалинарзава. Дагъустанда арадал атай мусибатдин дуьшуьшар арадай акъуддайлани, тади куьмек герекбурун гьакъиндай къайгъу чIугвадайлани, гуьгьуьллубурун дестеяр сифте жергейра хьана.

— Тарифдай крар мадни ава,- давамарна Камил Саидова, — абур чаз чизва. Амма гъил агакь тийиз­вай месэлаярни ава. Чи хуьрерин­ жегьилрихъ аквадай хьтин актив­вал авач. Гьавиляй чна минис­тер­ствода муниципалитетрин же­гьил­рихъ галаз кIвалах тухудай цIийи отдел кардик кутунва. Абуруз­ форумра, конкурсра­ иштиракунин рекьяй куьмекда­, кIвалахдин умуми планар туькIуьрда. РД-дин образованидин ва илимдин минис­терстводихъ галаз санал «Сифте­бурун гьерекатдин» кIвалахдик мадни гьерекат кутада. Чаз вири муниципалитетрани «Жегьилрин центраяр» ачухиз кIанзава. Гьелелиг и кар Дербент шегьерда, СтIал Сулейманан ва Табасаран районра тешкилиз алакьнава.

Чак жегьилриз талукь наркоманиядин, пиянискавилин, терро­ризмдин, экстремизмдин месэлайрини секинсузвал кутазва. Талукь вири органрихъ, идарайрихъ галаз жаванар, аялар чIуру крарал машгъул хьунин, къецепатан нагьакьан идеологиядин таъсирдик акатунин вилик пад кьадай серенжемар тешкилзава. Школайра, ссузра, вузра пешекаррихъ галаз гуьруьшар тешкилзава.

— Министерстводи гъилевай йисуз тухузвай кIвалахарни гзаф я. ЧIехи Гъалибвилин 80 йисан юбилейдиз бахшзавай мярекатар пара итижлубур жеда. Акьалтзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гунин, чIуру гьерекатрин вилик пад кьунин, гуьгьуьллубурун дестеяр къалинарунин ва жегьилри гъиле кьазвай крар уьмуьрдиз кечирмишунин карда куьмек авунин кIвалахдиз мадни еке фикир гуда, — лагьана Камил Саидова.

Нариман Ибрагьимов