Алатай ислендиз Каспийск шегьерда авай «Азимут» мугьманханадин конференцийрин залда Дагъустандин зегьметдин ва яшайиш вилик тухунин рекьяй министр Мегьамедзагьид Кихасурова 2024-йисуз кьиле тухвай кIвалахриз, абурун нетижаяр кьуниз ва алай йис патал вилик эцигнавай месэлайриз талукьарнавай пресс-конференция тухвана. Ана республикадин СМИ-рин, министерстводин общественный советдин векилри, мергьяматлувилин са шумуд фондунин регьберри, идарадихъ галаз сих алакъада аваз кIвалахзавай ксари ва ма­сабуру иштиракна. Мегьамедзагьид Мегьамед­овича РФ-дин Президент В. Путинан Указ­дин бинедаллаз Хизандинди яз малумарнавай 2024-йисуз министерство агьа­лийрин дуланажагъ, яшайиш хъсана­рунин, кIеве гьатнавайбуруз куьмек гунин месэлайрив мадни еке жавабдарвилелди эгечIайди ва, санлай къачурла, министерстводилай 2024-йис патал вилик эцигнавай месэлаяр тамамвилелди кьилиз акъудиз алакьайди къейдна.

Йисан нетижаяр кьадайла, министр агъа­дихъ галай месэлайрал кьетIендаказ акъвазна:

 республикадин 51 муниципалитетда, Хизандин йис шад гьалара ачухуниз талукьарна, 10 агъзурдалай гзаф инсанрин иштираквал аваз 114 мярекат, гьакI  «Дагъустандин хизан» лишандик кваз кьве фестиваль кьиле тухвана. Анриз гзаф аялар авай, къаюмвалзавай, СВО-дин иштиракчийрин, 40-далай виниз йисара санал яшамиш жезвай хизанриз эверна;

 министерстводи республикадин 200 агъзурдалай гзаф агьалийриз 2 миллиарддилай виниз яшайишдин хилен пулар (соц­выплаты) гана;

 «Чи девирдин игитар» лишандик кваз, СВО-дин иштиракчийриз талукьарна, Россияда сад лагьай конференция кьиле тухвана;

 10 ва адалай гзаф аялар авай 6 хизандиз машинар багъишна;

 меценатар желб авуналди, мергьяматлувилин серенжемар кьиле тухуналди, министерстводин КЦСОН-ри (комплексные центры социального обслуживания населения) дарда гьатнавай 16 агъзурдалай виниз агьалийрив куьмек агакьарна;

 министерстводинни клинический   боль­ницадин арада авай икьрардалди, Хизандин йисан сергьятра аваз, агьвал тIимил тир ва гзаф аялар авай 100-далай виниз хизанриз чпин сагъламвал тамамвилелди ахтармишдай мумкинвал хьана;

 «Демография» милли проектдин сергьятра аваз КЦСОН-рин къуллугъчийри 7 агъзурдалай виниз яшлу ксар диспансеризация кьиле тухун патал медицинадин идарайриз агакьарна;

 «Доступная среда» госпрограммадин сергьятра аваз, алава яз, республикадин 23 идара реабилитациядин тадаракралди таъминарна;

 субсидийрин куьмекдалди жуьреба-жуьре къатарин 100 касдин яшайишдин шартIар хъсанардай мумкинвал хьана;

 СВО-дин 7 агъзурдалай виниз иштиракчийрин хизанриз суьрсетрин наборралди куьмекна, гьакI яшайишдиз талукь месэлаяр гьялна;

 «Яшайишдин икьрар» («Соцконтракт») госпроект кьилиз акъудунин сергьят­ра аваз, агьвал тIимил тир 5 агъзурдалай виниз агьалийриз 1 миллиарддилай виниз пулунин кьадарда аваз куьмекар гана;

 18 агъзурдалай виниз агьалийриз кIвалах жагъурна, гьа гьисабдай яз, кIва­лахдалди таъминардайбур (работодатели) желб авуналди ва мекераяр (ярмарки вакансий) тешкилуналдини;

 закондив кьурвал кIвалах тешкил тавунвайбурун (неформальный) кьадар тIи­миларунин программадин сергьятра аваз, 24 агъзурдалай виниз дагъустанвийрин кIва­лах хъендикай хкудна;

 Махачкъалада уьмуьрдин четин шар­тIара гьатнавай ксариз куьмек гудай хизандин гзаф везифайрин центр кардик кутуна;

 министерстводини ракьун рекьин больницади кутIуннавай къарардин бинедаллаз, СВО-да телеф хьайи ксарин 50-далай виниз хизанриз пулсуздаказ куьмекар гана;

 диде-бубайрин арзайрин бинедаллаз, прокуратурадихъ ва ППДН-дихъ (подразделение по делам несовершеннолетних) галаз санал кьиле тухвай ахтармишунрин кIвалахдин нетижада 72 аял хизанриз рахкурна. ГьакIни диде-бубавилин ихтияррикай магьрумнавай 12 хизандин гьакъиндай судди цIийи къарарар акъудна, яни абурун ихтиярар къуватда хтуна;

 декабрдин вацра, «Мурадрин ёлка»­ серенжемдин сергьятра аваз, агьвал тIимил тир хизанрай вишелай виниз аялрин мурадар кьилиз акъудна ва икI мад.

Министрди къейднавай и месэлайрай алай йисузни кIвалах давамардайди раижна. Кьилди къачуртIа, СВО-дин иштиракчийрин хизанрин игьтияжриз, кIвалахдалди жезмай кьван гзаф агьалияр таъминаруниз, кIеве авайбуруз куьмекар гуниз эвелимжи нубатда фикир гуда.

Йисан нетижайрихъ галаз танишарайдалай кьулухъ пресс-конференция «суал-жаваб» тегьерда давам хьана. Кьилди къачуртIа, и цIарарин авторди республикада зегьметдин гьакъидин буржуниз, виридалайни машгьур ва лазим къвезвай, амма кIвалахдай ксарин кьитвал авай пешейриз, гьакIни бедендин мумкинвилер сергьятламиш хьанвай ксар кIвалахдалди таъминаруниз талукь суалар гана. М. Кихасурова инанмишарайвал, къенин юкъуз Да­гъустанда мажиб таганвай 5 кархана (Къизляр, Къизилюрт, Махачкъала) ава. Алай буржунин кьадар са миллионни зуралай виниз туш. Муькуь суалриз ада ихьтин жавабар агакьарна.

— Дагъустанда рабочий пешейрай кIва­лахдай ксарин кьитвал авайди сир туш. Школа акьалтIарзавай жегьилрин чIехи паюниз юристарни экономистар жез кIанза­вайдини. Пешекарвал къачуниз талукь прог­раммаяр кардик ква, абурун куьмекдалди пулсуздаказ и ва я маса пешекарвал къачудай мумкинвал ава. Чи республикада виридалайни машгьур пешейрикай рахайтIа, абурук сезондин кIвалахар акатзава, гьикI хьи, гатуз, туристрин кьадар артух жезвайла, къуллугъар агакьарзавай хиле, гьа гьисабдай яз, беледриз, водителриз, кафейра кIвалахзавай ксариз хъсан мажиб гузва. Чи агьалийриз «вахтадин» кIвалахни хуш я. ЧIехи пай вахтара абур Москвадиз, Москвадин областдиз, Самарадиз, Кеферпатаз кIвалахал физва. Анра эцигунрал, во­дителар яз ва маса пешейрай зегьмет чIугвазва. Са гафуналди, гьам республикада, гьамни адалай къецени рабочий пешейрай кIвалахдай ксар герекзава. Бедендин мумкинвилер сергьятламиш хьанвай ксариз талукь суалдикай рахайтIа, кьилинди абуруз кIвалахиз кIан хьун я. Алатай йисуз кьиле тухвай мекерайрин сергьятра аваз, чна ахьтин 2 агъзур кас кIвалахдалди таъминарна. Минис­терстводи работодателар и кардал желб авунин кIвалах кьиле тухузва. ИкI, эгер рабо­тодателдиз ихтилат физвай категориядик акатзавай кас кIвалахдалди таъминарунин макьсад аватIа, адаз (работодателдиз) кIвалахдай чка къайдадик кутун патал гьукуматди 200 агъзур манат чара ийизва. Мадни зегьмет чIугвазвай касдиз 6 вацра мажиб гунин мажбурнамани министерстводи вичин хивез къачузва. Мисал яз, ЦIийи Хушетда пек-партал цвадай кархана ачухнава. Ана япарал залан тир 10 руша зегьмет чIугвазва. ИкI, министерстводин программадин бинедаллаз, сифте абуруз пеше  чирна. Абуру кIвалахдай чка къайдадик кутунай работодателдиз 200 агъзур манат ва рушариз сифтегьан 6 вацран мажиб министерстводи гана. Алай вахтунда рушари СВО-дин иштиракчияр патал парталар цвазва.

Чна винидихъ къейднавайвал, пресс-конференцияда мергьяматлувилин фондарин регьберрини иштиракна. Абуру министерстводихъ галаз сих алакъада аваз кьиле тухузвай кIвалахдикай суьгьбетна. КIвалах тешкилунин карда куьмекар гунай амадагдиз сагърай лагьана.

«СВО-ди чун сад авуна»

СВО-дин иштиракчийрин арада Россия­дин Сад лагьай Игит Н. Гьажимегьамедо­ван диде, Махачкъаладин 54-нумрадин­ школадин директор Сапижат Исаевади­ ихьтин гафарилай башламишна вичин суьгьбет. Алакьдай вири куьмекар гунай вичин, гьакIни СВО-дин иштиракчийрин диде-бу­байрин патайни  ада Дагъустандин зегьметдин ва яшайиш вилик тухунин рекьяй министрдиз, министерстводин къуллугъчий­риз сагърай лагьана.

— Дагъустанди вири девирра баркаллу рухвайралди машгьурвал къазанмишна. Къенин юкъуз СВО-да абуру къалурзавай кьегьалвилер чIехи бубайрин кар давамарун, чна гузвай тербия я. Чи веледри уьлкведин битаввал патал чпин чанарилайни гъил къачуна. Чарадан тIалдикай, гьалдикай хабар кьадай гьар са кас сагърай! Дагъустандин зегьметдин ва яшайиш вилик тухунин рекьяй министерство СВО-дихъ галаз алакъалу тир гьар са касдин хизандин гьалдикай хабар кьаз, абуруз алакьдай вири жуьредин куьмекар гуз чалишмиш жезва, — къейдна ада.

«Михьи рикI»

Мергьяматлувилин фондунин регьбер­ Миседо Садрудиновадин суьгьбетдай малум хьайивал, абурухъ агьалийрилай зенг­ер­ кьабулдай колл-центр ава, ам коронавирусдин тIугъвалдин девирда кардик акатна. Рес­публикадин гьи райондай ва я шегьердай атай арзадиз хьайитIани, абур КЦСОН-дин къуллугъчийрин иштираквал аваз килиг­зава, гьикI хьи, абуруз гьар са районда ва шегьерда агьалийрин яшайиш­дин гьал чизва. Гьа са вахтунда минис­тер­стводи мер­гьяматлувилин фондунизни­ куьмек гузва­. ИкI, са шумуд йис идалай вилик­, Грантдин­ гьисабдай яз, сагъламвилин­­ мум­кинвилер­ сергьятламиш хьанвай­ аял­рин­­ ди­де­яр кIва­лахдалди таъминарун­ патал пек-пар­тал цвадай цех ачухнай. Грантдин вахт акьалтнаватIани, цехди къенин юкъуз­ни­ кIва­­лахзава. Ана зегьмет чIуг­ваз­вай­буру школаяр патал форма, СВО-дин иш­ти­­рак­чий­­рин игьтияжар патал лазим шейэр цвазва­.

 «Яшайишдин такси»

— Жув кьиле авай тешкилатдин мисалдалди заз санал кIвалахунихъ авай нетижалувиликай суьгьбетиз кIанзава. 2019-йисуз, Да­гъустанда сагъламвилин мумкинвилер сергьятламиш хьанвай ксар санай масаниз фин-хтунин месэла лап хцидаказ акъ­вазнавайди фикирда кьуна, «Яшайишдин­ такси» кардик кутунай. А чIавуз авайди­ са машин тир, проектдихъ агалкьун хьаначир­. Дагъус­тандин Кьил Сергей Меликован эфир­дикай менфят къачуналди, месэла раижна. Ада проектдин тереф хвена. Грантдин гьисабдай яз, чаз и проект кьилиз акъуддай мумкинвал хьана. За жуван ва яшайишдин таксидикай менфят къачузвай вири ксарин тIва­рунихъай Сергей Меликоваз сагърай­ лу­гьузва. Къенин юкъуз чахъ 11 машин ава. КIвалахзавай водителар лазим чирвилер авайбур я. Лугьун хьи, сагъсуз ксарихъ галаз датIана алакъада хьун регьят кар туш. Гьаниз килигна, водителар-со­циологар кьадардилай артух сабурлувал­ авай­бур, чарадан тIалдикай хабар кьадайбур хьун герек я, — суьгьбетна проектдин регь­бер Рашид Исаева.

Малум хьайивал, республикадин Кьили алай йис патал проект кьилиз акъуддай такьатар чара авунва. Амма машинрин кьадар артухардай мумкинвал гьелелиг авач. Проект кардик квай вахтунда 8 агъзурни 500 «къуллугъ» кьилиз акъудна, яни 30-35 агъзур кас санай масаниз тухуз хкана. Ихьтин такси анжах Махачкъалада кардик ква. Меценатар майдандиз экъечIайтIа, и проект гьар са шегьерда ва районда кьилиз акъудиз жеда.

«Ватан хуьзвайбур»

Россиядин Президентдин тапшуругъдалди, 2023-йисан 1-июндиз арадал гъанвай «Защитники Отечества» фондунин регьбер Анна Цивилёва я. Республикадин филиалдин — Сергей Меликов. Фондунин макьсад СВО-дин иштиракчийриз вири жуьредин куьмекар гуникай ибарат я.

Региондин филиалдин векил Идрис Къурбанован суьгьбетдай малум хьайивал, республикадин филиалда 46 касди зегьмет чIугвазва. Ада Дагъустандин саки вири министерствойрихъ (здравоохраненидин, спортдин, образованидин ва маса) галаз икьрарар кутIуннава. Фондуни, кьилин гьисабдай яз, медико-психологиядин, реабилитациядин, юридический (фондунихъ пулсуздаказ куьмекар гудай юристар, адвокатар, нотариус ава), СВО-дин иштиракчийрин хизанрин членар кIвалахдалди таъминарунин, абурун аялар  бахчайриз ва школайриз кьабулунин, телеф хьайи ксарин документар частарай агакьарунихъ галаз алакъалу ва маса куьмекар гузва. Къведай гьафтеда СВО-дин ветеранар патал кIвалах жагъуруниз талукьарнавай мекера кьиле тухуда.

И. Къурбанова Дагъустандин Кьили­ ви­ри жуьредин куьмекар гузвайди, ам гьар са дуьшуьшдив, гьар са месэладив кье­тIен­даказ эгечIзавайди къейдна. И кардай ада Сергей Меликоваз сагърай лагьана.

Рагнеда  Рамалданова