(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-9, I4-I5, I9-20, 22-33, 35-40, 47-48, 2-нумрайра)
ГъвечIи лишанар №№ 99, 100 ва 101
Аль-Агьляс, ас-Сарраъ, ад-Дугьеймаъ — фитне крар пайда хьун
Аллагьди адаз жаваб хгана (11-сура, 46-аят, мана):
«Эй, Нугь! Ам ви хизандикай туш ва ам (ада авурди) диндарсуз амал я»1.
«Ахпа инсанар са инсан кьабулунихъ галаз рази жеда…». Яни вирида и инсандиз «байкъат» (присяга) гуда.
«Пакун тIвалунал эцигнавай ютур хьиз жеда…». И касдихъ галаз инсанар авай гьал дурумлуди жедач, вучиз лагьайтIа, ютур — заланди, пакун тIвал лагьайтIа, гъвечIиди ва зайифди я. Чпин арада фикиррин садвал тахьайдалай кьулухъ инсанри гьукум ихтибар авуниз лайихлу тушир, тIимил чирвилер авай, дуьз фикирар авачир инсандиз кьин гуда. Ам авай чкада къайдасузвилери агъавалда.
«Ад-Дугьеймаъ» — фитне кар. Яни чIехи, чIулав, мичIи, буьркьуь фитне кардикай ихтилат физва. Ада са касни секиндиз тадач, гьар садан кьилел бедбахтвилер къведа ва и фитнедин гелер вирибурун уьмуьрда амукьда.
Къейд ийин хьи, винидихъ лагьанвай са фитнени гьеле пайда хьанвач. И кар анжах Аллагьдиз хъсандиз чида. Чна Аллагьдивай чун абурун писвиликай хуьн тIалабзава.
ГъвечIи лишан №102
Са сажда и дуьнья ва ана авай вири шейэрилай хийирлу яз жедай замана алукьун
И кар Къияматдин йикъан вилик квай эхиримжи девирда чилерал Марьяман хва Иса (Аллагьдин салам хьурай вичиз) хтай чIавуз кьиле фида. Адан вахт ва а девирдин ибадатар лайихлубур жеда. Асул гьисабдай, вахтунилай ва чкадилай аслу яз, ибадатрин арада абурай къвезвай сувабрин жигьетдай тафаватлувал ава.
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьурай вичиз) лагьана (мана):
«За Нин Гъиле зи чан аватIа, Гьадал кьин кьазва, мукьвара куь патав, гьахълу регьбер яз, Марьяман хва эвичIда: ада хаш хада, вак рекьида ва джизья2 къуватдай вегьеда. А чIавуз мал-девлет бул жеда ва ам (садакьа яз) садани кьабулдач. (Гьавиляй) садра сажда авун и дуьньядилай ва ана авай вири затIарилай хъсан жеда3»4.
Ахпа Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) лагьана: «Эгер кIанзаватIа, кIела (4-сура, 159-аят, мана):
«Ва (Эхирзаман жедалди Иса пайгъамбар чилел хтайла) Ктаб-эгьлийрикай гьар сада адахъ (Иса пайгъамбардихъ) гьакъикъатда иман гъида, ам (Иса пайгъамбар ва я Ктаб-эгьли кас) рекьидалди. Къияматдин Юкъуз ам (Иса пайгъамбар) абурал шагьид жеда».
«Садра сажда авун и дуьньядилай ва ана авай вири затIарилай хъсан жеда» гафарин мана ихьтинди я: инсанар и дуьньядив вири затIарикай, вири лезетрикай загьидвиле (аскетизм) аваз, адан жигьетдай тIимил умудар аваз эгечIунихъ галаз алакъалу яз, абурухъ капI ва маса ибадатар ийидай еке гьевес жеда. Абур мукьвара Къияматдин югъ алукьдайдахъ ва и дуьньяда абур са куьнихъни муьгьтеж тежедайдахъ кIевелай агъада.
ЧIехи алим, къази Ияда лагьана: «И гафарин мана ахьтинди я хьи, и саждадай капI ийизвай касдиз къвезвай суваб ам паталди ада дуьнья ва ана авай вири затIар садакьа яз гунай къвезвай сувабдилайни хъсан жеда. Вучиз икI жеда? Вучиз лагьайтIа, инсанар девлетлу жеда, абурун арада шкьакьар амукьдач ва жигьад тухун патал герек къведай харжийрин патахъай игьтияж жедач. Сажда лагьайла, ам гьа сажда яз амукьда ва я ихтилат санлай кпIуникай я»5.
ГъвечIи лишан №103
Жегьил (цIийи) варз ацIанваз акун
Жегьил варз, адет яз, вацран (месяц) эвел кьиле жезва. Эвелдай ам лап гъвечIиди я (гьижри календардин вацран сифте йифиз), ахпа ам яваш-яваш еке жезва — вацран юкьварив агакьдалди, гуьгъуьнлай вацран эхирра ам элкъвена гъвечIи хъжезва.
Жегьил варцар ацIун Къияматдин югъ алукьдай вахт мукьвал хьуникай хабар гузвай лишанрик акатзава. Жегьил варцар дакIун лагьайла, икI гъавурда акьуна кIанзава: инсанриз вацран (лунный) сад лагьай юкъуз варз адетдиндалай чIехиз аквада. Сад лагьай йифиз лагьайтIа, варз акI аквада хьи, гуя вацран кьвед лагьай йиф я.
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) хабар ганвайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьурай вичиз) лагьана (мана):
«Вахтуник йигинвал акатнавайди, Къияматдин югъ алукьдай вахт мукьвал хьанвайди къалурдай лишанрикай сад цIийи варз дакIун я. Инсанриз са йикъан варз кьве йикъанди хьиз аквада»6.
Къейд ийин хьи, и лишан гьеле кьилиз акъатнавач. Аллагьдиз хъсандиз чида.
ГъвечIи лишан №104
Шамдик эхкечI тавур гьич са касни амукь тийидай вахтар алукьун
Шам чи йикъарин Сирия ва адан къунши уьлквеяр тир Ливан, Иордания, Палестина экIя хьанвай мулкариз лугьузва. Шам (Къияматдин юкъуз) чан хкидай ва магьшердин чка я. Ам я гзаф (пайгъамбарриз) пайгъамбарвал авуднавай (расулвал атанвай) чка. Шамдихъ ва адан агьалийрихъ метлеблувал ва тафаватлу ерияр ава. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) абурукай лагьана (мана):
«Эгер Шамдин агьалияр чIур хьайитIа, квекай хийир (квек хийир кумукьдач) амукьдач! Зи уьмметда гьамиша амукьда (давам жеда) са дестек — чпиз (Аллагьдин патай) куьмек къведай, абуруз са зиянни гудач абур куьмексуз турбуру — та Къияматдин йикъалди!»7.
_________________
1 «Гьуд» сура, 46-аят.
2 Яни ада садазни, Ислам диндилай гъейри, маса диндал амалдай ихтияр гудач. Ада хашпарайриз, гьатта абуру джизья (налогдин са жуьре) гуз хьайитIани, чпин диндал амалун давамардай ихтияр хгудач.
3 «Ан-Ниса» сура, 159-аят.
4 Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана.
5 Ан-Навави «Шарх-Муслим», 2/191.
6 Гьадис ат-Табараниди гъана.
7 Гьадис ат-Тирмизиди Муавия ибн Куррадин гьадисдай (адал вичин бубадилай агакьна) гъана. Ат-Тирмизиди ам хъсан ва якъин гьадис я лагьана.
Гьазурайди — диндин алим
Ямин Мегьамедов
