Ватандин ЧIехи дяведин вири фронтра фашистрихъ галаз гзаф телефвилер арадал гъайи къизгъин женгер кьиле фена. Яру Армиядин аскеррин, офицеррин кьетIен викIегьвал, игитвал себеб яз, гъалибвилер къазанмишна. Дирибашвилин вини кукIушдин сагьиб, телеф хьайидалай кьулухъ Советрин Союздин Игит лагьай тIвар гайи майор Салигьов Эсед Бабастановични тир. ВикIегь офицерди чIугур са шумуд женг рикIел хкин.
1942-йисан сентябрь. Яру Армиядин Карелиядин фронтдин кьушунри шегьерар, хуьрер душмандикай азадзавай женгер кьиле тухузвай. 37-дивизиядин командующий генерал Гусарова рикIел хкизвайвал, Салигьован батальондиз ракьун рекьин патав гвай, чапхунчийрин гъиле авай важиблу участок кьунин тапшругъ гузва. Немсери чпин гъиле авай пункт къеледиз элкъуьрнавай. Дагъустанвиди, адетдинди яз гьисабзавай къайдада, яни немсери кьунвай чка яргъалди тупарай ягъун, ахпа гьужумдиз фин герек авач лагьана, душмандин сенгерриз гьужумдиз фидалди лап тIимил вахт амаз вири тупарай цIай гун теклифна. И карди лап хъсан нетижани гана. Артиллериядин вири къарсатмишдай гьужумдик акатай фашистрин кьил-кьилел хкведалди, Салигьован батальон душмандин сенгерриз гьахьна. Есирда гьатай немсери хиве кьурвал, тупарай ягъуни ва советрин аскеррин урра галай гужлу гьужумди абур чеб-чпивай квадарна. Ахпа немсер чпин гъиляй акъатай чка хкьаз алахъна. Амма гьар сеферда Салигьован батальондин минометри абур кьулухъди гадар хъувуна.
I943-йисан май. Москвадин областдин бязи мулкар фашистрин гъиле амай. Командованидив разведчикри хабар агакьарайвал, майор Салигьован батальонди душмандикай азадна кIанзавай Сычево шегьердиз физвай рекьерик минаяр кутунва. Гьавиляй и патай немсери хаталувал гуьзетзавачир. Вучда? Салигьова месэла гьялна: пуд йифиз батальондин аскерри мукъаятвилелди чеб фидай рекьерикай минаяр хкудна. Экв жедай кьиляй Салигьован лекьер душмандин сенгериз (окоприз, хандакIриз) гьахьна. На лугьуди, душман фалужди яна: женгни чIугван тийиз, абуру чеб есирвиле вугана.
1944-йисан январь. Гзаф женгерай гъалибвилелди экъечIнавай Салигьован батальонди ЦIийи йис Псковдин областда къаршиламишна. Аскерри, мумкинвилериз килигна, куьлуь хьтин шадвилерни авуна. Яру Армиядин гъалибвилери руьгьламишнавай абуру душмандиз мадни рикIелай тефидай ягъунар кьазвай. Салигьован батальонди командованидин тапшуругъар викIегьвилелди тамамарзавай. Душмандив вил ахъайиз тазвачир. Генерал Гусарова лезги халкьдин векилдиз дуьз къимет ганвай: «Салигьов низамлу, зирек, месэладай гьасятда кьил акъуддай, женгина цIийи ва менфятлу къайдаяр ишлемишзавай, арадал атанвай гьалдиз пешекарвилелди къимет гуз алакьдай офицер, командир я».
Прибалтикадин 2-фронтдин 22-армиядин 37-дивизияди Псковдин областдин мулкарай фашистар чукурзавай. Лишанчийрин 247-полкуник акатзавай Салигьован батальондини женгинин тапшуругъар кьилиз акъудзавай. 15-январдин йифиз 30 аскерни галаз майор Салигьов чинеба, садазни хабар тежедайвал, душмандин далу патаз гьахьна. Идал къведалди ада Сопка хуьруьн патав гвай душмандин даяхдин пункт барбатIнавай. Чи аскерри «ДНО — Новосокольники» ракьун рехъ атIана, Заболотье хуьре авай вермахтдин 599-полкунин штаб тергна. Гьелбетда, регьят акъвазнач и кар. Фашистри инсафсузвилелди, ажугъвилелди, чандихъ вил галамачиз аксивалзавай, сенгер гъиляй акъудиз кIанзавачир. Салигьован лекьерал абурулай тIем гъиз алакьнач. 200 фашист тергна, хуьрни гитлеровчийрикай азадна.
Ихьтин гьалдал немсер рази хьана акъвазнач. Абуру чпиз куьмек яз алава къуватар гъана. Салигьован дестедикайни цIувад кас хкатнавай. Анжах минометар ва автоматар гумай яру аскерри душмандин кьуд гьужумдиз жаваб гана, абуру немсериз хуьруьз гьахьдай мумкинвал ганач. Фашистри гьужумар акъвазарнач. Дирибаш командирди куьмек агакьдалди даяхдин пункт хвена. Амма адал залан кьве хер хьанвай. 17-январдиз менсанбатдиз тухудай рекье викIегь командир куьтягь хьана. Адан юлдашри, полкуни Заболотье ва маса хуьрер, шегьерарни душмандикай азадна.
1919-йисан 8-апрелдиз КIирийрин хуьре Бакудин фяле Бабастанан хизанда дидедиз хьайи Эсед гъвечIи чIавалай зирек аял тир. Таяр-туьшерихъ галаз дагъдин вацIа чуьхуьнагардайла, яргъал мензилдиз катдайла, юкьварар кьадайла, кIелдайлани, Эсед вилик жергейра жедай. Адаз урус чIални фад чир хьана. И карда адаз Бакуда зегьмет чIугвазвай бубадини куьмекна. Муьжуьд лагьай класс куьтягьайла, Эсед Буйнакскдин кооперативный техникумдик экечIна.
1960-йисара Дагъустанда кIвалахай журналист Александр Путерброта вичин очеркда кхьейвал (ам кооперативный техникумда Салигьовахъ галаз кIелайбурухъ галаз гуьруьшмиш хьанай), гележегдин игит шад, дирибаш, дустар кIандай ва спортдал рикI алай жегьил тир. Гьекьеди ранг дегишарнавай майкани алаз, Эсед ара-ара Буйнакскдин шегьредай катиз аквадалдай. Турникдални хъсандиз къугъвадай ам. 1940-йисуз Эсед Салигьоваз Яру Армиядин жергейриз эверна. Ада Томскдин пияда кьушунрин училищеда кIелна. Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьайила, кIириви лишанчийринни пулеметчикрин ротадин командир тир. Гьа сифте йикъалай лейтенант (кьве йисан вахтунда ам майордин чиндив агакьна) Салигьова вичин аскерар галаз гзаф женгера иштиракна, душманар къирмишна, тежер хьтин къагьриманвал, жуьрэтлувал къалурна. Идан гьакъиндай гьунарлу командирдиз гьукуматди гайи шабагьрини шагьидвалзава. 1943-йисан эхирра Салигьован хурудал Ленинан, Яру Пайдах, Ватандин дяведин I дережадин, Александр Невскийдин орденри, «Жуьрэтлувиляй» медалди нур гузвай. 1944-йисан 4-июндиз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин къарардалди Эсед Салигьоваз Советрин Союздин Игит лагьай тIвар гана. Ам Слободка хуьре кучукнава. Заболотье хуьре игитдиз обелиск ава.
Игитдин тIварцIихъ Буйнакскда, Дербентда, Махачкъалада ва масанра куьчеяр, школаяр, колледжар янава. Гьар йисуз КIирийрин хуьре Игитдин призар патал волейболдай турнир кьиле тухузва. Хайи хуьре кьегьал командирдиз памятник эцигнава. Эсед Салигьов хьтин кьегьалар халкьди гьамиша рикIел хуьда. ВикIегь хцелай чешне къачуна, КIирийрин хуьруьн хейлин жегьилри Ватан хуьдайдан пеше къачуна. Абурукай генераларни полковникар хьана. Россиядин армияда ва махсус серенжемдани къени гзаф кIиривийри къуллугъзава, иштиракзава.
Нариман Ибрагьимов
