Акунни хуш жедай, рикIелайни чеб садрани алат тийидай инсанар акьван гзаф туш. Гьа тIимилбурук чи газетдин амадагрикай сад, халисан ватанперес, уьмуьрдин чIехи пай женгининни аскервилин рекьериз бахшнавай полковник, рикI михьи инсан, гьакъикъи коммунист, жегьилрин насигьатчи, тешкилатчи, гьуьрметлу хизандин кьил, кьепIирви хва Мухтар Жалалович Рамазанов ква. Адан и йикъара 80 йис тамам хьанва, хайи хуьре и вакъиа къейддайвал я.
Зи рикIел ам сифте яз чи патав редакциядиз атай вахт хквезва. 2010-йисан мекьи хъуьтIуьн югъ тир. Мухтар Жалалович газетдин 90 йисан ва вилик квай ЧIехи Гъалибвилин 65 йисан юбилеяр тебрик ийиз атанвай. Адак къалабулух кутунвай маса крарни авай. “Хуьре вун акьван куь пертзава? Ана рикI аладариз жезмачни?” — суалриз жаваб яз ада лагьана:
— Агь, вуна зи хер алай чкадилай кьуна хьи! Хуьр зи макан, хайи муг, ватан я. Аскервилин рекьера за 1958-йисалай та 1990-йисалди уьмуьр кечирмишна. Германияда къуллугъ ийиз, жергедин аскервилелай башламишна, Дальний Востокда частунин командирдин къуллугъдал кьван хкаж хьана. Зи кIвач хкIун тавур, заз такур пIипI чи чIехи уьлкведа амач жеди. Жуван къуллугъдин девирда за 14 гарнизон дегишарна. Зун Калининграддин, Приволжский, Дальневосточный, Кеферпатан Кавказдин, Сибирдин военный округра хьана. Полковникдин чинда аваз, “перестройкадин” хумаяр галукьайвалди, хайи хуьруьз хтана.
Къуллугъдин девирда за юкьван школани, гъвечIи командиррин курсарни, военно-инженерный училищени, ВПШ-ни (Высший партийный школа), хуьруьн майишатдин институтда зооинженервилин факультетни акьалтIарна. И рекьера заз “Знак Почета” орден (1972-йис), “За службу Родине” III дережадин орден (1976-йис), маса наградаярни гана. Приволжский военный округда къуллугъдайла, саперно-инженерный ротадин командир тирла, женгининни гьазурлухвилин кьетIен агалкьунрай зи тIвар и округдин “Баркаллу крарин ктабда” туна (1971-йис).
Приморский крайда закай гражданвилин оборонадин полкунин командирдин заместитель, Кеферпатан Кавказдин военный округда, Грозный шегьердин Ленинский районда гражданвилин оборонадин къуллугъдин штабдин начальник, райисполкомдин председателдин заместитель хьана. Ихьтин къуллугъдал зун Кемеровский областдин Прокопьевск шегьерда хьана.
— Куьрелди, ял ягъуникай вуна фикирни ийизвачир. Тешкилдай ва тербияламишдай къуватрив ацIанвай инсан “перестройкадин” тIегъуьнди вичин везифайривай къакъудна. Гила маса шартIара гьатнава. Ви гъавурдани чкадал алай сагьибар акьазвайди хьиз туш?..
— Бубадиз рагьмет! Вун гьикьван хъсандиз зи гъавурда акьазва! Зун хуьруьн инсан я. Гьина къуллугънатIани, рикI хайи хуьре авай. КьепIиррин хуьрелай гуьзел, гьакьван девлетар ва мумкинвилер авай чка заз санани акунач. Квез чида хьи, чи хуьре колхоздилай гъейри, вижевай гамарин фабрика, консервиярдай цех, къир гьазурдай завод… авай. КьепIиррин колхоздихъ 2 агъзурдав агакьна къарамалар, 4-5 агъзурдав агакьна хиперни цIегьер авай. НикIерай 300-400 тонн техилар, багъларай яр-емиш вахчузвай. Векьин уьруьшрай бес кьадар алаф кIватIзавай…
За винидихъ тIварар кьунвай са мумкинвални, иллаки шей гьасилунин ва маса гунин, гила амач. Тунвач. Жегьилар хуьре гьикI акъвазда? Кьил гьикI хуьда? Чкадал гьасилай са кило ичер кьабулдай чка амач. Чилер хцазмач, чебни пайна куьтягьнава. Низ? Гьамни кьил акъудиз жедай месэла туш. Жуван чил жуваз маса гузва.
Гъиле майдан гьатнавайбуру пакад йикъакай, и чилел иесияр хьун, тербияламишун герек тирдакай фикирзавайди аквазвач.
Бес чи вири хуьрер икI чкIиз, кIватиз хьайитIа, чи гележег гьихьтинди жеда? Ватанар тергдани чна? Хуьрер хуьдай, кIвачел акьалдар хъийидай, несилар хъсан крарал, адетрал желбдай рекьерикай фикирна кIандачни?
Заз чиз, им неинки депутатринни чиновникрин, пул гъилевай карчийрин, гьакI чкадал алай (аламай) пешекарринни муаллимрин, духтуррин, культработникрин, администрацийрин — вирибурун везифа я…
Женгининни аскервилин, тешкилатчидин чIехи рехъ фенвай и касдин рикIин къалабулух, ийизвай фикирар, гъиле кьунвай крар чир хьайила, чи газетдин чIехи журналист, а чIаван кьилин редактордин заместитель Шихмурад Шихмурадова Мухтар Жалаловичакай метлеблу макъала кхьенай: “Регъуьн къванерилай зи кьил кIеви жеда…”
2012-йисан 12-январдиз акъатнавай “Лезги газетдин” нумрада суьгьбетзавайвал, а чIавуз Мухтар Жалаловича хайи КьепIиррин хуьре са шумуд йис идалай вилик вичи фикир ийиз хьайи хъсан крарал чан гъун патал женг чIугвазвай. Адаз хуьре чкIанвай (чукIурнавай лагьайтIа дуьз жеда) колхоз, вичел гьихьтин тIвар эцигайтIани, арадал хкиз кIанзавай. 2011-йисан сентябрдилай ада а кар гъилени кьунай. Амма акуна хьи, гилан аямда халкьдин умуми крарал чан хкиз алахъун акьалтIай четин месэла я. Аквазвайбурулай таквазвай манийвилер, такIанвилер, уфтанвилер гзаф тир. Общество тамамвилелди “коррупция” лугьудай тIегъуьнди акIажарнавай. Виринра чпин нефсер вилик кутунвай фукъиранри чIварах яна, цIам кьванни халкь паталди хкажзавачир. Ихьтин рухвайрикайни рушарикай эмирар гудайбур хьанвай. “Коммунист Мухтар вуч кас я? Ви девирар алатна!” лугьудайбурув майданар гвай…
Мухтар Жалаловича гъиле кьур «хъсан карди» ам сударик кутурдини чаз чида. Аллагьдиз шукур, коммунист полковникдилай — “Лезги Маршалдилай” тIвар михьидаказ хуьз алакьна! Адан тереф хвейи вирибуруз чна къенин шартIара сагърай лугьузва…
Мухтар Жалалович Рамазанов вахтуни ва женгери, жуьреба-жуьре имтигьанри лигимарнавай хва я!
Вахтуналди тахтар кьунвай ксаривай (временщикривай) ахьтинбур кIудиз хьайиди туш!
ЧIехи Гъалибвилин 70 йисан вилик за адакай мад сеферда кхьенай: “Лезги Маршал”. (“ЛГ”-дин 2013-йисан 9-майдин нумра).
КьепIирви полковник Мухтар Жалалович Рамазановахъ галаз зун таниш яз хейлин йисар я. Вич сифте акурвалди рикIяй хиял фенай: валлагь, им маршал Буденныйдиз ухшар хва я! Гьахьтин жанлу спелар, чинин кIалубар, вилерин дикъет, пелен ачухвал, сесинин кьетIивал… Командирриз хас къекъуьнар, къуйрагьвал…
Зун ягъалмиш хьанач. Залай вилик Мухтар Жалаловичаз “Маршал Буденный” чи рагьметлу дуст, журналист ва писатель Шамсудин Исаева лагьанвай. (Килиг “ЛГ”-дин 1997-йисан 21-февралдин нумра).
Къуй хьурай! Лезгийрихъни маршалар хьайитIа, дуьнья масакIа элкъведач кьван…
Чун а чIавуз макъала кхьиниз мажбурай мад са кар авай. Гьа йисан (2013-йис) апрелдин эвелра “Дагъустандин правда” газетда Мухтар Жалаловичахъ галаз санал къуллугъай, гила ял язавай полковник Юрий Алифановалай Хабаровск шегьердай атанвай чар чапнавай.
Авторди чи ватанэгьли лап лайихлу кас тирди, и мукьвара адан 75 йис тамам жезвайди ва и чарни гьа кар себеб яз кхьенвайди къейднавай.
Мухтар Жалаловичахъ галаз Юрий Николаевича (Алифанова) алатай асирдин 70-йисара Дальний Востокда (Амурский областда) са частуна къуллугъна. Мухтар — инженерно-саперный батальондин командирдин заместитель, Юрий партбюродин секретарь тир. Кьве йисалай Мухтаракай командир, Юрийдикай адан заместитель хьана. Гьа чIаван дуствал къени давам жезва.
Мухтар Жалаловичаз рикIин асайиш, руьгьдин къуватар артухариз вири рекьера адахъ вичин кайвани, гуьзел лезги тават Тамарани (лезгидал Тажум) галай. Абуру картар хьтин кьве хвани лачинар хьтин кьве руш чIехи авуна. Дамахзава ветеранди…
* * *
Чи Маршал къе 80 йисан дережайрив агакьнава. Сагъ яз, шад яз, уьмуьрдал, дустарал, камаллу кайванидал, хтулрални птулрал рикI алаз. Ибур дамахиз тежер ерияр туширди гьар сада гьиссда.
Дережаяр кьакьан жен ви генани!
Вун тебрикда, чна сабур хвенани.
Ийиз жеда ви шадвилиз шериквал,
Гьич чир тахьун патал вуч я гъарикIвал.
Вун — Маршал чи, чIехи руьгьдин арш вили!
Чаз чиз, кума гьеле хъсан яш вилик!
Давам хьурай ви рехъ ацIай вишер жез,
Чна къулаз къуллугъда ви шишер нез…
Вахъ виш йисан юбилей къейддай мумкинвал хьана кIанзавай
“Лезги газетдин” редакциядин коллектив.
Макъала гьазурайди — М.Жалилов
