Дагъустан Республикадин Кьилин къвалав республикадин агъ­сакъалрин Совет тешкилна хейлин йисар я. Идан макьсад Дагъустан ва уьлкве виликди финин карда лап важиблу ерияр, адетар, бубайрин уьмуьрдин къиметлу тежриба несилрилай несилрал агакьарун,  рес­публикадин яшайишдиз, экономикадиз, сиясатдиз, жемият­диз, медениятдиз талукь месэлаяр гьялдайла, агъсакъалри иштиракун таъминарун тир. Ихьтин советар вири муниципалитетра тешкилна. Абуру чпин камаллу­вал, тежриба, чирвилер­ респуб­ликадин къуллугъда эцигнава. Агъсакъалрин Советдин кIва­­лах­дикай хейлин йисара адан векил тир «Государстводин къул­лугъдин лайихлу работ­ник»­­, «Дагъустандин вилик ла­йих­лувилерай» ордендин­ ие­­си, государстводин ва общественный деятель Латифова Зара Агьмедовнади суьгьбетзава.

— Чаз чизвайвал, агъсакъалар Дагъустанда вири вахтара гьуьр­метзавай, жемиятдин, хуьруьн-кIва­лин месэлаяр гьялзавай, важиблу гьар са кардин патахъай чпин камаллу гаф лугьузвай ксар я. Алатай вахтарани агъсакъалар жемиятрин, азад обществойрин кьиле авай. Халкьдин эмирдалди абуру суд-дуван, хуьрерин крар идара ийизвай, ислягьвал, меслятвал, халкьдин адетар хуьнал, абурал амал авунал гуьзчивалзавай. Дагъларин уьлкведин тарихда, халкьдин яшайишда, уьмуьрда абурун роль екеди я.

Чи агъсакъалри чпин бегьерлу, берекатлу кар къени давамарзава, республикада сиясатдин, экономикадин, яшайишдин гьалар­ дурумлубур, пайгарбур хьунин карда иштиракзава, чпин уьмуьр­дин, гзаф йисарин зегьметдин теж­рибадикай, камалдикай менфят къачузва, Абур Дагъус­тандин дамах, девлет акьалтзавай несилдиз хъсан чешне я.

Вири вахтара агъсакъалар вини дережада хьайиди я. Гьи кIвал, хуьр къачуртIани, чIехидаз гьуьрмет­­ авун, адахъ яб акалун, адал меслят гъун, лап четин месэлаяр агъсакъалрин куьмекдалди гьялун­ къанун­, адет тир. Абурун камаллу­ гафарихъ, меслятрихъ гьамиша­ менфят­, метлеб жедай. Виш йиса­рин­­ гуьзел ва хийирлу и адет­рал­, къанунрал къенин жегьилрини амал­зава. Им лап разивалдай кар я.

Алатай девирдив гекъигайла­, къенин сиясатдин къурулуш идара авунин органар масадбур ятIани, яшайишдин, экономикадин, сиясатдин, жемиятдин, культурадин ва­жиблу месэлаяр гьялдайла, агъ­сакъалрин иштираквал галачиз жезвач.

Гьа са вахтунда жегьил несилрал бубайрин къиметлу ирс, халкьдин адетар, ивирар агакьарун, хсуси уьмуьрдин чешнедалди акьалтзавай несилдиз дуьз рекьер къалурун, ахлакьдин, марифатдин, зегьметдин тербия гунни агъсакъалрин хиве ава эхир. Вири и крар фикирда кьуна, республикадин регьбердин къвалав агъсакъалрин Совет тешкилнай. Завай разивилелди лугьуз жеда хьи, Советди вичин вилик эцигзавай ве­зифаяр республикадиз хийир хкатдайвал тамамарзава.

Дагъустандин агъсакъалрин­ Со­­ветдик республикадин халкьдин­ майишат вилик тухуник еке пай кутур, чпихъ уьмуьрдин, зегьметдин, яшайишдин тежриба­ авай, чIехи къуллугъар авур ла­йих­­лу ксар ква. Абурун арада гьукумдин органрин идарайриз регьбервал гайибур, алимар, образо­ванидин, культурадин, искусстводин деятелар, общественный ор­ганизацийрин­ векилар ава. Са бязибурун тIварар кьан: Давидбег Черкесов, Назим Ханбалаев, Агьмеднаби Магьдигьажиев, Айгум Айгумов, Вячеслав Паламарчук, Абдулвагьаб Папалашев, Имампаша Чергизбиев, Мегьди Мегьа­медов, Секинат Темирханова, Иб­рагьим Ахметов…

Советда жуьреба-жуьре хиле­риз талукь комиссияр, рабо­чий дестеяр кардик ква. Адан член­ри­лай гъейри, комиссийрин кIва­лах­да иштиракун патал алимар, пешекарар, федеральный, респуб­ликадин гьукуматдин, муниципалитетрин, жемиятдин объединенийрин векиларни желбзава.

Агъсакъалрин Советдин кар алай везифайрик акатзава: гьукумдин вири органрихъ галаз ала­къада хьун ва абуру тухузвай кIва­лахдикай, республикада ислягьвал, меслятвал таъминарун, дурумлувилелди вилик фин патал кьабулзавай серенжемрикай агьалияр хабардар авун, государстводин милли сиясатдин везифайрин  ва макьсадрин гъавурда тун, гьукумдин вири дережайрин органривай жемиятдин ва маса организацийривай тайинарнавай къайдада герек малуматар, делилар къачун, гьялзавай месэлайрихъ галаз алакъалу идарайрин, карханайрин­ векилриз заседанийриз теклифун, абурун иштираквал  аваз совещанияр, консультацияр ва маса мярекатар тухун. Советдин заседанийрал республикада жемиятдинни сиясатдин дуьзгуьн гьалар таъминарун патал государстводин сиясат уьмуьрдиз кечирмишзавай­ гьалдикай гьукум идара ийизвай органрин кьиле, къуллугъчийри кIвалах тухузвай тегьердихъ яб акалун.

Къейд авун герек я хьи, Советди Дагъустан Республикадин гьукумдин, муниципалитетрин органрихъ, жемиятдин объединенийрихъ ва маса организацийрихъ галаз алакъада аваз кIвалахзава. Чун уьлкведин Президентдин ва Дагъустан Республикадин Кьилин тапшуругъар уьмуьрдиз кечирмишиз алахъзава. И кIвалах мадни гегьеншарун патал республикадин­ шегьерра, районра агъсакъалрин советар кардик кутунва. Вири­да кIвалахзава, хийирлу крарик кьил кутазва, умуми кIвалахдихъ хъсан нетижаяр жедай мярекатар тешкилзава.

Советдин членар агъсакъалрин чкадин советрин патав финихъ, саналди важиблу месэлайриз талукь заседанияр тешкилунихъ, гьар йикъан кIвалахдикай республикадин печатдин изданийрай хабар гунихъ хъсан нетижаяр жезва. Чи патай чкадин советрив тайин куьмекни агакьзава.

Республикади виликди камар къачузвайди гьар садаз аквазва. Советдин членарни къерехда акъвазнавач. Абуру республика патал кар алай ва эвелимжи проектар, программаяр туькIуьрунин карда иштиракзава, герек теклифар, меслятар гузва. Дуьзгуьн теклифар сифте нубатда Дагъустандин Кьилел агакьарзава. Региондин Кьил Сергей Меликов агъсакъалрив пара гьуьрметдивди эгечIзава. Республикадин дережадин къуллугърал ксар эцигдайла, агъса­къалрин фикир чирзава, абурал меслятзава. Чна республика патал важиблу месэлайрай аналитикадин справкаяр гьазурзава, чкайрал гьалар гьи дережада аватIа ахтармишзава ва нетижайрикай республикадин Кьил ва гьукумат хабардарзава.

Агъсакъалрин Советди гьам гьукуматдик, гьам агьалийрик секинсузвал кутазвай месэлаяр гьялунин карда активвал къалурзава. Важиблу месэлайриз талукь заседанияр кьиле тухузва. Алай йисуз чун «Дагъустан Республикада экологиядин пайгарвал ва тIебиат хуьнин месэлаяр», «Шегьеррани хуьрера агьалийриз къулайдаказ яшамиш жедай шартIар тешкилун», «Дагъустан Республикада законсузвилелди балугъар кьуниз акси серенжемар тешкилу­нин гьакъиндай», «Дагъустан Рес­публикада яшлу инсанриз медицинадин рекьяй къуллугъ авунин­ кIвалах хъсанарунин гьакъиндай»­, «Буйнакск, Къизляр шегьеррин, СтIал Сулейманан, Къизляр районра жемиятдинни сиясатдин гьалар пайгардик кваз хуьн патал чкадин агъсакъалрин советрин кIвалахдикай» темайриз килигна ва герек къарарар кьабулна.

Чна «Жегьилриз ватанпересвилин тербия гуниз талукь месэлаяр» темадай Вирироссиядин форумни тухвана. Алай вахтунда им лап важиблу ва кар алай месэла я. Форум тешкилиз чаз РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министерстводи, Да­гъустандин госпедуниверситетди куьмекна. Макьсадар виридаз малумбур я: жегьилар ватанпересвилин руьгьдаллаз, гражданвилин фикир гваз тербияламишун, Ватандиз къуллугъ ийиз гьазур хьун, миллетрин ва динэгьлийрин арада дуствал, меслятвал мягькемарун, Россиядин ва республикадин  тарихдин, культурадин ирс чирдай гьевес кутун. Акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин карда государстводин къурулушрин, жемиятдин, диндин, жегьилрин организацийрин къуватар сад авун.

Форумдин иштиракчийри къейд авурвал, уьлкведин кьиле авайбуру Россиядин аслу туширвал, дуьньядин майданда милли итижар хуьн, яшайишдин, экономикадин, сиясатдин жигьетдай вилик фин патал  вири алахъунар ийизва. Уьлкведин халкьариз чпин культура вилик тухудай, адетар хуьдай вири мумкинвилер яратмишзава. Вири и серенжемрин макьсад халис ватанпересар тербияламишун я.

Им алай вахтунин истемишунни, США-ди, коллективный западди Украинадин миллетбазрин гъилелди чаз малумарнавай дяведиз­ жавабни я. И кьетIен ва важиблу месэладиз талукьарай заседанидал чна ихьтин эвер гун кьабулна. «Чна, агъсакъалрин Советдин­ членри, Ватандин ЧIехи дяведин­ йисарин аялри уьлкведин, чи халкьдин кьисмет гьялзавай и къалабулухдин йикъара Дагъустандин халкьарихъ, Россиядин Феде­рациядин вири агьалийрихъ эл­къвена лугьузва: сад хьухь! Душмандин винел гъалиб хьунин кардик гьарда вичелай алакьдай пай кутур!».

Чи халкьарин садвал, дуствал Дагъустандин хушбахтвал, еке дев­лет я. Ихьтин ерийри Дагъларин уьлкве жуьреба-жуьре йисара гзаф чапхунчийрикай хвена. Гилани хуьда. ГьакI — ЧIехи Россияни! Ватандин азадвал, аслу туширвал, гьар са агьалидин секин уьмуьр патал дагъустанвийри Россиядин вири миллетрин векилрихъ галаз санал Украинадин миллетбазрикай Донбассдин мулкар азадзава, женгера игитвилер къалурзава.

Гьар са дагъустанвиди дамахдай делил, гьакъикъат ам я хьи, чи викIегь, жуьрэтлу кьегьалриз командирри, гьукуматди, РФ-дин Президентди еке къимет гузва. Дагъларин уьлкведин 13 кьегьалдиз Россиядин Игит лагьай тIвар ганва. Дяведин махсус серенжемда игитвилелди иштиракзавай цIудралди чи рухвайриз орденар, медалар ганва.

Россиядин аскеррин, агьалийрин лайихлу къилихриз талукь гафар и йикъара уьлкведин Президент Владимир Путина лагьана: «Государстводин шабагь гайи­бурукай сад тир духтурди лагьана хьи, бес алай вахтунда бязи азаррикай  агьалияр хуьдай бронежилет авач. Эхь, гьеле авач жеди, амма чун виликди физва. Эгер чун хуьникай, бронежилетрикай рахайтIа, чи уьлкведиз гьахьтин бронежилет ава. Амни Россия­дин Федерациядин халкьдин туп­ламишвал, къилих, жуьрэтлувал, игитвал я».

Агъсакъалрин Советди гьукум­дин, къайдаяр хуьдай органрихъ галаз санал кIвалахуниз талукь икьрарар кутIунзава. Гьахьтин икьрар «Россиядин Федерациядин къайдаяр хуьдай органрин ва кьетIен къуллугъдин ассо­циация» организациядихъ галаз­ кутIуннава. Адан бинедаллаз граж­­данвилин инициатива вилик ту­хузвайбуруз куьмекзава, агьалийрин правовой культура  хкажзава. Терроризмдихъ, экстремизм­дихъ, наркоманиядихъ, ичкибазвилихъ галаз ала­къалу тахсиркарвилерин вилик пад кьадай серенжемра иштиракзава, конференцияр, семинарар, элкъвей столар тешкилзава.

Республикадин агъсакъалрин Советдин кьиле исятда государстводин идарайра, общественный организацийра жавабдар къуллу­гъар авур Ибрагьим Ибрагьимов акъвазнава. Ам кар алакьдай, жавабдарвал хивез къачудай, рес­пуб­ликада гьуьрмет къазанмишнавай инсан я. Зун инанмиш я хьи, адан регьбервилик кваз агъса­къал­­рин Советди вичин кIвалах мадни хъсанарда, Дагъустандин Кьил Сергей Меликова чи вилик эцигнавай везифаяр республикадиз хийир­ хкатдайвал тамамарда.

Нариман  Ибрагьимов